Тыпалогія беларускіх слоўнікаў лінгвістычных тэрмінаў

Dzmіtryi Dzyatko

doi:10.18778/1731-8025.20.02

Authors

Dzmіtryi Dzyatko https://orcid.org/0000-0002-9544-3423

DOI:

https://doi.org/10.18778/1731-8025.20.02

Keywords:

lexicography, terminology, typology, dictionary, term, dictionary article

Abstract

The aim of the study is to develop scientific grounds for typologizing Belarusian dictionaries of linguistic terms. The typology of terminological dictionaries is considered a method of scientific research based on the isolation of a set of dictionaries based on type – a generalized and idealized model.

The problem of typology is one of the most ambiguous and least studied problems of metaterminography. Its solution is important for developing vectors for further development of the theory and practice of terminography. The classification of terminological dictionaries in linguistics has not been carried out before, since dictionaries have not been subject to a systematic scientific analysis.

By employing the descriptive method and the immediate constituent analysis, the typology of Belarusian dictionaries of linguistic terms is demonstrated.It takes into account the type of contentization, the type of formalization, and the functional type of the dictionary. In accordance with the first criterion, the following dictionaries are identified: a) explanatory encyclopaedic; dictionaries-directories; terminological dictionaries proper; b) bilingual and multilingual; c) registry: projective, registration, navigation. According to the type of formalization, autonomous and incorporated dictionaries are named. In functional terms, following the indicator “purpose-function,” the author distinguishes cognitive, cognitive-regulatory, communication, communication-regulatory, cognitive-didactic, communication-didactic, procedural, navigation, and demonstration dictionaries. As regards the indicator “destination-addressee”, the author identifies segmentation and everation dictionaries.

In the future, the developed typology can be used with a view to studying essential signs, functions, forms of organization of dictionaries, and identification of lacunae in the Belarusian applied terminography comparatively.

References

Бобунова, М.А. (2009). Русская лексикография XXI века. Москва: Флинта – Наука.
Google Scholar

Васильева, Н.В. (1998). Словари лингвистических терминов. В: Языкознание. Большой энциклопедический словарь (461–462). Москва: Большая Российская энциклопедия.
Google Scholar

Герд, А.С. (2016). Заметки о предмете теории лексикографии. В: Слово и словарь – Vocabulum et vocabularium. Вып. 14 (237–242), О.Н. Крылова, С.А. Мызников (отв. ред.). Санкт-Петербург: Нестор-История.
Google Scholar

Дубичинский, В.В. (2009). Лексикография русского языка. Москва: Флинта.
Google Scholar

Ицкович, В.А. (1964). О словаре новой лингвистической терминологии. В: Лингвистическая терминология и топономастика (31–44), А.А. Реформатский (отв. ред.). Москва: Наука.
Google Scholar

Іванова, О. (2006). Термінологічні словники: класифікаційні ознаки, Украïнська мова, 4, 84–94.
Google Scholar

Казимирова, І.А. (2017). Прикладна лінгвотермінографія, Мовознавство, 2 (293), 55–68.
Google Scholar

Карпова, О.М., Кулагина, М.А. (2010). Словари для иммигрантов: новый тип словаря. Москва: Московский государственный областной университет.
Google Scholar

Козырев, В.А., Черняк, В.Д. (2004). Русская лексикография. Москва: Дрофа.
Google Scholar

Котелова, Н.З. (1976). Семантическая характеристика терминов в словарях. В: Проблематика определений терминов в словарях разных типов (30–44), С.Г. Бархударов, В.П. Петушков, Ф.П. Сороколетов (ред.). Ленинград: Наука.
Google Scholar

Крестова, С.А. (2003). Лексикографическое описание терминологической системы «лексикография»: диссертация. Иваново: Ивановский государственный университет.
Google Scholar

Куликова, И.С., Салмина, Д.В. (2002). Введение в металингвистику: системный лексикографический и коммуникативно-прагматический аспекты лингвистической терминологии. Санкт-Петербург: Сага.
Google Scholar

Лесников, С.В. (2011). Типология русских словарей лингвистических терминов, Мир науки, культуры, образования, 6 (31), 6–10.
Google Scholar

Марчук, Ю.Н. (1992). Основы терминографии. Москва: МГУ.
Google Scholar

Маслов, Ю.С. (2005). Введение в языкознание. Санкт-Петербург: Филологический факультет Санкт-Петербургского государственного университета, Москва: Аkademia.
Google Scholar

Перерва, В.М. О принципах и проблемах отбора терминов и составления словника терминологических словарей. В: Проблематика определений терминов в словарях разных типов (190–204). Ленинград: Наука.
Google Scholar

Поцепня, Д.М. (ред.) (2013). Лексикография русского языка. Санкт-Петербург: Филологический факультет Санкт-Петербургского государственного университета.
Google Scholar

Русакова, А.В. (2008). Лингвистическая модель двуязычного электронного текстоориентированного словаря юридических терминов (на материале Конституции Российской Федерации, Конституции Французской Республики и Конвенции о защите прав человека и основных свобод): автореферат диссертации. Тюмень: Тюменский государственный университет.
Google Scholar

Симоненко, Л.О. (2017). Термін як предмет лексикографіï, Мовознавство, 1 (292), 35–48.
Google Scholar

Сороколетов, Ф.П. (1985). Общая и учебная лексикография. Ленинград: Ленинградский государственный университет.
Google Scholar

Хайчук, Р., Зубов, А. (2004). Основы создавания терминологических словарей. Белосток: Trans Humana.
Google Scholar

Шчэрбін, В. (2018). Спецыяльная лексікаграфія Беларусі на мяжы тысячагоддзяў. B: Слов’янське термінознавство кінця ХХ – початку ХХІ століть (423–467), В.Л. Іващенко (наук. ред.). Киïв: Жнець.
Google Scholar

Bobunova, M.A. (2009). Russkaya leksikografiya XXI veka. Moscow: Flinta – Nauka.
Google Scholar

Dubichinskii, V.V. (2009). Leksikografiya russkogo yazyka. Moscow: Flinta.
Google Scholar

Gerd, A.S. (2016). Zametki o predmete teorii leksikografii. V: Slovo i slovar’ – Vocabulum et vocabularium. Vyp. 14 (237–242), O.N. Krylova, S.A. Myznikov (otv. red.). St. Petersburg: Nestor-Istoriya.
Google Scholar

Itskovich, V.A. (1964). O slovare novoi lingvisticheskoi terminologii. V: Lingvisticheskaya terminologiya i toponomastika (31–44), A.A. Reformatskii (otv. red.). Moscow: Nauka.
Google Scholar

Іvanova, O. (2006). Termіnologіchnі slovniki: klasifіkatsіinі oznaki, Ukraïns’ka mova, 4, 84–94.
Google Scholar

Karpova, O.M., Kulagina, M.A. (2010). Slovari dlya immigrantov: novyi tip slovarya. Moscow: Moskovskii gosudarstvennyi oblastnoi universitet.
Google Scholar

Kazimirova, І.A. (2017). Prikladna lіngvotermіnografіya, Movoznavstvo, 2 (293), 55–68.
Google Scholar

Khaichuk, R., Zubov, A. (2004). Osnovy sozdavaniya terminologicheskikh slovarei. Belostok: Trans Humana.
Google Scholar

Kotelova, N.Z. (1976). Semanticheskaya kharakteristika terminov v slovaryakh. V: Problematika opredelenii terminov v slovaryakh raznykh tipov (30–44), S.G. Barkhudarov, V.P. Petushkov, F.P. Sorokoletov (red.). Leningrad: Nauka.
Google Scholar

Kozyrev, V.A., Chernyak, V.D. (2004). Russkaya leksikografiya. Moscow: Drofa.
Google Scholar

Krestova, S.A. (2003). Leksikograficheskoe opisanie terminologicheskoi sistemy «leksikografiya»: dissertatsiya. Ivanovo: Ivanovskii gosudarstvennyi universitet.
Google Scholar

Kulikova, I.S., Salmina, D.V. (2002). Vvedenie v metalingvistiku: sistemnyi leksikograficheskii i kommunikativno-pragmaticheskii aspekty lingvisticheskoi terminologii. St. Petersburg: Saga.
Google Scholar

Lesnikov, S.V. (2011). Tipologiya russkikh slovarei lingvisticheskikh terminov, Mir nauki, kul’tury, obrazovaniya, 6 (31), 6–10.
Google Scholar

Marchuk, Yu.N. (1992). Osnovy terminografii. Moscow: MGU.
Google Scholar

Maslov, Yu.S. (2005). Vvedenie v yazykoznanie. St. Petersburg: Filologicheskii fakul’tet St. Petersburgskogo gosudarstvennogo universiteta, Moscow: Akademia.
Google Scholar

Pererva, V.M. O printsipakh i problemakh otbora terminov i sostavleniya slovnika terminologicheskikh slovarei. V: Problematika opredelenii terminov v slovaryakh raznykh tipov (190–204). Leningrad: Nauka.
Google Scholar

Potsepnya, D.M. (red.) (2013). Leksikografiya russkogo yazyka. St. Petersburg: Filologicheskii fakul’tet St. Petersburgskogo gosudarstvennogo universiteta.
Google Scholar

Rusakova, A.V. (2008). Lingvisticheskaya model’ dvuyazychnogo elektronnogo tekstoorientirovannogo slovarya yuridicheskikh terminov (na materiale Konstitutsii Rossiiskoi Federatsii, Konstitutsii Frantsuzskoi Respubliki i Konventsii o zashchite prav cheloveka i osnovnykh svobod): avtoreferat dissertatsii. Tyumen: Tyumenskii gosudarstvennyi universitet.
Google Scholar

Shcherbіn, V. (2018). Spetsyyal’naya leksіkagrafіya Belarusі na myazhy tysyachagoddzyaў. V: Slov’yans’ke termіnoznavstvo kіntsya KhKh – pochatku KhKhІ stolіt’ (423–467), V.L. Іvashchenko (nauk. red.). Kiïv: Zhnets’.
Google Scholar

Simonenko, L.O. (2017). Termіn yak predmet leksikografіï, Movoznavstvo, 1 (292), 35–48.
Google Scholar

Sorokoletov, F.P. (1985). Obshchaya i uchebnaya leksikografiya. Leningrad: Leningradskii gosudarstvennyi universitet.
Google Scholar

Vasil’eva, N.V. (1998). Slovari lingvisticheskikh terminov. V: Yazykoznanie. Bol’shoi entsiklopedicheskii slovar’ (461–462). Moscow: Bol’shaya Rossiiskaya entsiklopediya.
Google Scholar

Béjoint, H. (2010). The Lexicography of English: From Origins to Present. Oxford–New York: Oxford University Press.
Google Scholar

Bekiš, V.A., Fontański, H. (1997). Białorusko-polsko-rosyjski słownik terminów lingwistycznych i leksyki specjalnej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Cabré Castellví, M.T. (2003). Theories of terminology: Their description, prescription and explanation, Terminology, 9 (2), 163–199.
Google Scholar

Jedlička, A. (edit.). (1977). Slovník slovanské lingvistycké terminologie = Словарь славянской лингвистической терминологии = Dictionary of Slavonic Linguistic Terminology. Т. 1. Praha: Akademia.
Google Scholar

Jedlička, A. (edit.). (1979). Slovník slovanské lingvistycké terminologie = Словарь славянской лингвистической терминологии = Dictionary of Slavonic Linguistic Terminology. Т. 2. Praha: Akademia.
Google Scholar

Nosowicz, J.F. (edit.). (1994). Słownik terminologii lingwistycznej (białorusko-rosyjsko-polski i polsko-rosyjsko-białoruski). Białystok: Zakład Filologii Wschdniosłowiańskich Filii UW w Białymstoku.
Google Scholar

Безлай, Ф. (ред.). (1983). Основен систем и терминологиjа на словенската ономастика. Скопjе: Македонска Академиjа на науките и уметностите.
Google Scholar

Бірыла, М.В., Сцяцко, П.У. (рэд.). (1990). Лінгвістычныя тэрміны іх рускія эквіваленты. У: Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў (178–221). Мінск: Вышэйшая школа.
Google Scholar

Бірыла, М.В., Сцяцко, П.У. (рэд.) (1990). Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў. Мінск: Вышэйшая школа.
Google Scholar

Бирилло, Н.В., Сцецко, П.В. (ред.). (1988). Русско-белорусский словарь лингвистических терминов. Минск: Наука и техника.
Google Scholar

Булыка, А.М., Мінакова, Л.М., Станкевіч, А.А. (2002). Тэрміналагічны слоўнік. В: Красамоўства ў Беларусі: хрэстаматыя (170–179). Мінск: Універсітэцкае.
Google Scholar

Валочка, Г.М., Фу Мэйянь, Юань Хаа. Лінгвістычныя тэрміны 语言术语. У: Беларуская мова як замежная. Уводны курс для кітайскіх навучэнцаў (95–87) = 白俄罗斯语入门教程. Мінск: Вышэйшая школа.
Google Scholar

Гапоненка, I.А. (2020). Асноўныя тэрміны і паняцці дыялекталогіі. У: Беларуская дыялекталогія: табліцы і схемы, пытанні і заданні (164–169). Мінск: БДУ.
Google Scholar

Гуль, М.У. (2021). Іншамоўныя тэрміны філалогіі ў даследаваных крыніцах. У: Іншамоўная лексіка ў працэсе станаўлення і развіцця беларускай тэрміналогіі (на матэрыяле тэрмінасістэм філалогіі, філасофіі і сацыялогіі) (202–210). Брэст: БрДУ.
Google Scholar

Дзятко, Д.В. (рэд.). (2017). Энцыклапедыя для школьнікаў і студэнтаў. Беларуская мова. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя.
Google Scholar

Зіманскі, В.Э. (2019). Кароткі слоўнік тэрмінаў. У: Беларуская палеаграфія (185–186). Віцебск: ВДУ.
Google Scholar

Казімірская, Т.А. (2012). Слоўнік рытарычных тэрмінаў. Магілёў: МДУ.
Google Scholar

Калечыц, А.І., Корына, Н.Б. (2013). Тэрміны і спецыяльныя паняцці і іх славацкія эквіваленты. У: Марфалогія беларускай мовы (119–124). Нітра: УКФ.
Google Scholar

Кожух, І.Р. (рэд.). (2001). Мова. Чытанне. Пісьмо. У: Тлумачальны слоўнік тэрмінаў пачатковага навучання (87–167). Мінск: Беларуская Энцыклыклапедыя.
Google Scholar

Лёсік, Я. і інш. (1927). Слоўнік граматычна-лінгвістычнае тэрмінолёгіі. Мінск: Ін-т беларускае культуры, 1927.
Google Scholar

Лобан, М.П. (адк.). (1967). Слоўнік па мовазнаўстве. Мінск: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя.
Google Scholar

Малевіч, В.Г., Дуброўская, К.Ф., Архіпава, Н.І. (1994). Phonetishe Termini. Grammatische Termini. У: Нямецка-беларускі слоўнік (14–17). Мінск: БДПУ.
Google Scholar

Міхей, М.З. (1989). Беларуска-рускі слоўнік лінгвістычных тэрмінаў з метадычнымі парадамі. Мінск: БДУ.
Google Scholar

Міхневіч, А.Я. (рэд.). (1994). Беларуская мова: энцыклапедыя. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя.
Google Scholar

Паламарчук, В.Л. і інш. (2013). Беларуска-ўкраінскі слоўнік лінгвістычнай тэрміналогіі. Київ: Освіта України.
Google Scholar

Паламарчук, О.Л. (та ін.) (2012). Українсько-білоруський словник лінгвістичної термінології. Киïв: Освіта України.
Google Scholar

Праект слоўніка (1935). Менск: БАН.
Google Scholar

Рагаўцоў, В.І. (2013). Слоўнік пра камічнае: мовазнаўчы аспект. Магілёў: МДУ.
Google Scholar

Рамза, Т.Р. (2006). Тэрміналагічная даведка. У: Пунктуацыя: кароткі комплексны дапаможнік (52–54). Мінск: БДУ.
Google Scholar

Семенякоў, В.С. (адк.). (1984). Слоўнік „Мовазнаўства”. Мінск: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя.
Google Scholar

Старычонак, В.Д. (2000). Беларуская мова: ад А да Я: у дапамогу абітурыентам і школьнікам. Мінск: Вышэйшая школа.
Google Scholar

Чайка, Н.У. (2015). Слоўнік кампанентаў семантычнай структуры сказа, Роднае слова, 10, 39–40.
Google Scholar

Шур, В.В. (2018). Кароткі слоўнік анамастычных тэрмінаў. У: Беларускія ўласныя імёны: беларуская антрапанімія і тапанімія (342–343). Мазыр: Выснова.
Google Scholar

Юрэвіч, А.Л. (1962). Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў. Мінск: Выдавецтва Міністэрства вышэйшай, сярэдняй спецыяльнай і прафесійнай адукацыі БССР.
Google Scholar

Béjoint, H. (2010). The Lexicography of English: From Origins to Present. Oxford–New York: Oxford University Press.
Google Scholar

Bekiš, V.A., Fontański, H. (1997). Białorusko-polsko-rosyjski słownik terminów lingwistycznych i leksyki specjalnej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Bezlai, F. (red.). (1983). Osnoven sistem i terminologija na slovenskata onomastika. Skopje: Makedonska Akademija na naukite i umetnostite.
Google Scholar

Birillo, N.V., Stsetsko, P.V. (red.). (1988). Russko-belorusskii slovar’ lingvisticheskikh terminov. Minsk: Nauka i tekhnika.
Google Scholar

Bіryla, M.V., Stsyatsko, P.U. (red.). (1990). Lіngvіstychnyya termіny іkh ruskіya ekvіvalenty. U: Sloўnіk lіngvіstychnykh termіnaў (178–221). Mіnsk: Vysheishaya shkola.
Google Scholar

Bіryla, M.V., Stsyatsko, P.U. (red.) (1990). Sloўnіk lіngvіstychnykh termіnaў. Mіnsk: Vysheishaya shkola.
Google Scholar

Bulyka, A.M., Mіnakova, L.M., Stankevіch, A.A. (2002). Termіnalagіchny sloўnіk. V: Krasamoўstva ў Belarusі: khrestamatyya (170–179). Mіnsk: Unіversіtetskae.
Google Scholar

Cabré Castellví, M.T. (2003). Theories of terminology: Their description, prescription and explanation, Terminology, 9 (2), 163–199 https://doi.org/10.1075/term.9.2.03cab
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1075/term.9.2.03cab

Chaika, N.U. (2015). Sloўnіk kampanentaў semantychnai struktury skaza, Rodnae slova, 10, 39–40.
Google Scholar

Dzyatko, D.V. (red.). (2017). Entsyklapedyya dlya shkol’nіkaў і studentaў. Belaruskaya mova. Mіnsk: Belaruskaya Entsyklapedyya.
Google Scholar

Gaponenka, I.A. (2020). Asnoўnyya termіny і panyatstsі dyyalektalogіі. U: Belaruskaya dyyalektalogіya: tablіtsy і skhemy, pytannі і zadannі (164–169). Mіnsk: BDU.
Google Scholar

Gul’ M.U. (2021). Іnshamoўnyya termіny fіlalogіі ў dasledavanykh krynіtsakh. U: Іnshamoўnaya leksіka ў pratsese stanaўlennya і razvіtstsya belaruskai termіnalogіі (na materyyale termіnasіstem fіlalogіі, fіlasofіі і satsyyalogіі) (202–210). Brest: BrDU.
Google Scholar

Jedlička, A. (edit.). (1977). Slovník slovanské lingvistycké terminologie = Slovar’ slavyanskoi lingvisticheskoi terminologii = Dictionary of Slavonic Linguistic Terminology. T. 1. Praha: Akademia.
Google Scholar

Jedlička, A. (edit.). (1979). Slovník slovanské lingvistycké terminologie = Slovar’ slavyanskoi lingvisticheskoi terminologii = Dictionary of Slavonic Linguistic Terminology. T. 2. Praha: Akademia.
Google Scholar

Kalechyts, A.І., Koryna, N.B. (2013). Termіny і spetsyyal’nyya panyatstsі і іkh slavatskіya ekvіvalenty. U: Marfalogіya belaruskai movy (119–124). Nіtra: UKF.
Google Scholar

Kazіmіrskaya, T.A. (2012). Sloўnіk rytarychnykh termіnaў. Magіleў: MDU.
Google Scholar

Kozhukh, І.R. (red.). (2001). Mova. Chytanne. Pіs’mo. U: Tlumachal’ny sloўnіk termіnaў pachatkovaga navuchannya (87–167). Mіnsk: Belaruskaya Entsyklyklapedyya.
Google Scholar

Lesіk, Ya. і іnsh. (1927). Sloўnіk gramatychna-lіngvіstychnae termіnolegіі. Mіnsk: Іn-t belaruskae kul’tury, 1927.
Google Scholar

Loban, M.P. (adk.). (1967). Sloўnіk pa movaznaўstve. Mіnsk: Belaruskaya Savetskaya Entsyklapedyya.
Google Scholar

Malevіch, V.G., Dubroўskaya, K.F., Arkhіpava, N.І. (1994). Phonetishe Termini. Grammatische Termini. U: Nyametska-belaruskі sloўnіk (14–17). Mіnsk: BDPU.
Google Scholar

Mіkhei, M.Z. (1989). Belaruska-ruskі sloўnіk lіngvіstychnykh termіnaў z metadychnymі paradamі. Mіnsk: BDU.
Google Scholar

Mіkhnevіch, A.Ya. (red.). (1994). Belaruskaya mova: entsyklapedyya. Mіnsk: Belaruskaya Entsyklapedyya.
Google Scholar

Nosowicz, J.F. (edit.). (1994). Słownik terminologii lingwistycznej (białorusko-rosyjsko-polski i polsko-rosyjsko-białoruski). Białystok: Zakład Filologii Wschdniosłowiańskich Filii UW w Białymstoku.
Google Scholar

Palamarchuk, O.L. (ta іn.) (2012). Ukraїns’ko-bіlorus’kii slovnik lіngvіstichnoї termіnologії. Kiïv: Osvіta Ukraїni.
Google Scholar

Palamarchuk, V.L. і іnsh. (2013). Belaruska-ўkraіnskі sloўnіk lіngvіstychnai termіnalogіі. Kiїv: Osvіta Ukraїni.
Google Scholar

Praekt sloўnіka (1935). Mensk: BAN.
Google Scholar

Ragaўtsoў, V.І. (2013). Sloўnіk pra kamіchnae: movaznaўchy aspekt. Magіleў: MDU.
Google Scholar

Ramza, T.R. (2006). Termіnalagіchnaya davedka. U: Punktuatsyya: karotkі kompleksny dapamozhnіk (52–54). Mіnsk: BDU.
Google Scholar

Semenyakoў, V.S. (adk.). (1984). Sloўnіk „Movaznaўstva”. Mіnsk: Belaruskaya Savetskaya Entsyklapedyya.
Google Scholar

Shur, V.V. (2018). Karotkі sloўnіk anamastychnykh termіnaў. U: Belaruskіya ўlasnyya іmeny: belaruskaya antrapanіmіya і tapanіmіya (342–343). Mazyr: Vysnova.
Google Scholar

Starychonak, V.D. (2000). Belaruskaya mova: ad A da Ya: u dapamogu abіturyentam і shkol’nіkam. Mіnsk: Vysheishaya shkola.
Google Scholar

Valochka, G.M., Fu Meiyan’, Yuan’ Khaa. Lіngvіstychnyya termіny 语言术语. U: Belaruskaya mova yak zamezhnaya. Uvodny kurs dlya kіtaiskіkh navuchentsaў (95–87) = 白俄罗斯语入门教程. Mіnsk: Vysheishaya shkola.
Google Scholar

Yurevіch, A.L. (1962). Sloўnіk lіngvіstychnykh termіnaў. Mіnsk: Vydavetstva Mіnіsterstva vysheishai, syarednyai spetsyyal’nai і prafesіinai adukatsyі BSSR.
Google Scholar

Zіmanskі, V.E. (2019). Karotkі sloўnіk termіnaў. U: Belaruskaya paleagrafіya (185–186). Vіtsebsk: VDU.
Google Scholar