Językowe środki ekspresji w historycznych inskrypcjach nagrobnych (na przykładzie polskich nekropolii katolickich Podola)

Olena Havryliuk

doi:10.18778/0208-6077.57.07

Autor

Olena Havryliuk Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie https://orcid.org/0000-0001-8646-8234

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.07

Słowa kluczowe:

Kresy Wschodnie, Podole, inskrypcja nagrobna, cmentarz katolicki, funkcja ekspresywna, językowe i graficzne środki ekspresji

Abstrakt

Przedmiotem analiz prezentowanych w artykule są historyczne polskie inskrypcje nagrobne z obszaru Podola, czyli dawnych Kresów Wschodnich. Jako tekst kultury i komunikat językowy inskrypcje mają cechy powiązane ze specyfiką określonej wspólnoty użytkowników. Analizie poddałam niezbadane dotąd napisy nagrobne zachowane na nekropoliach ulokowanych na terenie Ukrainy (z obwodów: сhmielnicki, żytomierski, winnicki), pochodzące z XIX i początków XX wieku. Są one charakterystyczne dla wspólnoty kulturowo-komunikacyjnej, którą na Podolu wyróżniało pochodzenie polskie i katolicyzm. Inskrypcje zebrano drogą osobistej eksploracji. W analizach skupiono się na funkcji ekspresywnej inskrypcji, która służy wyrażaniu emocji nadawcy – fundatora. Opisano wykładniki emocji na poziomie leksykalnym a także środki graficzne podporządkowane tej funkcji. Opisano m.in. nazwy z pola znaczeniowego smutku, zdrobnienia, metafory eufemizujące śmierć, emocjonalne epitety i apostrofy, a także środki graficzne: wykrzykniki, wielkie litery. Fundator napisu nagrobnego przedstawiał zmarłego pozytywnie i tworzył taką emocjonalną charakterystykę za pomocą powtarzalnego zbioru środków leksykalnych – zarówno w historycznych przykładach inskrypcji z Polski, jak i z Ukrainy (dawnych Kresów Wschodnich).

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Długosz K., 2010, Inskrypcje nagrobne w ujęciu językowym, Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.
Google Scholar

Dudek-Szumigaj A., 2008, Eufemizmy śmierci w świetle inskrypcji nagrobnych wybranych nekropolii prawosławnych Wołynia, w: F. Czyżewski, A. Tyrpa (red.), Tabu językowe i eufemizacja w dialektach słowiańskich, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 201–209.
Google Scholar

Dudek-Szumigaj A., 2014, Funkcja ekspresywna inskrypcji nagrobnych (na przykładzie nekropolii prawosławnych pogranicza polsko-ukraińskiego), w: H. Arkuszyn, F. Czyżewski, A. Dudek-Szmigaj (red.), Cmentarze po obu stronach Bugu, Włodawa–Lublin: Towarzystwo Popularyzacji Piękna Polesia, Zakład Filologii Ukraińskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 177–190.
Google Scholar

Dudek-Szumigaj A., 2015, Miejsce i funkcja modlitwy w inskrypcjach nagrobnych pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego, w: M. Kondratiuk (red.), Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe. Materiały XX Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Droga ku wzajemności”, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 153–164.
Google Scholar

Gnyś-Nidecka M., 2011, Językowy obraz zmarłych na tle obyczajowości funeralnej, w: M. Cieszkowski, J. Szczepaniak (red.), Język, rytuał, płeć, Prace Komisji Językoznawczej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, Bydgoszcz.
Google Scholar

Havryliuk O., 2019, Pokaz językowego obrazu śmierci w inskrypcjach nagrobnych na cmentarzach Podola, w: Доля поляків і доля вітчизни: погляд крізь століття (Мовно-історичний портрет польської спільноти на Поділлі) 21 листопада 2019 року. Збірник наукових праць Міжнародної міждисциплінарної науково-практичної краєзнавчої конференції [Losy Polaków i losy Ojczyzny: spojrzenie przez stulecia (Językowo-historyczny portret spólnoty polskiej na Podolu) 21 listopada 2019 roku. Zbiór prac naukowych Międzynarodowej międzydyscyplinarnej konferencji naukowo-praktycznej krajoznawczej], Winnica, s. 19–26.
Google Scholar

Karaś H., 2011, Uwagi o polskich inskrypcjach nagrobnych na Litwie, w: F. Czyżewski, A. Dudek-Szumigaj, L. Frolak (red.), Nekropolie jako znak kultury pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 93–105.
Google Scholar

Kolbuszewski J., 1985, Wiersze z cmentarza. O współczesnej epigrafice wierszowanej, Wrocław: Biblioteka Popularnonaukowa Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, t. IX, s. 251.
Google Scholar

Konczewska K., 2014, Uwagi o polszczyźnie inskrypcji nagrobnych na Grodzieńszczyźnie, „Acta Baltico-Slavica” 38, s. 67–88.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11649/abs.2014.013

Maryniakowa I., 2001, O języku inskrypcji nagrobnych na północnych Kresach, w: J. Rieger (red.), Studia nad polszczyzną kresową, Warszawa: Pracownia Polszczyzny Kresowej PAN, t. X, s. 241–246.
Google Scholar

Rejter A., 2006, Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Sicińska K., 2020, O statusie i nazewnictwie odmian języka polskiego na dawnych Kresach Wschodnich, „Prace Filologiczne” LXXV, cz. 2, s. 237–261.
Google Scholar

Steczko I., 2010, Językowe środki ekspresji w dawnych inskrypcjach nagrobnych poświęconych dzieciom, w: H. Bartwicka (red.), Język – tekst – kultura, Prace Komisji Językoznawczej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, Bydgoszcz, s. 225–235.
Google Scholar

Steczko I., 2011, Językowe sposoby wyrażania aktu śmierci w dawnych inskrypcjach nagrobnych z cmentarza Rakowickiego w Krakowie, „Annales Uniwersitatis Paedagogicae Cracoviensi. Studia Lingguistica VI”, s. 92–108.
Google Scholar

Syrnicka K., 2001, Polska epigrafika nagrobna na Wileńszczyźnie. Tradycja i współczesność, Wilno–Lublin: Fundacja Pomocy Szkołom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Goniewicza.
Google Scholar