Rola tajnej prasy jako narzędzia kontrpropagandy w dobie powstania styczniowego

Jarosław Kita

doi:10.18778/0208-6050.113.06

Autor

Jarosław Kita Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-8374-2848

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.113.06

Słowa kluczowe:

tajna prasa, kontrpropaganda, narzędzie walki, powstanie styczniowe, Królestwo Polskie

Abstrakt

Artykuł ma na celu zasygnalizowanie problemu badawczego, jakim jest rola tajnej prasy z czasów manifestacji patriotycznych i powstania styczniowego (1861–1864) jako narzędzia w służbie kontrpropagandy władz powstańczych. Prasa ta (jej liczebność i czas ukazywania się) była fenomenem swoich czasów i trudno szukać zjawiska na podobną skalę w ówczesnej Europie. Prasa legalna ukazująca się wówczas w Królestwie Polskim – poddana ostrej carskiej cenzurze – stała się przede wszystkim narzędziem w rękach władz rosyjskich do zwalczania powstania i zakłamywania powstańczej rzeczywistości. Dlatego też najpierw organizacje spiskowe, a następnie władze tajemnego państwa polskiego zdecydowały się wydawać prasę będącą poza oficjalnym obiegiem. Na jej łamach podjęto walkę z propagandą uprawianą przez władze zaborcze, starając się kształtować inny obraz irredenty, pozyskiwać społeczeństwo Królestwa Polskiego dla sprawy narodowej. Trudno dzisiaj niestety jednoznacznie ocenić, jakie skutki przynosiła taka forma komunikowania się.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jarosław Kita - Uniwersytet Łódzki

Prof. dr hab. Jarosław Kita – kierownik Katedry Historii Polski XIX wieku w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego. Członek Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk oraz Prezydium Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Zainteresowania naukowe: historia społeczna i gospodarcza XIX i XX w., dzieje społeczeństwa polskiego na tle porównawczym ze społeczeństwami Europy Środkowo-Wschodniej, historia ziemiaństwa polskiego, europejska kultura uzdrowiskowa XIX–XXI w., dzieje wojskowości polskiej w dobie zaborów, historia nauki w XIX–XXI w., przeszłość łódzkiego środowiska naukowego, dzieje miast regionu Polski centralnej.

Bibliografia

Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty, red. serii S. Kieniewicz et al., t. XII (Prasa tajna z lat 1861–1864), red. S. Kieniewicz, I. Miller, cz. 1, Wrocław 1966; t. XV (Prasa tajna z lat 1861–1864), red. S. Kieniewicz, I. Miller, cz. 2, Wrocław 1969; t. XVI (Prasa tajna z lat 1861–1864), red. S. Kieniewicz, I. Miller, cz. 3, Wrocław 1970.
Google Scholar

„Dziennik Narodowy” 1863.
Google Scholar

„Dziennik Powszechny” 1861–1863.
Google Scholar

„Dziennik Poznański” 1862–1863.
Google Scholar

„Gazeta Warszawska” 1861–1864.
Google Scholar

„Głos Kapłana Polskiego” 1862–1864.
Google Scholar

„Kosynier” 1862.
Google Scholar

„Kurier Warszawski” 1861–1864.
Google Scholar

„Łódzkie Ogłoszenia – Łodzer Anzeiger” 1863–1864.
Google Scholar

„Pobudka” 1861–1862.
Google Scholar

„Prawda” 1863.
Google Scholar

„Prawdziwy Patriota” 1862.
Google Scholar

„Ruch” 1862–1863.
Google Scholar

„Sternik” 1862.
Google Scholar

„Strażnica” 1861–1863.
Google Scholar

„Tygodnik Ilustrowany” 1861–1864, 1907.
Google Scholar

„Wędrowiec” 1863–1864.
Google Scholar

„Wiadomości z Placu Boju” 1863.
Google Scholar

„Wiadomości z Pola Bitwy” 1863.
Google Scholar

Berg M., Zapiski o powstaniu polskim 1863–1864 roku, t. I, Kraków 1898.
Google Scholar

Berg M., Zapiski o powstaniu polskim 1863–1864 roku, t. III, Kraków 1899.
Google Scholar

Fajnhauz D., Prasa konspiracyjna powstania styczniowego na Litwie i Białorusi (1861–1864), „Rocznik Białostocki” 1963, t. IV, s. 43–102.
Google Scholar

Gajkowska C., Tygodnik Ilustrowany, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 2002, s. 963–964.
Google Scholar

Gąsiorowski J., Bibliografia druków dotyczących powstania styczniowego 1863–1865, Warszawa 1923.
Google Scholar

Ihnatowicz E., „Tygodnik Ilustrowany” 1859–1886 jako czasopismo integrujące, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1987, t. XXVI, nr 2, s. 5–31.
Google Scholar

Jadczyk K., Kita J., Nartonowicz-Kot M., Powstanie styczniowe w Łodzi i regionie, Łódź 2014.
Google Scholar

Jenike L., Ze wspomnień, Warszawa 1910.
Google Scholar

Kieniewicz S., Miniszewski Józef Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXI, Wrocław 1976, s. 292–293.
Google Scholar

Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1972.
Google Scholar

Kmiecik Z., Warszawskie czasopisma kulturalne, [w:] Prasa polska 1864–1918, red. J. Łojek, t. II, War-szawa 1976, s. 11–57.
Google Scholar

Kraushar A., Publicystyka tajna warszawska w dwuleciu przed powstaniem styczniowym i w roku 1863, Warszawa 1919.
Google Scholar

Kulczycka-Saloni J., Prasa podziemna powstania styczniowego, Warszawa 1958.
Google Scholar

Lato S., Oblicze ideowe tajnej prasy czerwonych, „Roczniki Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1962, nr 1, s. 128–154.
Google Scholar

Lewandowska S., Stan badań nad prasą konspiracyjną w okupowanej Polsce, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1981, t. XX, nr 4, s. 43–50.
Google Scholar

Mariak L., Perswazyjność prasy tajnej okresu Powstania Styczniowego na przykładzie leksyki, Szczecin 2001.
Google Scholar

Michałowska B., Pierwsze dziesięciolecie „Tygodnika Ilustrowanego”, Wrocław 1951.
Google Scholar

Pokorzyńska E., Technika drukarń podziemnych. Od Powstania Styczniowego po czasy „Solidarności”, [w:] Bibliologia polityczna, red. D. Kuźmina, Warszawa 2011, s. 159–175.
Google Scholar

Poprawa E., Prasa konspiracyjna w służbie kontrpropagandy – funkcje, cele, zjawiska językowe (na przy-kładzie gazet podziemnych 1939–1945), „Oblicza Komunikacji” 2017, t. X, s. 57–98. https://doi.org/10.19195/2083-5345.10.3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.19195/2083-5345.10.3

Prasa polska w latach 1661–1864, red. J. Łojek, t. I, Warszawa 1976.
Google Scholar

Ramotowska F., Rząd carski wobec manifestacji patriotycznych w Królestwie Polskim w latach 1860–1862, Wrocław 1971.
Google Scholar

Sobociński W., Represje wojskowo-policyjne i stan wojenny w Królestwie Polskim 1861–1862 r.
Google Scholar

Sokulski J., Prasa tajna i jej kierownicy w dobie powstania styczniowego, Kraków 1924.
Google Scholar

Stankiewicz Z., Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego, Warszawa 1967.
Google Scholar

Tomaszewski E., Prasa Królestwa Polskiego i ziem litewsko-ruskich okresu międzypowstaniowego (1832–1864), [w:] Historia prasy polskiej, red. J. Łojek, t. II, Warszawa 1976, s. 110–198.
Google Scholar

Wiech S., Stan wojenny w Królestwie Polskim (1861). Pierwsze przymiarki, „Kwartalnik Historyczny” 2022, t. CXXIX, nr 2, s. 373–409. https://doi.org/10.12775/KH.2022.129.2.03
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2022.129.2.03

Zawadzki H. S., Józef Bogdan Wagner – dyrektor tajnych drukarń Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym, Toruń 1987.
Google Scholar

Zieliński J., Tajna prasa Ligi Narodowej w czasie pierwszej wojny, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1973, t. XII, nr 2, s. 211–226.
Google Scholar