Spory o dydaktyzm i sposoby jego wyrażania w polskich dziewiętnastowiecznych powieściach historycznych (zarys problematyki)

Autor

  • Iwona Żuraszek-Ryś Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Filologii Polskiej, Zakład Historii i Pragmatyki Języka Polskiego, 65-762 Zielona Góra, al. Wojska Polskiego 69

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.50.17

Słowa kluczowe:

polska powieść historyczna, dydaktyzm, archaizacja

Abstrakt

In this article one has analyzed the opinions on didacticism both of nineteenth-century authors and theorists as well as contemporary scholars writing about the nineteenth century. The quoted statements allow to draw a conclusion that both the nineteenth century theorists and practitioners were aware of the cognitive and didactic potential of historical novel. Attention was drawn to the opportunity to broaden cognitive horizons of the readers, providing them with specific knowledge about life, historical phenomena, shaping their views, ideological sentiments or patriotic attitudes. Therefore, historical novel played an important role in educating the public and shaping its national consciousness.
In the case of this genre, didacticism manifests itself in several ways. One of them is a storyline based on historical events subordinated to a particular thesis. Writers taking historical subjects have therefore to face with the past, determine their attitude towards it. This obviously caused various discussions and polemics. The next plane on which didacticism manifests itself is the creation of literary characters. Entering characters into the novel was associated with giving them a distinctive positive or negative personal model. Another plane is language. Historical novel is a genre that is unlikely to do without archaic (although in Polish literature there are known examples of historical novels devoid of archaic words, for example Czerwone tarcze by Iwaszkiewicz). The writers seemed to realize, however, that the realistic representation of past epochs is not based on a comprehensive, total archaisation, but rather moderate, selective use of this type of styling. This attitude was dictated by, among others, attention to adapting the language to the reception possibilities of the readers.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bartoszewicz A., 1965, Odrębność gatunkowa powieści w świadomości teoretycznej w pierwszej połowie XIX wieku, w: J. Trzynadlowski (red.), Styl i kompozycja, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar

Bartoszyński K., 1991, Powieść w świecie literackości (rozdz. O poetyce powieści historycznej), Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Google Scholar

Bujnicki T., 1981, Sienkiewicz i historia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Bujnicki T., 1990, Polska powieść historyczna XIX wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar

Bujnicki T., 1992, Trylogia w kontekście dziewiętnastowiecznej powieści historycznej, „Przegląd Humanistyczny”, nr 6.
Google Scholar

Burkot S., 1968, Spory o powieść w polskiej krytyce literackiej XIX wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar

Czwórnóg-Jadczak B., 1984, O powieściach historycznych Franciszka Wężyka, w: L. Ludorowski (red.), W kręgu zagadnień polskiej powieści historycznej XIX w., Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Google Scholar

Dubowik H., 1968, Tematyka historyczna w literaturze polskiej po 1945 roku w opiniach pisarzy i krytyków, w: H. Dubowik, J. Konieczny, J. Malinowski (red.), Polska powieść historyczna. Wybrane zagadnienia z dziejów recepcji i warsztatu twórczego, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz.
Google Scholar

Głowiński M., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., 1962, Zarys teorii literatury, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Google Scholar

Handke K., 1959, Archaizacja językowa w Starej baśni J.I. Kraszewskiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. VI.
Google Scholar

Kosętka H., 1985, Z dziejów recepcji Trylogii Henryka Sienkiewicza w dwudziestoleciu międzywojennym. Wokół polemik z Olgierdem Górką, Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauczycielskich, Kraków.
Google Scholar

Lam S., 1923, Henryk Sienkiewicz. Cechy i elementy twórczości, nakł. Księgarni Św. Wojciecha, Poznań.
Google Scholar

Malinowski J., 1968, Zarys rozwoju powieści historycznej w Polsce do 1939 r., w: H. Dubowik, J. Konieczny, J. Malinowski (red.), Polska powieść historyczna. Wybrane zagadnienia z dziejów recepcji i warsztatu twórczego, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz.
Google Scholar

Markiewicz H., 1998, Polskie teorie powieści, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Nowak M., 2009, Koncepcja dziejów w powieściach historycznych. Teodor Jeske-Choiński, Zofia Kossak, Hanna Malewska, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Google Scholar

Pietrzak M., 2004, Językowe środki kreowania postaci w twórczości historycznej Henryka Sienkiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar

Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu, 1985, (B. Prus, Ogniem i mieczem, powieść z lat dawnych Henryka Sienkiewicza, s. 502–548; S. Krzemiński, Z burzy dziejowej, s. 550–562; H. Sienkiewicz, O powieści historycznej, s. 563–575; S. Tarnowski, Z najnowszych powieści polskich, s. 219–235), oprac. J. Kulczycka-Saloni, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2016-12-30

Jak cytować

Żuraszek-Ryś, I. (2016). Spory o dydaktyzm i sposoby jego wyrażania w polskich dziewiętnastowiecznych powieściach historycznych (zarys problematyki). Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 50, 253–262. https://doi.org/10.18778/0208-6077.50.17