Magia i religia w świecie starożytnych Greków (zarys problematyki)
DOI:
https://doi.org/10.18778/1733-0319.23.03Słowa kluczowe:
Greek magic, religion, magicians, purifiers, beggar-priests, seers, charlatans, curse tablets (katadesmoi)Abstrakt
In the works of anthropologists, ethnologists and sociologists of the 19th and 20th centuries, we may notice their efforts to distinguish magic, on the one hand, from religion, and on the other, from science. One of the criteria, which set the boundaries between these field was the way, in which a community understood god/divinity. This, among others, enabled the identification of the three ‘ideal stages’ in the development of human culture: magical, religious and metaphysical-philosophical. This article is an attempt to analyse to what extent modern definitions of religion and magic can be applied in regard of ancient Greek culture. The surviving literary sources and other artefacts, which provide us with information on this culture, suggest that these stages, distinguished by modern researchers, never seemed to exist in ‘pure form’ in ancient Greek culture, but rather they intermingled and, at times barely noticeably, switched from one stage to another. Religion, magic and science not only functioned side-by-side, but they permeated and complemented each other.
Bibliografia
Allen, T.W. (red.) (1917–1919). Homeri Odyssea: Homeri Opera, t. 3–4. Oxford: Clarendon Press.
Google Scholar
Homolle, T. (1901). “Inscriptions d’Amorgos”. Bulletin de Correspondance Hellénique 25. 412–430.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.3406/bch.1901.3395
Krąpiec, A. et al. (1996). Arystoteles, Metafizyka, t. 1. Lublin: KUL.
Google Scholar
Munro, D.B., Allen, T.W. (red.) (1920). Homeri Ilias. Homeri Opera, t. 1–2. Oxford: Clarendon Press.
Google Scholar
Murray, G. (red.) (1902–1909). Euripidis Fabulae, t. I–III. Oxford: Clarendon Press.
Google Scholar
Bednarczyk, A. (1992). „System filozoficzno-lekarski Galena (130–200): Pojęcie duszy.” Analecta 1/2. 81–121.
Google Scholar
Biernat, P. (2017). Platon, Państwo. W: P. Biernat (red.). Ofiara w Grecji starożytnej w świetle danych filologicznych. Corpus Platonicum, Corpus Hippocraticum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa. 127–147.
Google Scholar
Gajda-Krynicka, J. (1993). Jamblich, O życiu pitagorejskim. Wrocław: Wydawnictwo Epsilon.
Google Scholar
Głombiowski, K. et al. (2014). Ksenofont, Wychowanie Cyrusa. Wrocław: ISKŚiO UWr.
Google Scholar
Hammer, S. (1954). Herodot, Dzieje. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Jeżewska, K. (1999). Homer, Iliada. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar
Kornatowski, W. (1960). Cyceron, O naturze bogów; O wróżbiarstwie; O przeznaczeniu. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Krońska, I. et al. (1982). Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Leśniak, K. (1972). Materialiści greccy w epoce przedsokratejskiej. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Sękowski, J. (1999). Apologia czyli w obronie własnej. Księga o magii. Warszawa: Prószyński i ska.
Google Scholar
Wesoły, M. (2008). O świętej chorobie. W: Hippokrates. Wybór pism, t. 1. Warszawa: Prószyński i ska.
Google Scholar
Witwicki, W. (2006). Platon, Dialogi. Warszawa: Unia Wydawnicza „Verum”.
Google Scholar
Wypustek, A. (1997). „[Inskrypcja z Amorgos] Grecko-rzymska literatura magiczna… jako literatura”. Poznańskie Studia Polonistyczne 24. 251.
Google Scholar
Angutek, D. (2006). „Idea ruchu u milezyjczyków i Heraklita – hipoteza wyjaśniająca”. Nowa Krytyka. Czasopismo Filozoficzne, http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article303 [data dostępu 8.11.2015].
Google Scholar
Audollent, A. (1967). Defixionum tabellae, quotquot innotuerunt tam in Graecis Orientis quam in totius Occidentis partibus praeter Atticas in Corpore Inscriptionum Atticarum editas. Frankfurt: Minerwa.
Google Scholar
Banek, K. (2013). W kręgu Hermesa Trismegistosa. Warszawa: Okultura.
Google Scholar
Beerden, K. (2013). Worlds Full of Sings: Ancient Greek Divination in Context. Leiden: Brill.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004256309
Biernat, P. (2013). „«Skoro tak czynią, czyż nie są straszni w oczach bogów?» – wędrowni specjaliści rytualni w oczach autora De morbo sacro”. Iuvenilia Philologorum Cracoviensium, t. VI, Źródła Humanistyki Europejskiej 6. 27–41.
Google Scholar
Bremmer, J.N. (1999). „The Birth of Term «Magic»”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik. 126. 1–12.
Google Scholar
Bremmer, J.N. (2004). Divination. W: Brill’s New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World 4. 569–574.
Google Scholar
Bremmer, J.N. (2010). “Manteis, Magic, Mysteries and Mythography”. Kernos 23. 13–35.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4000/kernos.1559
Bremmer, J.N. (2016). Ancient Necromancy: Fact or Fiction? W: Bielawski, K. (red.). Mantic Perspectives. Oracles, Prophecy and Performance. Gardzienice–Lublin–Warszawa: Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, Wydział Artes Liberales UW. 119–141.
Google Scholar
Brown, N.O. (1969). Hermes the Thief. The Evolution of a Myth. New York: Vintage Books.
Google Scholar
Buchowski, M. (1986). Magia. Jej funkcje i struktura. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar
Buchowski, M. (2005). “Odmienność magii i religii”. W drodze 383/7. 57–67.
Google Scholar
Burkert, W. (2005). Divination: Mantik in Griechenland. W: Thesaurus Cultus et Rituum Antiquorum III. Los Angeles: The J. Paul Getty Museum. 1–51.
Google Scholar
Collins, D. (2008). Magic in the Ancient Greek World. Malden, MA: Blackwell.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1002/9780470696453
Cotter, W. (1999). Miracles in Greco-Roman Antiquity: A Sourcebook. New York: Routledge.
Google Scholar
Cunningham, G. (1999). Religion and Magic. Approaches and Theories. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Google Scholar
Dickie, M.W. (2003). Magic and Magicians in the Greco-Roman World. London–New York: Routlege.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4324/9780203164303
Dufault, O. (2017). Who wrote Greek Curse Tablets? W: Evans, R. (red.). Prophets and Profits. Ancient Divination and Reception. London–New York: Routlege. 1–20.
Google Scholar
Eidinow, E. (2007). Oracles, Curses, and Risk among the Ancient Greeks. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199277780.001.0001
Faraone, C.A. (1991). The Agonistic Context of Early Greek Binding Spells. W: Faraone, C.A., Obink, D. (red.). Magika Hiera: Ancient Greek Magic and Religion. Oxford: Oxford University Press. 3–32.
Google Scholar
Faraone, C.A. (2009). „Stopping Evil, Pain, Anger, and Blood: The Ancient Greek Tradition of Protective Iambic Incantations”. Greek, Roman and Byzantine Studies 49/2. 227–255.
Google Scholar
Gager, J.G. (1992). Curse Tablets and Binding Spells from the Ancient World. New York–Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
Gajda, J. (1986). Prawo natury i umowa społeczna w filozofii przedsokratejskiej. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Google Scholar
Garcia-Teijeiro, M. (1993). „Religion and Magic”. Kernos 6. 123–138.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4000/kernos.542
Gordon, R. (1987). „Aelian’s Peony: the Location of Magic in Graeco-Roman Tradition”. Comparativ Criticism 9. 59–95.
Google Scholar
Halliday, W.R. (1913). Greek Divination: a Study of its Methods and Principles. London: Macmillan.
Google Scholar
Hubert, H., Mauss, M. (1973). Zarys ogólnej teorii magii. Przeł. M. Król. W: Mauss, M. Socjologia i antropologia. Przeł. M. Król, K. Pomian, J. Szacki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Jastrzębski, M. (2014). Wczesna filozofia grecka jako archaiczna droga do nieśmiertelności. Próba rekonstrukcji. Białystok: Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Google Scholar
Jerzak-Gierszowska, T. (1995). Religia a magia. Klasyczne koncepcje antropologiczne. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Google Scholar
Johnston, S.I., Struck, P.T. (red.) (2005). Mantikê: Studies in Ancient Divination. Leiden–Boston: Brill.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1163/9789047407966
Jong de, A.F. (1997). Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature. Leiden–New York–Cologne: Brill.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004301467
Kerényi, K. (1993). Hermes przewodnik dusz. Przeł. J. Prokopiuk. Warszawa: Wydawnictwo Sen.
Google Scholar
Kracik, J. (2012). Chrześcijaństwo kontra magia. Historyczne perypetie. Kraków: Wydawnictwo M.
Google Scholar
Krokiewicz, A. (1947). Studia orfickie. Warszawa: Biblioteka Meandra, 3.
Google Scholar
Laferrièr, C.M. (2019). Hermes among Pan and Nymphs on Fourth – Century Votive Reliefs. W: Strauss, J., Miller, J. (red.). Tracking Hermes, Pursuing Mercury. Oxford: Oxford University Press. 31–48.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198777342.003.0003
Lengauer, W. (1994). Religijność starożytnych Greków. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Lengauer, W.; Stebnicka, K. (1994). „Empedokles i jego «Katharmoi»”. Ars Regia 1/6. 18–30.
Google Scholar
Lévi-Strauss, C. (2000). Antropologia strukturalna. Przeł. K. Pomian. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Lévi-Strauss, C. (2001). Myśl nieoswojona. Przeł. A. Zajączkowski. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Luck, G. (1985). Arcana Mundi. Magic and Occult in the Greek and Roman Worlds. Baltimore: John Hopkins University Press.
Google Scholar
Ługiewicz, A. (2001). „Antyczna magia i religia”. Przegląd Religioznawczy 2. 3–18.
Google Scholar
Malinowski, B. (1900). Dzieła, t. 7. Mit, magia, religia. Przeł. B. Leś, D. Praszałowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Ogden, D. (2001). Greek and Roman Necromancy. Princeton: Princeton University Press.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9780691207063
Oświecimski, S. (1989). Zeus daje tylko znak Apollo wieszczy osobiście. Starożytne wróżbiarstwo greckie. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Google Scholar
Parker, R. (1985). Pleasing Thighs: Reciprocity in Greek Religion. W: Gill, C., Postlethwaite N., Seaford R. (red.). Reciprocity in Ancient Greece. Oxford: Clarendon Press. 105–125.
Google Scholar
Parker, R. (1995). Greek States and Greek Oracles. W: Cartledge, P.A., Harvey, F.D. (red.). Crux: Essays Presented to G.E.M. de Ste. Croix on his 75th Birthday. History of Political Thought VI ½. Sidmouth: Duckworth. 298–326.
Google Scholar
Parker, R. (1996). Miasma. Pollution and Purification in Early Greek Religion. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
Pawłowski, K. (2002). Apulejusz z Madaury, O bogu Sokratesa; O Platonie i jego nauce; O świecie oraz Pseudo-Apulejusz, Asklepiusz czyli Rozmowa z Hermesem Trismegistosem. Warszawa: Wydawnictwo Naukwe PWN.
Google Scholar
Pettersson, O. (1957). “Magic – Religion: Some Marginal Notes to an Old Problem”. Ethnos. Journal of Anthropology 22 (3/4). 109–119.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1080/00141844.1957.9980840
Posacki, A. (2009). Okultyzm, magia, demonologia. Kraków: Wydawnictwo M.
Google Scholar
Przybyłek, M. (2011). „Sanktuarium Asklepiosa w Epidauros”. Collectanea Philologica 14. 105–118.
Google Scholar
Rybowska, J. (2014). Dionizos. Agathos Daimon. Kraków–Łódź: Tyniec. Wydawnictwo Benedyktynów, Seria: Homini, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Rybowska, J. (2015). Hekate – bogini o wielu twarzach. W: Pietrzak-Thébault, J., Cybulski, Ł. (red.). Czary, alchemia, opętanie w kulturze na przestrzeni stuleci. Studia przypadków. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Google Scholar
Rybowska, J. (2017). Zbożność i bezbożność w kulturze Greków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Sieradzan, J. (2005). „O względności pojęć «magii i religii»”. Lud 89. 13–50.
Google Scholar
Sieradzan, J. (2011). Sokrates magos. Autsajderstwo, magia, charyzma w kontekście antropologii symbolicznej Viktora Turnera. Warszawa: ENTEIA. Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
Google Scholar
Skarbek-Kazanecki, J. (2017). „Grecki bóg Hermes i bogini wedyjska Sarama w aspekcie porównawczym”. Collectanea Philologica XX. 22–25.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1733-0319.20.02
Stroszeck, J. (2004) Divine Protection for Shepherd and Sheep Apollon, Hermes, Pan and their Christian Counter St. Mamas, St. Themstocles and St. Modestos. PECUS. Red. B. Santillo Frizell, Rome: The Swedish Institute in Rome. Projects and Seminars, 1. http://www.isvroma.it/public/pecus/stroszeck.pdf [data dostępu 11.09.2019].
Google Scholar
Szczerba, W. (2014). Koncepcja wiecznego powrotu. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar
Szyjewski, A. (2008). Etnologia religii. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar
Tambiah, S.J. (2007). Magia, nauka, religia a zakres racjonalności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Trzcionkowski, L. (2005). Wieszczący głos Orfeusza. W: Bielawski K. (red.). Perspektywy mantyczne: wyrocznie, proroctwa i performatyka. Gardzienice–Lublin–Warszawa: Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”. Wydział Artes Liberales UW. 145–170.
Google Scholar
Trzcionkowski, L. (2013). Bios~Thanatos~Bios. Semiofory orfickie z Olbii i kultura polis. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Google Scholar
Versnel H.S. (1981). Religious Mentality in Ancient Prayer. W: Versnel H.S. (red.). Faith, Hope and Worship: Aspects of Religious Mentality in the Ancient Word. Leiden: Brill. 1–64.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004296695_002
Versnel H.S. (1991). “Some Reflections on the Relationship Magic – Religion”. Numen 38. 177–197.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1163/156852791X00114
Versnel H.S. (2002). Writing Mortals and Reading Gods: Appeal to the Gods as a Duel Strategy for Social Control. W: Cohen D. (red.). Demokratie, Recht und soziale Kontrolle im klassischen Athen. München: Oldenburg. 37–76.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1524/9783486594522-005
West, M.L. (2007). Indo-European Poetry and Myth. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199280759.001.0001
Wierciński, A. (2000). Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: Nomos.
Google Scholar
Wiszowata, M. (2012). „Antyczne tradycje o życiu Hippokratesa”. Wratislaviensium Studia Classica I/32. 151–179.
Google Scholar
Wypustek, A. (2001). Magia antyczna. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Google Scholar
Zieliński, T. (1920). Hermes Trismegistos. Studjum z cyklu: Współzawodnicy chrześcijaństwa. Zamość: Zygmunt Pomarański i Spółka.
Google Scholar
Zimoń, H. (2011). „Terminy «magia» i «czarownictwo» w świetle badań etnologicznych i religioznawczych”. Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii 3/58. 167–197.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
