„Smutek rzeczy” czy melancholijny uśmiech. O odczytywaniu   nastrojów i walorów estetycznych w dalekowschodnich utworach poetyckich oraz ich współczesnych imitacjach

Małgorzata Wielgosz

doi:10.18778/2299-7458.03.13

Autor

Małgorzata Wielgosz Dzielnicowy Dom Kultury SM „Czechów” w Lublinie

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-7458.03.13

Słowa kluczowe:

haiku, waka, epifania, ushin, mushin, kigo

Abstrakt

Artykuł ma na celu przedstawienie w jaki sposób z perspektywy zachodniego badacza wygląda odczytywanie walorów estetycznych, nastrojów twórcy w dalekowschodniej poezji, w jaki sposób są one imitowane w utworach europejskich. Publikacja dotyczy analizy tych aspektów w haiku i waka. Dla tego typu utworów charakterystyczne jest m. in. uczucie melancholii, wynikające ze świadomości, że świat oraz poznający go podmiot ma charakter ulotny. Charakterystyczne dla haiku i waka wrażenie ciągłej zmienności otoczenia i ulotności chwili ma korzenie w buddyjskim przekonaniu o nietrwałości rzeczy, które przyczyniło się do ukształtowania specyficznego rodzaju percepcji: doznawania piękna wraz z bólem. Z buddyzmu zaczerpnięto termin mujōkan i zaczęto go stosować na określenie emocjonalnego odbioru rzeczywistości. Japończycy jeszcze bardziej rozbudowali to doznanie, dodając do świadomości nietrwałości odczucie bolesnego piękna. Autorka artykułu dowodzi, że mieszkańcy Kraju Kwitnącej Wiśni zupełnie inaczej od nas rozumieją pojęcie piękna, posiadają inne kategorie estetyczne, a mimo to europejscy twórcy podejmują próby ich imitacji.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Małgorzata Wielgosz - Dzielnicowy Dom Kultury SM „Czechów” w Lublinie

dr, absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skło- dowskiej w Lublinie, pracownik Dzielnicowego Domu Kultury SM „Cze- chów” w Lublinie. Zainteresowania naukowe: kultura dalekowschodnia (literatura, teatr, estetyka, filozofia, religia), zagadnienia związane z trans- kulturowością, adaptacją dalekowschodnich gatunków literackich i te- atralnych w europejskiej kulturze. Autorka m.in. prac: Medytacyjny odbiór rzeczywistości w polskiej literaturze i fotografii, [w:] Obrazy dookoła świata. Postrze- ganie i prezentowanie kultur w dobie transkulturowości, red. J. Bielska-Krawczyk, S. Kołos, M. Mateja, Toruń 2013, s. 301–311; Przekraczanie tabu i wywoływa- nie skandali artystyczno-obyczajowych w teatrze tańca butō, [w:] Skandal w tek- stach kultury. Tabu-trend-transgresja, red. M. Ursel, M. Dąbrowska, J. Nadolna, M. Skibińska, Warszawa 2013, t. 2, s. 483–494; Rola rytmu w konstruowaniu rzeczywistości scenicznej Kosmosu Witolda Gombrowicza w reżyserii Jerzego Ja- rockiego, [w:] Muzyczność w dramacie i teatrze, red. E. Rzewuska, J. Cymerman, Lublin 2013, s. 235–246.

Bibliografia

K. Agams, Jaspisowy diadem, Lublin 1994.
Google Scholar

M. Bashō, Haiku, przeł. A. Krajewski-Bola, „Poezja” 1975, nr 1.
Google Scholar

S. Beckett, Czekając na Godota, przeł. A Libera, Warszawa 1994.
Google Scholar

E. Biela, Haiku, Warszawa 2000.
Google Scholar

D. Brzóska-Brzóskiewicz, Wiersze, [w:] Macie swoich poetów. Liryka polska uro- dzona po 1960 roku – wypisy, red. P. Dunin-Wąsowicz i in., Warszawa 1996.
Google Scholar

I. Grabowiecka, Tylko noc milczy…, Białystok 1998.
Google Scholar

S. Grochowiak, Haiku-images, Warszawa 1978.
Google Scholar

A. W. Guzek, Akupunktura-haiku, Białystok 2002.
Google Scholar

Y. Kawabata, Tysiąc żurawi. Śpiące piękności, przeł. M. Melanowicz, Warszawa 1987.
Google Scholar

J. Kerouc i in., Haiku, przeł. L. Engelking, „Tytuł” 1995, nr 3/4b.
Google Scholar

W. Klępka, Haiku, „Akant” 2002, nr 5.
Google Scholar

W. Kokoszka, Haiku, Siedlce 2000.
Google Scholar

J. Kopeć, Haiku, Kraków 2004.
Google Scholar

M. Kozłowski, Haiku, Kielce 1998.
Google Scholar

J. M. Kwiek, Na łódce poezji, Warszawa 2004.
Google Scholar

K. Lisowski, 99 haiku. Inne wiersze, Kraków 1993.
Google Scholar

L. Majdecki, Sztuka japońskich ogrodów, Wrocław 1986.
Google Scholar

T. J. Maryniak, Liście na kałuży. Haiku, Warszawa 2001.
Google Scholar

P. Mikeš, Haiku – wybór, przeł. L. Engelking, „Tytuł” 1995, nr 3/4b.
Google Scholar

Cz. Miłosz, Haiku, Kraków 1992
Google Scholar

J. S. Pasierb, Haiku żarnowieckie, Pelplin 2003.
Google Scholar

A. Regulski, Haiku, czyli zaśpiewy wyobraźni, Poznań 2002.
Google Scholar

A. Tchórzewski, Haiku, Warszawa 1999.
Google Scholar

E. Tomaszewska, Antologia polskiego haiku, Warszawa 2001.
Google Scholar

A. Tuszyńska, Miejsce przy oknie, Warszawa 2003.
Google Scholar

J. Tylus, Haiku, Kalisz 2004.
Google Scholar

A. Żuławska-Umeda, Haiku, Warszawa 1983.
Google Scholar

A. Żuławska-Umeda, Poezja starojapońska. Pieśni, Warszawa 1984.
Google Scholar

Z. Alberowa, O sztuce Japonii, Warszawa 1983.
Google Scholar

S. Cichowicz, Pozostaną same pale, „Literatura na Świecie” 1991, nr 6.
Google Scholar

P.C. Hogan, The Mind and Its Stories. Narrative Universals and Human Emotion, Cambridge 2003.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511499951

J. Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, przeł. M. Kurecka, W. Wirpsza, Warszawa 1985.
Google Scholar

B. Kita, Chadō. Herbata i zen, przeł. M. Gawlik, Łódź 1995.
Google Scholar

I. Kordzińska-Nawrocka, Japońska miłość dworska, Warszawa 2005.
Google Scholar

L. Koren, Wabi-sabi. For Artists. Designers Poets and Philosophers, Berkley 1994.
Google Scholar

W. Kotański, Kilka uwag o środkach zdobniczych w starożytnej poezji japońskiej, „Przegląd Orientalistyczny” 1961, nr 2.
Google Scholar

W. Kotański, Z czego śmieje się Japończyk?, „Przegląd Orientalistyczny” 1952, nr 4.
Google Scholar

T. Kowalska, Haiku ze szkoły Matsuo Bashō, „Akant” 2001, nr 9.
Google Scholar

L. Majdecki, Sztuka japońskich ogrodów, Wrocław 1986.
Google Scholar

M. Melanowicz, Formy w literaturze japońskiej, Kraków 2003.
Google Scholar

M. Melanowicz, Haiku XX wieku. Piewca kwiatów i ptaków: Takahama Kyoshi, „Japonica” 1995.
Google Scholar

M. Melanowicz, Haikai, (hasło: Materiały do Słownika Rodzajów Literackich), „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 1972, t. XV, z. 2.
Google Scholar

M. Melanowicz, Literatura japońska. Poezja XX w. Teatr XX w., Warszawa 1996.
Google Scholar

P. Michałowski, Barokowe korzenie haiku (ostatnia przygoda Stanisława Grochowiaka), „Akcent” 1993, nr 4.
Google Scholar

P. Michałowski, Miniatura poetycka, Szczecin 1999.
Google Scholar

E. R. Miner, Comparative Poetics. An Intercultural Essay on Theories of Literature, Princeton-New Jersey 1990.
Google Scholar

A. Olędzka-Frybesowa, Przeciw czemu protestują haiku, „Teksty Drugie” 1991, nr 2.
Google Scholar

K.M. Opdahl, Emotion as Meaning. The Literary Case for How We Imagine, London 2002.
Google Scholar

S. Pinker, How the Mind Works, New York 1997.
Google Scholar

S. Piskor, W. Paźniewski, W poszukiwaniu siebie. Haiku, czyli poemat trzech linijek, „Poezja” 1975, nr 1.
Google Scholar

K. Satō, Czy można przesadzić kwiat rzepaku? Japońskie haiku i ruch haiku na Za- chodzie, przeł. A. Szuba, „Literatura na Świecie” 1991, nr 1.
Google Scholar

S. Sen, Smak herbaty, smak zen, przeł. M. Godyń, Łódź 1997.
Google Scholar

H. Shirane, The Poetry of Matsuo Bashō. In Eastern Canons: Approaches to the Asian Classics, przeł. M. A. Conway, Cambridge 1990.
Google Scholar

L. Sosnowski, Erotyka w sztuce japońskiej. Wywiad z Beatą Romanowicz, „Estetyka i Krytyka” 2002, nr 3.
Google Scholar

D.T. Suzuki, Buddha of Infinite Light, Boston 1997.
Google Scholar

D.T. Suzuki, Zen and Japanese Culture, Princeton 1973.
Google Scholar

B. Szymańska, Haiku i literatura polska przełomu XIX i XX wieku. O estetycznej wartości nastroju, „Estetyka i Krytyka” 2002, nr 2.
Google Scholar

B. Szymańska, Kultury i porównania, Kraków 2003.
Google Scholar

A. Tchórzewski, Między pierwszym a drugim Poundem, „Poezja” 1975, nr 1.
Google Scholar

A. Watts, Droga zen, przeł. S. Musielak, Poznań 2003.
Google Scholar

Estetyka japońska. Antologia, red. K. Wilkoszewska, t. 1: Wymiary przestrzeni, Kraków 2001.
Google Scholar

M. Zienkiewicz, Haiku – cały świat, minimum słów, 2010, http://www.ariari.org/ dopobrania/DUNIYA-4-LIPIEC-i-SIERPIE-2010.pdf [dostęp: 04.07.2013].
Google Scholar