Rola tajnej prasy jako narzędzia kontrpropagandy w dobie powstania styczniowego

Jarosław Kita

doi:10.18778/0208-6050.113.06

Authors

Jarosław Kita University of Lodz https://orcid.org/0000-0002-8374-2848

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.113.06

Keywords:

secret press, counterpropaganda, weapon of war, January Uprising, Kingdom of Poland

Abstract

The article focuses on the role of the secret press from the times of patriotic manifestations and the January Uprising (1861–1864) as a tool in the service of counterpropaganda of the insurgent authorities. This press (its number and time of publication) was a phenomenon of its time and it is difficult to look for a phenomenon on a similar scale in Europe of the same period. The legal press published at that time in the Kingdom of Poland was subject to strict tsarist censorship, and became primarily a tool in the hands of the Russian authorities to combat the uprising and distort the insurgent reality. Therefore, first the conspiracy organizations, and then the authorities of the secret Polish state, decided to publish the press outside the official circulation. In its pages, a fight was undertaken against the propaganda practiced by the partitioning authorities. This was done in attempt to shape a different image of the irredentist, to win over the society of the Kingdom of Poland for the national cause. Unfortunately, today the effects of this form of communication are hard to assess unequivocally.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Jarosław Kita, University of Lodz

Prof. dr hab. Jarosław Kita – kierownik Katedry Historii Polski XIX wieku w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego. Członek Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk oraz Prezydium Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Zainteresowania naukowe: historia społeczna i gospodarcza XIX i XX w., dzieje społeczeństwa polskiego na tle porównawczym ze społeczeństwami Europy Środkowo-Wschodniej, historia ziemiaństwa polskiego, europejska kultura uzdrowiskowa XIX–XXI w., dzieje wojskowości polskiej w dobie zaborów, historia nauki w XIX–XXI w., przeszłość łódzkiego środowiska naukowego, dzieje miast regionu Polski centralnej.

References

Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty, red. serii S. Kieniewicz et al., t. XII (Prasa tajna z lat 1861–1864), red. S. Kieniewicz, I. Miller, cz. 1, Wrocław 1966; t. XV (Prasa tajna z lat 1861–1864), red. S. Kieniewicz, I. Miller, cz. 2, Wrocław 1969; t. XVI (Prasa tajna z lat 1861–1864), red. S. Kieniewicz, I. Miller, cz. 3, Wrocław 1970.
Google Scholar

„Dziennik Narodowy” 1863.
Google Scholar

„Dziennik Powszechny” 1861–1863.
Google Scholar

„Dziennik Poznański” 1862–1863.
Google Scholar

„Gazeta Warszawska” 1861–1864.
Google Scholar

„Głos Kapłana Polskiego” 1862–1864.
Google Scholar

„Kosynier” 1862.
Google Scholar

„Kurier Warszawski” 1861–1864.
Google Scholar

„Łódzkie Ogłoszenia – Łodzer Anzeiger” 1863–1864.
Google Scholar

„Pobudka” 1861–1862.
Google Scholar

„Prawda” 1863.
Google Scholar

„Prawdziwy Patriota” 1862.
Google Scholar

„Ruch” 1862–1863.
Google Scholar

„Sternik” 1862.
Google Scholar

„Strażnica” 1861–1863.
Google Scholar

„Tygodnik Ilustrowany” 1861–1864, 1907.
Google Scholar

„Wędrowiec” 1863–1864.
Google Scholar

„Wiadomości z Placu Boju” 1863.
Google Scholar

„Wiadomości z Pola Bitwy” 1863.
Google Scholar

Berg M., Zapiski o powstaniu polskim 1863–1864 roku, t. I, Kraków 1898.
Google Scholar

Berg M., Zapiski o powstaniu polskim 1863–1864 roku, t. III, Kraków 1899.
Google Scholar

Fajnhauz D., Prasa konspiracyjna powstania styczniowego na Litwie i Białorusi (1861–1864), „Rocznik Białostocki” 1963, t. IV, s. 43–102.
Google Scholar

Gajkowska C., Tygodnik Ilustrowany, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 2002, s. 963–964.
Google Scholar

Gąsiorowski J., Bibliografia druków dotyczących powstania styczniowego 1863–1865, Warszawa 1923.
Google Scholar

Ihnatowicz E., „Tygodnik Ilustrowany” 1859–1886 jako czasopismo integrujące, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1987, t. XXVI, nr 2, s. 5–31.
Google Scholar

Jadczyk K., Kita J., Nartonowicz-Kot M., Powstanie styczniowe w Łodzi i regionie, Łódź 2014.
Google Scholar

Jenike L., Ze wspomnień, Warszawa 1910.
Google Scholar

Kieniewicz S., Miniszewski Józef Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXI, Wrocław 1976, s. 292–293.
Google Scholar

Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1972.
Google Scholar

Kmiecik Z., Warszawskie czasopisma kulturalne, [w:] Prasa polska 1864–1918, red. J. Łojek, t. II, War-szawa 1976, s. 11–57.
Google Scholar

Kraushar A., Publicystyka tajna warszawska w dwuleciu przed powstaniem styczniowym i w roku 1863, Warszawa 1919.
Google Scholar

Kulczycka-Saloni J., Prasa podziemna powstania styczniowego, Warszawa 1958.
Google Scholar

Lato S., Oblicze ideowe tajnej prasy czerwonych, „Roczniki Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1962, nr 1, s. 128–154.
Google Scholar

Lewandowska S., Stan badań nad prasą konspiracyjną w okupowanej Polsce, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1981, t. XX, nr 4, s. 43–50.
Google Scholar

Mariak L., Perswazyjność prasy tajnej okresu Powstania Styczniowego na przykładzie leksyki, Szczecin 2001.
Google Scholar

Michałowska B., Pierwsze dziesięciolecie „Tygodnika Ilustrowanego”, Wrocław 1951.
Google Scholar

Pokorzyńska E., Technika drukarń podziemnych. Od Powstania Styczniowego po czasy „Solidarności”, [w:] Bibliologia polityczna, red. D. Kuźmina, Warszawa 2011, s. 159–175.
Google Scholar

Poprawa E., Prasa konspiracyjna w służbie kontrpropagandy – funkcje, cele, zjawiska językowe (na przy-kładzie gazet podziemnych 1939–1945), „Oblicza Komunikacji” 2017, t. X, s. 57–98. https://doi.org/10.19195/2083-5345.10.3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.19195/2083-5345.10.3

Prasa polska w latach 1661–1864, red. J. Łojek, t. I, Warszawa 1976.
Google Scholar

Ramotowska F., Rząd carski wobec manifestacji patriotycznych w Królestwie Polskim w latach 1860–1862, Wrocław 1971.
Google Scholar

Sobociński W., Represje wojskowo-policyjne i stan wojenny w Królestwie Polskim 1861–1862 r.
Google Scholar

Sokulski J., Prasa tajna i jej kierownicy w dobie powstania styczniowego, Kraków 1924.
Google Scholar

Stankiewicz Z., Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego, Warszawa 1967.
Google Scholar

Tomaszewski E., Prasa Królestwa Polskiego i ziem litewsko-ruskich okresu międzypowstaniowego (1832–1864), [w:] Historia prasy polskiej, red. J. Łojek, t. II, Warszawa 1976, s. 110–198.
Google Scholar

Wiech S., Stan wojenny w Królestwie Polskim (1861). Pierwsze przymiarki, „Kwartalnik Historyczny” 2022, t. CXXIX, nr 2, s. 373–409. https://doi.org/10.12775/KH.2022.129.2.03
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2022.129.2.03

Zawadzki H. S., Józef Bogdan Wagner – dyrektor tajnych drukarń Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym, Toruń 1987.
Google Scholar

Zieliński J., Tajna prasa Ligi Narodowej w czasie pierwszej wojny, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1973, t. XII, nr 2, s. 211–226.
Google Scholar