Kształtowanie się w polszczyźnie formacji feminatywnych o nacechowaniu pejoratywnym (na przykładzie derywatów formowanych od męskich podstaw na -nik i -arz)

Karolina Tomala

doi:10.18778/0208-6077.55.05

Authors

Karolina Tomala Uniwersytet Śląski https://orcid.org/0000-0002-0003-2139

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.55.05

Keywords:

feminative, historical word formation, morphological truncation

Abstract

The article raises the issue of historical fate of groups of female derivatives devoid of the morphological element -k-, and thus femnative forms created with the use of the -nica and -ara formants. In the text, these units were analyzed against semantically related, but stylistically divergent, lexemes containing the morphological element -k- (ending with - (nicz)ka a nd - (ar)ka, respectively). Both the historical formative motivation of feminative forms without the morphological element -k- (morphological truncation, suffixal derivation), and the mutual influence of lexical units of each group on each other, are the subject of observation. It turns out that between the derivatives formed in the groups mentioned above, there is an analogy of the relationship between feminatives with the morphological element -k- and lexical units without this element. This feature becomes characteristic in Polish language mainly for female names with a negative emotional tinge. The analysis showed that the historical dependencies of lexical units belonging to the discussed groups of derivatives clearly affect the modern Polish language and many tendencies are also reflected in the latest lexis.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Anczyc W.L. (red.), 1869, Kłosy i kwiaty. Książka zbiorowa, Kraków: W. Kirchmayer.
Google Scholar

Bronikowski K., 1883, Pamiętniki polskie, Przemyśl: Przemyśl : [s. n.].
Google Scholar

Cervantes M., 1855, Don Kichot z Manszy, przekł. W. Zakrzewskiego, Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie.
Google Scholar

Chmielowski P., 1885, Autorki polskie wieku XIX: studium literacko-obyczajowe, t. 1, Warszawa: Spółka Nakładowa Warszawska.
Google Scholar

„Czas. Dodatek miesięczny”, 1857, t. 8, Kraków.
Google Scholar

Dobisz E., 2020, Nowa tożsamość, Białystok: Wydawnictwo Kobiece.
Google Scholar

Drzal T., Otwinowska B., 2003, Zawołać po imieniu: księga kobiet-więźniów politycznych 1944–1958, t. 2, Gniezno: Vipart.
Google Scholar

Gregorowicz J.K., 1851, Obrazki wiejskie, „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi”, t. 1, s. 1–268.
Google Scholar

Kawiorski H., 1988, Bieg ku słońcu, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Kowalski S., 1859, Wspomnienia. Pamiętnik, t. I, Kijów: Nakładem Leona Idzikowskiego.
Google Scholar

Kowalski S., 1864, Czas i wieczność: książka do nabożeństwa dla niewiast, Lwów: Nakładem Kornela Pillera.
Google Scholar

Krasicki I., 1927, Pan Podstoli, Kraków: Nakładem Drukarni „Czasu”.
Google Scholar

Kraszewski J. I., 1875, Capreä i Roma. Obrazy z pierwszego wieku, t. 3–4, Lwów: Księgarnia Michała Glücksberga.
Google Scholar

Kremer J., 1878, Podróż do Włoch, t. 3, Warszawa: Nowy – Świat.
Google Scholar

Letowski L., 1866, Miscellanea, t. 1, Kraków: Wydawnictwo Dzieł Katolickich.
Google Scholar

Odrowąż-Szukiewicz H., 1984, Powszednie dni niepowszednich lat, Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej.
Google Scholar

„Rocznik Literacki” 1932.
Google Scholar

„Rola: pismo tygodniowe, poświęcone sprawom społecznym, ekonomicznym i literackim”, 1905, t. 23.
Google Scholar

Rzążewski A., 1868, Jan Gundulicz i poemat jego „Osman”, Warszawa: Drukarnia Gazety Polskiej.
Google Scholar

Sadi z Szirazu, 1878, Gulistan, to jest Ogród różany, Paryż: Armoryka.
Google Scholar

Samozwaniec M., 1959, Moja wojna trzydziestoletnia: Felietony, Na ustach grzechu, Wielki szlem, Maleńkie karo, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Thackeray W.M., 1876, Targowisko próżności, przekł. B. Dobrowolski, Lwów: Księgarnia Polska.
Google Scholar

„Tydzień Literacki, Artystyczny, Naukowy i Społeczny” 1887.
Google Scholar

Wachalski J., 1886, Rozmyślania o żywocie pana naszego Jezusa Chrystusa z rozmaitych doktorów katolickich, a osobliwie z ksiąg ludwika z granaty i łacińskich i włoskich, wyd. 3, Kraków: Nakładem ks. M. Morawskiego T.J.
Google Scholar

Wardell H., 1975, Bez paszportu i dewiz: wspomnienia 1939–1947, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Wasylewski S., 1959, Czterdzieści lat powodzenia: przebieg mojego życia, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Wittlin T., 1989, Ostatnia cyganeria, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Wójcicki K.W., 1843, Obrazy starodawne, t. 2, Warszawa: nakładem G. Sennewalda Księgarza.
Google Scholar

Ziółkowski J., 1972, Nierządnicy żywot atłasowy, Lublin: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Google Scholar

Życzyński H., 1921, Wzory metodyczno-krytycznego rozbioru literatury pięknej: podręcznik do użytku nauczycieli szkół średnich, zawierający estetyczno-krytyczną analizę najcelniejszych utworów poezji polskiej, Cieszyn: Kresy.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., 1966, O tak zwanych homonimach słowotwórczych, „Poradnik Językowy” 6, s. 244–249.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H. (red.), 1999, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, wyd. 3 popr., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., Puzynina J., 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., 1981, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wyd. 4 popr., Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Jadacka H., 1986, Synonimia słowotwórcza – perspektywy badawcze, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 404–412.
Google Scholar

Jochym-Kuszlikowa L., 1986, Uwagi o homonimii i polisemii leksykalnej w formacjach słowotwórczych, w: M. Blicharski (red.), Problemy semantyki leksykalnej, t. 1, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 7–16.
Google Scholar

Kaproń-Charzyńska I., 2011, O nazwach żeńskich typu kobieciara, samochodziara, w komunikacji internetowej, w: E. Badyda, J. Maćkiewicz, E. Rogowska-Cybulska (red.), Słowotwórstwo a media, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 197–206.
Google Scholar

Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Kaszewski M., 2016, O chronologii zbieżności formalnej nazw narzędzi i nazw wykonawców czynności, w: E. Rogowska-Cybulska, E. Badyda (red.), Wokół słów i znaczeń VII. Słowotwórstwo języka mówionego i pisanego, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 47–58.
Google Scholar

Kleszczowa K. (red.), 1996, Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kleszczowa K., 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kowalik K., 1997, Struktura morfonologiczna współczesnej polszczyzny, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Google Scholar

Kreja B., 1964, Słowotwórstwo nazw żeńskich współczesnej polszczyzny, „Język Polski” 44, z. 3, s. 129–140.
Google Scholar

Kreja B., 1974, Słowotwórcza rola fleksji we współczesnym języku polskim, „Studia Śląskie” 26, s. 193–205.
Google Scholar

Kreja B., 1995, Polskie formacje feminatywne. System i uzus, w: W. Pisarek, H. Zgółkowa (red.), Kultura języka dziś, Poznań: Wydawnictwo KURPISZ, s. 26–31.
Google Scholar

Kreja B., 1996, Nadtypy i typy słowotwórcze – ich struktura i dynamika, „Język Polski” 76, z. 1, s. 11–16.
Google Scholar

Łaziński M., 2006, O panach i paniach: polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Małocha-Krupa A., 2018, Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Google Scholar

Marciniak-Firadza R., 2013, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-841-7

Nagórko A., 2003, Różnicowanie i unifikacja środków słowotwórczych w służbie pragmatyki, w: I. Ohnheiser (red.), Komparacja współczesnych języków słowiańskich. Słowotwórstwo. Nominacja, Opole: Universität Innsbruck − Institut für Slawistik, s. 217–233.
Google Scholar

Nowosad-Bakalarczyk M., 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Rejter A., 2013, Płeć – język – kultura, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Szczaus A., 2005, Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Google Scholar

Tomala K., 2020, Nazwy żeńskie w historii języka polskiego, Katowice (niepublikowana rozprawa doktorska).
Google Scholar