Obecność versus nieobecność. Żydowska kultura materialna w Europie Środkowej i Wschodniej (literatura, sztuka i praktyki codzienne)

Doświadczenia prześladowań, migracji i życia w diasporze odegrały kluczową rolę w kulturze i historii Żydów. Obiekty, przedmioty oraz rzeczy osobiste – pozostawiane, przemieszczane lub przejmowane – często skłaniają do refleksji o tych wydarzeniach. Nierzadko pozostają także jedynymi namacalnymi śladami przeszłości, zwracając uwagę na kwestie pamięci i zapominania, restytucji i życia po traumatycznych wydarzeniach. (Auslander, 2017) Zarówno rzeczywiste, jak i estetycznie zapośredniczone rzeczy, przedmioty i artefakty mogą wyzwalać, kształtować lub przerywać procesy pamięci, szczególnie ze względu na ich emocjonalne i afektywne oddziaływanie. (Meng 2011; Meng/Lehrer 2015) To właśnie dzięki rzeczom i przedmiotom, zjawiska pamięci indywidualnej i zbiorowej stają się żywe i dostępne (Erll 2018; Scholz/Vedder 2018). Nowe badania nad żydowską kulturą materialną dostarczają istotnych impulsów dotyczących historii pamięci, poczucia przynależności i aktów oporu podmiotów żydowskich w nie-żydowskich społecznościach w Europie Wschodniej i Środkowej (Weizman 2022; Čapkova/Kijek 2022). Ciągle jednak brakuje szerszej refleksji nad rolą kultury materialnej jako narzędzia analitycznego we współczesnej humanistyce – zwłaszcza w odniesieniu do tego, jak żydowska kultura materialna funkcjonowała i funkcjonuje w społecznościach nie-żydowskich na przestrzeni lat i z perspektywy porównawczej. Bliższe przyjrzenie się kulturom Europy Środkowej i Wschodniej może pomóc nam zidentyfikować niuanse i ambiwalencje związane z procesem odzyskiwania pamięci i przywracania widoczności materialnym śladom żydowskiej przeszłości.   

Niniejszym zapraszamy do nadsyłania artykułów dotyczących żydowskiej kultury materialnej, analizujących dyskursy historyczne, praktyki codzienne oraz teksty literackie, w których materialność staje się zwykle dostępna dzięki chwytom takim jak metafora, przybliżenie lub wyobcowanie. Koncepcje nieobecności i obecności służą jako rama teoretyczna, pozwalająca na zbadanie tego, w jaki sposób żydowska kultura materialna jest opowiadana, (nie)odzwierciedlana i (źle) pamiętana zarówno w socjalistycznej przeszłości, jak i we współczesnych społeczeństwach postsocjalistycznych. Jednoczesna obecność i nieobecność żydowskiej kultury materialnej może być postrzegana jako cecha wspólna, choć uwidoczniająca się w danej kulturze na różne sposoby i w różnym stopniu. Analiza napięcia między obecnością a nieobecnością ma na celu pokazanie, w jaki sposób tradycyjne dychotomie, takie jak żydowski/nieżydowski, istnienie/nieistnienie i widoczność/niewidzialność, są głęboko ze sobą powiązane i że same w sobie odzwierciedlają niejednoznaczne i wielowarstwowe doświadczenia wschodnioeuropejskich Żydów w Europie. Przejścia między obecnością a nieobecnością można dobrze uchwycić właśnie poprzez badanie świata rzeczy, przedmiotów i szerzej kultury materialnej. Od literatury i sztuki upamiętniającej Zagładę po codzienne praktyki reprezentujące życie żydowskie, planowany numer zamierza poruszyć szeroki zakres tematów, oferując tym samym innowacyjne podejście do badania żydowskiej kultury materialnej w różnych kontekstach kulturowych.

Zapraszamy do nadsyłania artykułów podejmujących nowe koncepcje teoretyczne i metodologiczne związane z kulturą materialną i odnoszą się do następujących tematów i zagadnień:

• Między nieobecnością a obecnością: teoretyczne podejścia do kultury materialnej w Europie Środkowej i Wschodniej;
• Interakcje pomiędzy obecnością i nieobecnością w odniesieniu do rzeczy, przedmiotów i praktyk codziennych;
• Żydowska kultura materialna z Europy Wschodniej i Środkowej a globalizacja: procesy tłumaczenia, adaptacji i kulturowej transmisji;
• Przedmioty żydowskie w literaturze, sztuce i innych mediach Europy Środkowej i Wschodniej: poetyka, formy, praktyki pamięci i perspektywy ideologiczne w przedstawieniach relacji człowiek-przedmiot i człowiek-rzecz;
• Album jako medium: praktyki tworzenia albumów jako źródła narracji i pamięci o katastroficznych wydarzeniach w Europie Środkowej i Wschodniej;
• Przedmioty i rzeczy pamięci oraz postpamięci: przypominanie katastrofalnej przeszłości poprzez kulturę materialną;
• „Nie masz, już nie masz […] żydowskich miasteczek...”: narracje nostalgii i żałoby w literaturach i kulturach środkowoeuropejskich;
• „Dinggedicht” i jego życie pośmiertne: poezja postpamięci i tradycje liryczne pozwalające przedstawić materialność.

Na zgłoszenia artykułów z krótkim abstraktem czekamy do 31 stycznia 2026, na gotowe teksty (w języku polskim lub angielskim) - do 15 kwietnia 2026.

Wszystkie zgłoszenia należy przesyłać na oba poniższe adresy:

anna.artwinska@uni-leipzig.de

anita.jarzyna@uni.lodz.pl