Polskie ekwiwalenty greckich leksemów έκκλησία ‘społeczność wezwanych’, μετάνοια ‘nawrócenie’, μετανοέω ‘nawracać się’, βάπτισμα ‘obmycie’, βαπτίζω ‘obmywać’ w renesansowych antytrynitarskich przekładach Nowego Testamentu jako leksykalne wyznaczniki wspólnoty konfesyjnej
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.01Słowa kluczowe:
wspólnota braci polskich, renesansowe przekłady antytrynitarskie, nowotestamentowe, leksykalne wykładniki wspólnoty doktrynalnej, konfesjonalizacja leksyki biblijnejAbstrakt
Prezentowana analiza dystrybucyjno-kontekstowa polskich ekwiwalentów greckich leksemów, uznanych w polemikach religijnych doby reformacji za leksemy istotne doktrynalnie: έκκλησία ‘społeczność wezwanych’, μετανοέω ‘nawracać się’, μετάνοια ‘nawrócenie’, βαπτίζω ‘obmywać’, βάπτισμα ‘obmycie’ w renesansowych przekładach Nowego Testamentu, które powstały w kręgu antytrynitarskiej wspólnoty braci polskich – Biblia Szymona Budnego (1572), Nowy Testament Szymona Budnego (1574), Nowy Testament Marcina Czechowica (1577), Nowy Testament rakowiecki (1606) ma na celu ocenę ich odrębności leksykalnej na tle renesansowych przekładów dokonanych we wspólnotach trynitarskich – katolickiej i ewangelickiej.
Leksemy zbor, zborowy, pokajanie, kajanie się, kajać się, pokajać się, ponurzenie, nurzanie, ponurzyć, nurzać są partykularnymi dla renesansowych translacji antytrynitarskich polskimi ekwiwalentami tych greckich leksemów. Zestawienie ich z podstawieniami wprowadzonymi do renesansowych przekładów zarówno kręgu katolickiego, jak i kręgu ewangelickiego, pozwala widzieć w nich leksykalne wykładniki antytrynitarskiej wspólnoty doktrynalnej – unitarnej, anabaptystycznej i kongregacjonistycznej. Leksemy te jako efekt dociekań filologiczno-egzegetycznych tłumaczy Nowego Testamentu z języka oryginalnego (greckiego) ostatecznie zyskują status antytrynitarskich terminów religijnych.
Pobrania
Bibliografia
Czechowic M., 1575, Rozmowy chrystiańskie, Krakow: Alexius Rodecki, https://polona.pl/item/rozmowy-christianskie-ktore-z-greckiego-nazwiska-dialogami-zowia-a-ty-ie-nazwac-mozesz,NDQzMzg1OTU/1/#item (access: 15.03.2022).
Google Scholar
Czerniatowicz J., 1969, Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII w., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Frick D.A., 2018, Polska philologia sacra w czasach reformacji i kontrreformacji. Kilka kart z historii sporów wyznaniowych (1551–1632), translated by K. Szymańska, Warsaw University, Faculty of Polish Studies.
Google Scholar
Glare P.G.W. (ed.), 2012, Oxford Latin Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
Gołaszewski Z., 2005, Bracia polscy, Toruń–Łysomice: Dom Wydawniczy DUET.
Google Scholar
Górski K., 1949, Studia nad dziejami polskiej literatury antytrynitarskiej XVI w., Krakow: PAU.
Google Scholar
Górski K., 1962, Z zagadnień słownictwa reformacji polskiej, in: M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz (eds), Odrodzenie w Polsce, vol. 3, Historia języka, part 2, Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy, pp. 233–279.
Google Scholar
Gumperz J.J., 1968, Types of Linguistic Communities, in: J.A. Fishman (ed.), Readings in the Sociology of Language, The Hague–Paris: De Gruyter 1968, pp. 460–472.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110805376.460
Hawrysz M., 2010, Terminologia jako wyznacznik granic wspólnoty religijnej (na przykładzie leksemu ponurzać i wyrazów pokrewnych), in: M. Kuźmicki, M. Osiewicz (eds), Żywe problemy historii języka, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 25–135.
Google Scholar
Hawrysz M., 2011, Ideologia braci polskich a ich język. Zasada sola Scriptura w twórczości Marcina Czechowica, ”Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 18 (38), 2, pp. 49–75.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2011.18.2.4
Hawrysz M., 2012, Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej, Zielona Góra: University of Zielona Góra.
Google Scholar
Kossowska M., 1968, Biblia w języku polskim, vol. 1, Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Google Scholar
Kossowska M., 1969, Biblia w języku polskim, vol. 2, Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Google Scholar
Kwilecka I., 2001, Die Brester Bibel. Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, in: H. Rothe, F. Scholz (eds), Brester Bibel 1563, vol. 2, Księgi Nowego Testamentu. Kommentare, Padeborn–München–Wien–Zürich: Ferdinand Schöningh, pp. 1485–1660.
Google Scholar
Lisowski T., 1993, Cerkiew i kościół jako ’ecclesia’ i ’templum Christianorum’ w polszczyźnie szesnastowiecznej, in: I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński (eds), Język a chrześcijaństwo, Lublin: Lublin Catholic University, pp. 131–144.
Google Scholar
Lisowski T., 2008, Między doktryną a wiernością przekładu. Grecki leksem έκκλησία i jego polskie ekwiwalenty w protestanckich tłumaczeniach Nowego Testamentu z XVI i XVII wieku, in: G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska (eds), Język doświadczenia religijnego, vol. 1, Szczecin: Faculty of Theology of the Szczecin University, pp. 285–298.
Google Scholar
Lisowski T., 2021, Leksemy pokuta i pokutować w Nowym Testamencie Biblii gdańskiej (1632) jako przejaw oddziaływania wzorca czeskiej Biblii kralickiej (1579–1593) (na tle polskiej renesansowej tradycji przekładowej), in: W. Śliwiński, A. Račáková, G. Olchowa (eds), Styl jako kategoria badawcza języków, tekstów i kultur słowiańskich, vol. 2, Banská Bystrica: Belianum, pp. 92–105.
Google Scholar
Łuczak A., 2016, Droga Szymona Budnego do krytycznego wydania Nowego Testamentu z 1574 roku, Warsaw: Institute of Slavic Languages of the Polish Academy of Science.
Google Scholar
Mayenowa M.R. et al. (eds), 1998, Słownik polszczyzny XVI wieku, vol. 26, Warsaw: Institute of Literary Research.
Google Scholar
Moszyński L., 1994, Zur Sprache der Bibelübersetzung Szymon Budnys von 1572, in: H. Rothe, F. Scholz, (eds), Simon Budny, Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza, vol. 2, Padeborn–München–Wien–Zürich, Paderborn: Ferdinand Schöningh, pp. 351–414.
Google Scholar
Moszyński L., 1997, Szymon Budny jako onomasta. I. Antroponimia, in: H. Popowska-Taborska, J. Duma (eds), Onomastyka i dialektologia (Prace dedykowane Pani Profesor Ewie Rzetelskiej Feleszko), Warsaw: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy at the Institute of Slavic Languages of the Polish Academy of Science, pp. 187–196.
Google Scholar
Pietkiewicz R., 2015, Hebraica veritas w Biblii brzeskiej, ”Studia Judaica” 1 (35), pp. 197–222.
Google Scholar
Pietkiewicz R., 2016, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, vol. 1: Od początku do 1638 roku, Poznań: Pallotinum.
Google Scholar
Plezia M. (ed.), 1992, Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, vol. 7, Krakow: Institute of Polish Language of the Polish Academy of Science.
Google Scholar
Plezia M. (ed.), 2007, Słownik łacińsko-polski, Warsaw: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Popowski R., 1995, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, Warsaw: Vocatio.
Google Scholar
Popowski R., Wojciechowski M. (transl. and eds), 1995, Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Warsaw: Vocatio.
Google Scholar
Tazbir J, 1967, Polska bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII wieku, Warsaw: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Tazbir J., 1987, Szlachta i teologowie. Szkice z dziejów polskiej kotrreformacji, Warsaw: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Uglorz M., Wantuła A., Jackowski J.W. (eds), 1999, Wyznanie Augsburskie. 95 tez
Google Scholar
ks. Marcina Lutra z 1517 roku, introduction by: M. Uglorz, translated by: A. Wantuła, J.W. Jackowski, Bielsko-Biała: Augustana.
Google Scholar
Urbańczyk S. et al. (eds), 1976, Słownik staropolski, vol. 6, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Winiarska-Górska I. (ed.), Szesnastowieczne przekłady Ewangelii, https://ewangelie.uw.edu.pl/teksty (acces: 29.03.2022).
Google Scholar
Zabrocki L., 1972, Z teorii socjolingwistyki, ”Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXX, pp. 17–25.
Google Scholar
Zarębski R., 2017, Indywidualizmy nazewnicze Szymona Budnego (na przykładzie nowotestamentowych nazw geograficznych w Biblii nieświeskiej), ”Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51 (2), pp. 41–53.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.51.2.04
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
