Barokowe „wojny” (z) ciałem
DOI:
https://doi.org/10.18778/1733-0319.27.12Słowa kluczowe:
wojna, Amor Divinus, Amor profanus, ciało, dusza, tradycja judeochrześcijańska, Platon, Seneka, antyk, barok, kultura potrydenckaAbstrakt
The article presents the topic of the allegorical war against the body, which in the post-Tridentine culture was perceived in an ambivalent way: as sinful and evil and as good because it was the work of God. Allegorical battles were also presented, in which the body is a tool in battle. Attention was paid to the sources of this ambivalence – the dualistic nature of man. The different needs of the soul and body have the nature of a conflict. The fight for man is fought by: Amor Divinus and Amor profanus. The bodies of people who lived piously and wanted to achieve mystical union with Christ are shown in the laudatory theme – similarly to. The bodies of sinners who succumbed to sensual temptations during their lives are depreciated, despised, presented in turpistic aesthetics, and ultimately condemned to the torments of hell. The ancient sources of this type of imagery were indicated – the ideas of Plato, the thought of Seneca and Horace – and the affiliations between ancient culture and post-Tridentine poetry. It has been established that the Body of Christ has a unique status. Descriptions of the tormented Jesus, permeated with brutal naturalism, were intended to provoke reflection and influence the conversion of sinners. The Judeo-Christian tradition and the heritage of Greco-Roman antiquity were transformed and adapted to the post-Tridentine culture in the 17th century.
Bibliografia
Baka, J. (1986). Poezje. Oprac. i wstęp A. Czyż, A. Nawarecki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Błoński, J. (2001). Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Bohuszewicz, P. (2008). Dwoista natura miłości. O „Nadobnej Paskwalinie” Samuela Twardowskiego. W: R. Krzywy (red.). Amor vincit omnia. Erotyzm w literaturze staropolskiej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. 143–155.
Google Scholar
Bolesławiusz, K. (2004). Przeraźliwe echo trąby ostatecznej. Wyd. J. Sokolski. BPS. T. 29. Warszawa: IBL PAN.
Google Scholar
Chemperek, D. (2005). Poezja Jana Gawińskiego i kultura literacka drugiej połowy XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar
Czechowicz, A. (2002). Sprzeczne komunikaty. Alegoria i mowa podwójna w „Nadobnej Paskwalinie”. W: K. Meller, J. Kowalski (red.). Wielkopolski Maro. Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej Ojczyźnie. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka. 221–234.
Google Scholar
Deszczyńska, M. (2001). Wyobrażenie przedmurza w piśmiennictwie schyłku polskiego oświecenia. Przegląd Historyczny XCII(3). 285–301.
Google Scholar
Eustachiewicz, M., Majewski, W. (1986). Nad lirykami Wespazjana Kochowskiego. Studia Staropolskie. T. LII. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
Google Scholar
Falęcka, B. (1983). Sztuka tworzenia. Podmiot autorski w poezji kunsztownej polskiego baroku. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Głażewski, J. (2008). W żywiole tekstu. „Dworzanki” Jana Gawińskiego – próba lektury i interpretacji. Studia Staropolskie. Series Nova. T. XX (LXXVI). Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Google Scholar
Grabowiecki, S. (1996). Rymy duchowne. Wyd. K. Mrowcewicz. BPS. T. 5. Warszawa: IBL PAN.
Google Scholar
Grześkowiak, R. (2004). Szatan, Świat i Ciało – trzej metafizyczni nieprzyjaciele duszy w poezji polskiej przełomu XVI i XVII wieku. W: I. Kadulska, R. Grześkowiak (red.). Od liryki do retoryki. W kręgu słowa, literatury i kultury. Prace ofiarowane profesorom Jadwidze i Edmundowi Kotarskim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.137–148.
Google Scholar
Gurowska, A. (2001). Wprowadzenie do lektury. W: A. Wieszczycki. Utwory poetyckie. Wyd. A. Gurowska. BPS. T. 22, Warszawa: Wydawnictwo IBL. 5–31.
Google Scholar
Hanusiewicz, M. (1994). Świat podzielony. O poezji Sebastiana Grabowieckiego. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar
Hanusiewicz, M. (2004). Pięć stopni miłości. O wyobraźni erotycznej w polskiej poezji barokowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Google Scholar
Hernas, C. (1998). Barok. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Jurkowlaniec, G. (2001). Chrystus Umęczony. Ikonografia w Polsce od XIII do XVI wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Google Scholar
Karpiński, A. (2004). Filologiczne pytania do Mikołaja Sępa Szarzyńskiego na marginesie rękopiśmiennych wierszy z Rytmów. W: J. Głażewski, M. Prejs, K. Mrowcewicz (red.). Corona scientiarum. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton. 71–87.
Google Scholar
Kochowski, W. (1991). Utwory poetyckie. Wybór. Oprac. M. Eustachiewicz. BN I 92. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Kopeć, J.J. (1985). Droga krzyżowa. Dzieje nabożeństwa i antologia współczesnych tekstów. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
Google Scholar
Kotarska, J. (1970). Poetyka popularnej liryki miłosnej XVII wieku w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Kotarska, J. (1973). Antypetrarkizm w poezji staropolskiej. Rekonesans. W: J. Pelc (red.). Literatura staropolska i jej związki europejskie. Wrocław: Wydawnictwo PAN. 211–238.
Google Scholar
Kotarska, J. (1980). Erotyk staropolski. Inspiracje i odmiany. Wrocław: IBL PAN.
Google Scholar
Kotarska, J. (1998). „Nad blask brylantów, pereł miganie”. Wśród symboli szlachetnych kamieni i klejnotów. W: J. Kotarska. Theatrum mundi. Ze studiów nad poezją staropolską. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. 153–178.
Google Scholar
Kowzan, J. (2003). Quattuor hominum novissima. Dzieje serii tematycznej czterech rzeczy ostatecznych w literaturze staropolskiej. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska, K. (2009). Ogród rajski w „Emblemata” Zbigniewa Morsztyna. W: J. Ławski, Z. Abramowicz. (red.). Chrześcijańskie dziedzictwo duchowe narodów słowiańskich. Seria II: Wokół kultur Śródziemnomorza. T. 1. Literatura i słowo. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska, K. (2010). Od wartości do wartości… Metamorfoza (?) nadobnej Paskwaliny Samuela Twardowskiego. W: L. Wiśniewska, M. Gołuński (red.). Przemiany mitów i wartości nie tylko w literaturze. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. 191–205.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska, K. (2013). „W drodze na Ucztę Królewską…” Topika solarna w psalmach „Kancjonału Wschowskiego”. W: P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska (red.). Kultura radości na Ziemi Wschowskiej. Obraz uroczystości, jubileuszy, wizyt gości, świąt. Wschowa: Stowarzyszenie Czas A.R.T.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska, K. (2014). Zbożni rycerze Wacława Potockiego i ich pierwowzory (wybrane przykłady). Tematy i Konteksty 4(9). 67–88.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska, K. (2017). Na początku był ogród… Wirydarze w polskiej poezji barokowej na tle kultury dawnej Europy. Słupsk–Wejherowo: Wydawnictwo Akademii Pomorskiej w Słupsku.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska, K. (2021). Torcular Christi w literaturze polskiego baroku. Wybrane przykłady. Język–Szkoła–Religia. T. 16. E. Jakiel (red.). 59–75. https://doi.org/10.26881/jsr.2021.16.05
Google Scholar
Kuran, M. (2008). O erotyzmie w twórczości Samuela Twardowskiego. W: R. Krzywy (red.). Amor vincit omnia. Erotyzm w literaturze staropolskiej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. 156–189.
Google Scholar
Künstler-Langner, D. (1993). Idea vanitas, jej tradycje i toposy w poezji polskiego baroku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Google Scholar
Künstler-Langner, D. (2000). Człowiek i cierpienie w poezji polskiego baroku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Google Scholar
Künstler-Langner, D. (2002). Mądrość i miłość w romansie „Nadobna Paskwalina” Samuela Twardowskiego. W: Wielkopolski Maro. Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej Ojczyźnie. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka. 211–220.
Google Scholar
Künstler-Langner, D. (2004). Przeżycie czasu w poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. W: J. Głażewski, M. Prejs, K. Mrowcewicz (red.). Corona scientiarum. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton. 103–113.
Google Scholar
Marinelli, L. (1990). Figure foniche nell’anonima traduzione polacca dell’ „Adone” di G. Marino. In: S. de Fanti (ed.). Munera polonica et slavica Riccardo Lewański oblata. Udine. 153–171.
Google Scholar
Marinelli, L. (1997). Polski Adon. O poetyce i retoryce przekładu. Izabelin: Świat Literacki.
Google Scholar
Marinelli, L., Mrowcewicz, K. (1993). Wprowadzenie. W: G.B. Marino-Anonim. Adon. T. II. Roma–Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Google Scholar
Miaskowski, K. (1995). Zbiór rytmów. Wyd. A. Nowicka-Jeżowa. BPS. T. 3. Warszawa: IBL PAN.
Google Scholar
Morsztyn, Z. (1975). Wybór wierszy. Oprac. J. Pelc. BN I 215. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Mrowcewicz, K. (1987). Czemu wolność mamy? Antynomie wolności w poezji Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Studia Staropolskie. T. LIII. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
Google Scholar
Mrowcewicz, K. (1996). Wprowadzenie do lektury. W: S. Grabowiecki. Rymy duchowne. Wyd. K. Mrowcewicz. BPS. T. 5. Warszawa: IBL PAN. 5–11.
Google Scholar
Mrowcewicz, K. (2004). Palimpsesty Sępowe. W: J. Głażewski, M. Prejs, K. Mrowcewicz (red.). Corona scientiarum. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton. 57–69.
Google Scholar
Nieznanowski, S. (1965). O poezji Kaspra Miaskowskiego. Studium o kształtowaniu się baroku w poezji polskiej. Rozprawy Wydziału Historyczno-Filologicznego. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar
Nowicka-Jeżowa, A. (1978). Madrygały staropolskie. Z dziejów liryki miłosnej w epoce renesansu i baroku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Nowicka-Jeżowa, A. (1980). Wilanki staropolskie. Społeczna i literacka problematyka mody wiejskiej. W: H. Dziechcińska (red.). Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 129–182.
Google Scholar
Nowicka-Jeżowa, A. (1992). Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI–XVIII wieku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar
Nowicka-Jeżowa, A. (1994). Morsztyn i Marino – poeci dwóch kultur. Barok. Z. 1. 31–48.
Google Scholar
Nowicka-Jeżowa, A. (1995). Dyskusja nad platońską koncepcją miłości w erotyce J.A. Morsztyna. W: A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A. Karpiński (red.). Literatura polskiego baroku. W kręgu idei. Lublin: Wydawnictwo KUL. 413–438.
Google Scholar
Nowicka-Jeżowa, A. (1995). Wprowadzenie do lektury. W: K. Miaskowski. Zbiór rytmów. Wyd. A. Nowicka-Jeżowa. BPS. T. 3. Warszawa: IBL PAN. 5–18.
Google Scholar
Nowicka-Jeżowa, A. (2000). Jan Andrzej Morsztyn i Giambattista Marino. Dialog poetów europejskiego baroku. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Otwinowska, B. (1968). „Concors discordia” Sarbiewskiego w teorii konceptyzmu. Pamiętnik Literacki 59(3). 81–110.
Google Scholar
Pelc, J. (2002). Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków: Universitas.
Google Scholar
Pelc, J. (2004). Barok – epoka przeciwieństw, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Platon. (1982). Fedon. W: Platon. Uczta, Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton, Fedon. Tłum. i oprac. W. Witwicki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Pliszka, M. (2002). „Nadobna Paskwalina” Samuela Twardowskiego jako przykład barokowej poezji wizyjnej. W: K. Meller, J. Kowalski (red.). Wielkopolski Maro. Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej Ojczyźnie. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka. 244–262.
Google Scholar
Porębowicz, E. (1893). Andrzej Morsztyn, przedstawiciel baroku w poezji polskiej. Kraków: Akademia Umiejętności.
Google Scholar
Potocki, W. (2012). Pojedynek rycerza chrześcijańskiego (ok. 1645) oraz Enchiridion militis Christiani (ok. 1685). Oprac. R. Grześkowiak. M. Lenart. W: R. Grześkowiak, R. Krzywy (red.). „Umysł stateczny i w cnotach gruntowny…” Prace edytorskie dedykowane pamięci Profesora Adama Karpińskiego. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Raubo, G. (2002). Oko i rozum. Myśl antropologiczna w „Nadobnej Paskwalinie” Samuela Twardowskiego. W: K. Meller, J. Kowalski (red.). Wielkopolski Maro. Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej Ojczyźnie. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka. 189–210.
Google Scholar
Raubo, G. (2006). Światło przyrodzone. Rozum w literaturze polskiego baroku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar
Rysiewicz, A. (1990). Zagadnienia retoryki w analizie poezji polskiej przełomu XVI i XVII wieku. Wrocław: IBL PAN.
Google Scholar
Słownik języka polskiego. (1989). M. Szymczak. (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Słownik wyrazów bliskoznacznych. (1991). S. Skorupko. (red.).Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Sokolski, J. (2004). Wprowadzenie do lektury. W: K. Bolesławiusz. Przeraźliwe echo trąby ostatecznej. Wyd. J. Sokolski. BPS. T. 29. Warszawa: IBL PAN. 5–18.
Google Scholar
Sokołowska, J. (1971). Spory o barok w poszukiwaniu modelu epoki. Warszawa: PIW.
Google Scholar
Szarzyński Sęp, M. (2004). Rytmy polskie. Wyb. J. Koryl. Warszawa–Rzeszów: Agencja Wydawnicza Ad Oculos.
Google Scholar
Szczukowski, I. (2004). Homo inquietus. Wątki augustyńskie w poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. W: J. Głażewski. M. Prejs. K. Mrowcewicz (red.). Corona scientiarum. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton. 115–134.
Google Scholar
Szczukowski, I. (2012). Między odrzuceniem a zbawieniem. Problematyka ciała w piśmiennictwie religijnym polskiego baroku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Google Scholar
Ślaski, J. (1991). Wokół literatury włoskiej, węgierskiej i polskiej w epoce renesansu. Szkice komparatystyczne. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Ślęk, L., Karpiński, A., Pawlak, W. (red.) (2005). Koncept w kulturze staropolskiej. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar
Tazbir, J. (1984). Od antemurale do przedmurza, dzieje terminu. Odrodzenie i Reformacja w Polsce XXIX. 167–184.
Google Scholar
Teusz, L. (2002). Bolesna Muza nie Parnasu Góry, ale Golgoty… Mesjady polskie XVII stulecia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Google Scholar
Twardowski, S. (1980). Nadobna Paskwalina. Oprac. J. Okoń. BN I 87. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Walecki, W. (1972). Klemens Bolesławiusz (Pisarz reformacki z XVI wieku). Zarys monograficzny. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne. 25. 277–302.
Google Scholar
Walińska, M. (2009). Kupidyn i Śmierć, czyli o pewnej niezwykłej przygodzie antycznego bożka w poezji staropolskiej opisanej. W: R. Ocieczek, M. Jarczykowa (red.). Sarmackie theatrum, t. IV. Studia o literaturze i książce dawnej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. 128–143.
Google Scholar
Walińska, M. (2012). Topika mitologiczna w poezji dawnej. W: M. Jarczykowa i A. Sitkowa (red.). Sarmackie theatrum, t. VI. Między tekstami. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. 7–28.
Google Scholar
Weintraub, W. (1960). O niektórych problemach polskiego baroku. Przegląd Humanistyczny 4/5(20). 9–27.
Google Scholar
Wichowa, M. (1995). Idea pogardy świata i nędzy człowieka w literaturze polskiego baroku. W: A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A. Karpiński (red.). Literatura polskiego baroku. W kręgu idei. Lublin: Wydawnictwo KUL. 237–256.
Google Scholar
Wichowa, M. (2010). Dzieło Diega de Estella „O wzgardzie świata i próżności jego” w przekładzie ks. Augustyna Kochańskiego jako poradnik medytacji. Problemy komunikacji literackiej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
