Presence and Absence of Jewish Materialities in Contemporary Central and Eastern European Cultures: Literature, Art and Everyday Practice

The experiences of persecution, migration and life in the diaspora have played a central role in Jewish culture and history. Objects and personal belongings often serve as reflections of these experiences—left behind, transported, or expropriated. They frequently remain the only tangible traces of the past, raising questions of memory and forgetting, restitution, and the afterlife of traumatic events. (Auslander, 2017) Both real and aesthetically evoked things, objects and artefacts can trigger, shape or interrupt memory processes, particularly through their emotional and affective resonance. (Meng 2011; Meng/Lehrer 2015) By engaging with things and objects, phenomena of individual and collective memory often become vivid and accessible (Erll 2018; Scholz/Vedder 2018). New research on Jewish material culture has provided fruitful insights into the memory, belonging and resistance histories of Jewish individuals and non-Jewish communities within their respective societies in Central and Eastern Europe (Weizman, 2022; Čapkova & Kijek, 2022). However, broader reflection on the role of material culture as an analytical tool in contemporary humanities is lacking, particularly concerning how Jewish material culture functions in non-Jewish environments over time and from a comparative perspective. Examining different cultures in Central and Eastern Europe more closely can help us to identify the nuances and ambivalences embedded in the process of retrieving memory and reclaiming visibility. This call for papers invites contributions examining historical discourses, everyday practices and literary texts that construct materiality through metaphor, approximation or alienation. The concepts of absence and presence provide a theoretical framework for understanding how Jewish materialities are narrated, reflected upon, and remembered, both in the socialist past and in post-socialist societies today. The entangled simultaneity between the presence and absence of Jewish materialities can be seen as a common feature, but it operates in different ways and to different degrees in each culture. By analysing the tension between presence and absence, this cluster aims to demonstrate how the opposing ends of common dichotomies, such as Jewish/non-Jewish, existence/non-existence, and visibility/invisibility, are deeply intertwined and, when approached as such, have the capacity to reveal the ambiguous and multi-layered experiences of Eastern European Jewry in Central and Eastern Europe. The transition between presence and absence is particularly evident in the study of material culture. The issue will cover a diverse range of materials, from literature and art commemorating the Shoah to everyday practices representing Jewish life, thereby offering innovative approaches to studying Jewish material culture in different cultural contexts.

We welcome proposals for the upcoming issue of “Czytanie Literatury” that explore new theoretical and methodological questions relating to material culture and address the following areas of interest:

• Between absence and presence: Theoretical approaches to material culture in Central and Eastern Europe
• The interplay of presence and absence in Jewish objects and everyday practices
• Jewish Material Culture from Central and Eastern Europe in a global age: Processes of translation, adaptation, and cultural transmission
• Jewish Objects in literature, art and other media formats of Central and Eastern Europe: Poetics, forms, memory-making and ideological perspectives in representations of human–object relations
• The album as a medium: Practices of album-making as a means of narrating and remembering catastrophic pasts in Central and Eastern European cultures
• Objects of memory and post-memory: Remembering the catastrophic past through the material culture
• “There Are No More […] Jewish Towns…”: Entangled narratives of nostalgia and mourning in European literatures and cultures
• The ‘Dinggedicht’ and its afterlife: Post-memory poetry and object-centered lyric traditions

 

We are waiting for article submissions with a short abstract until 31.01.2026, for finished texts (in English or in Polish) - until 5.04.2026.

All submissions should be sent to both of the following addresses:

anna.artwinska@uni-leipzig.de

anita.jarzyna@uni.lodz.pl

Obecność versus nieobecność. Żydowska kultura materialna w Europie Środkowej i Wschodniej (literatura, sztuka i praktyki codzienne)

Doświadczenia prześladowań, migracji i życia w diasporze odegrały kluczową rolę w kulturze i historii Żydów. Obiekty, przedmioty oraz rzeczy osobiste – pozostawiane, przemieszczane lub przejmowane – często skłaniają do refleksji o tych wydarzeniach. Nierzadko pozostają także jedynymi namacalnymi śladami przeszłości, zwracając uwagę na kwestie pamięci i zapominania, restytucji i życia po traumatycznych wydarzeniach. (Auslander, 2017) Zarówno rzeczywiste, jak i estetycznie zapośredniczone rzeczy, przedmioty i artefakty mogą wyzwalać, kształtować lub przerywać procesy pamięci, szczególnie ze względu na ich emocjonalne i afektywne oddziaływanie. (Meng 2011; Meng/Lehrer 2015) To właśnie dzięki rzeczom i przedmiotom, zjawiska pamięci indywidualnej i zbiorowej stają się żywe i dostępne (Erll 2018; Scholz/Vedder 2018). Nowe badania nad żydowską kulturą materialną dostarczają istotnych impulsów dotyczących historii pamięci, poczucia przynależności i aktów oporu podmiotów żydowskich w nie-żydowskich społecznościach w Europie Wschodniej i Środkowej (Weizman 2022; Čapkova/Kijek 2022). Ciągle jednak brakuje szerszej refleksji nad rolą kultury materialnej jako narzędzia analitycznego we współczesnej humanistyce – zwłaszcza w odniesieniu do tego, jak żydowska kultura materialna funkcjonowała i funkcjonuje w społecznościach nie-żydowskich na przestrzeni lat i z perspektywy porównawczej. Bliższe przyjrzenie się kulturom Europy Środkowej i Wschodniej może pomóc nam zidentyfikować niuanse i ambiwalencje związane z procesem odzyskiwania pamięci i przywracania widoczności materialnym śladom żydowskiej przeszłości.   

Niniejszym zapraszamy do nadsyłania artykułów dotyczących żydowskiej kultury materialnej, analizujących dyskursy historyczne, praktyki codzienne oraz teksty literackie, w których materialność staje się zwykle dostępna dzięki chwytom takim jak metafora, przybliżenie lub wyobcowanie. Koncepcje nieobecności i obecności służą jako rama teoretyczna, pozwalająca na zbadanie tego, w jaki sposób żydowska kultura materialna jest opowiadana, (nie)odzwierciedlana i (źle) pamiętana zarówno w socjalistycznej przeszłości, jak i we współczesnych społeczeństwach postsocjalistycznych. Jednoczesna obecność i nieobecność żydowskiej kultury materialnej może być postrzegana jako cecha wspólna, choć uwidoczniająca się w danej kulturze na różne sposoby i w różnym stopniu. Analiza napięcia między obecnością a nieobecnością ma na celu pokazanie, w jaki sposób tradycyjne dychotomie, takie jak żydowski/nieżydowski, istnienie/nieistnienie i widoczność/niewidzialność, są głęboko ze sobą powiązane i że same w sobie odzwierciedlają niejednoznaczne i wielowarstwowe doświadczenia wschodnioeuropejskich Żydów w Europie. Przejścia między obecnością a nieobecnością można dobrze uchwycić właśnie poprzez badanie świata rzeczy, przedmiotów i szerzej kultury materialnej. Od literatury i sztuki upamiętniającej Zagładę po codzienne praktyki reprezentujące życie żydowskie, planowany numer zamierza poruszyć szeroki zakres tematów, oferując tym samym innowacyjne podejście do badania żydowskiej kultury materialnej w różnych kontekstach kulturowych.

Zapraszamy do nadsyłania artykułów podejmujących nowe koncepcje teoretyczne i metodologiczne związane z kulturą materialną i odnoszą się do następujących tematów i zagadnień:

• Między nieobecnością a obecnością: teoretyczne podejścia do kultury materialnej w Europie Środkowej i Wschodniej;
• Interakcje pomiędzy obecnością i nieobecnością w odniesieniu do rzeczy, przedmiotów i praktyk codziennych;
• Żydowska kultura materialna z Europy Wschodniej i Środkowej a globalizacja: procesy tłumaczenia, adaptacji i kulturowej transmisji;
• Przedmioty żydowskie w literaturze, sztuce i innych mediach Europy Środkowej i Wschodniej: poetyka, formy, praktyki pamięci i perspektywy ideologiczne w przedstawieniach relacji człowiek-przedmiot i człowiek-rzecz;
• Album jako medium: praktyki tworzenia albumów jako źródła narracji i pamięci o katastroficznych wydarzeniach w Europie Środkowej i Wschodniej;
• Przedmioty i rzeczy pamięci oraz postpamięci: przypominanie katastrofalnej przeszłości poprzez kulturę materialną;
• „Nie masz, już nie masz […] żydowskich miasteczek...”: narracje nostalgii i żałoby w literaturach i kulturach środkowoeuropejskich;
• „Dinggedicht” i jego życie pośmiertne: poezja postpamięci i tradycje liryczne pozwalające przedstawić materialność.

Na zgłoszenia artykułów z krótkim abstraktem czekamy do 31 stycznia 2026, na gotowe teksty (w języku polskim lub angielskim) - do 15 kwietnia 2026.

Wszystkie zgłoszenia należy przesyłać na oba poniższe adresy:

anna.artwinska@uni-leipzig.de

anita.jarzyna@uni.lodz.pl