Polifem między nomos oraz physis. Homer, Sofiści i „prawa ludzkiej miary” w dramacie satyrowym "Cyklop" Eurypidesa
DOI:
https://doi.org/10.18778/1733-0319.27.03Słowa kluczowe:
Antystenes, Prawa Platona, dramat satyrowy, ruch sofistycznyAbstrakt
At the height of their development and popularization, the Odyssey and the Iliad were part of a rich tradition of oral epic poetry. And while the transmission of Homer’s epics was facilitated by a Panhellenic framework, these works themselves became catalysts for the consolidation and unification of Greek culture; they shaped a shared Greek identity and a common value system. Particularly significant in this regard is the episode from Book IX of the Odyssey, namely the scene of the Odysseus-Polyphemos encounter. The island of the Cyclopes, as I argue in this article, represents a structural inversion of a civilized and orderly human community; the image of Polyphemos embodies “wildness” and delineates (or redefines) the boundaries of discourse on civilization, culture, and community. This motif anticipates, thus, the debate on nomos (“law”) and physis (“nature”) that engaged the intellectual elite of Athens, known as the sophists, around the turn of the 5th and 4th centuries BCE.
This article traces the reception of the Polyphemos motif within this sophistic discourse of that period. Euripides’ satyr play Cyclops, filled with allusions to the sophists who were keenly interested in the Homeric motif of the island of the one-eyed monsters, serves as the focal point for this analysis. Furthermore, I will show that Euripides uses the dramaturgical framework inspired by Homer’s epic to confront two worldviews: on the one hand, respect for tradition and values associated with ancient poetry (the attitude represented by Odysseus), and on the other, the rationalism, radicalism, and tradition-directed criticism that characterized Euripides’ contemporary political thinkers and philosophers (represented by Polyphemos).
Bibliografia
Aguirre, M., Buxton, R. (2020). Cyclops: The Myth and its Cultural History. Oxford–New York: Oxford University Press.
Google Scholar
Alwine, A.T. (2009). The Non-Homeric Cyclops in the Homeric Odyssey. Greek, Roman and Byzantine Studies 49/3. 323–333.
Google Scholar
Bartol, K., Danielewicz, J. (2011). Komedia grecka od Epicharma do Menandra. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Beta, S. (2015). Cyclops. In: R. Lauriola, K.N. Demetriou (eds.). Brill’s Companion to the Reception of Euripides. Leiden–Boston: Brill. 607–619.
Google Scholar
Bonazzi, M. (2022). Political, All Too Political. Again on Protagoras’ Myth in Its Intellectual Context. Polis 39. 425–445. https://doi.org/10.1163/20512996-12340376
Google Scholar
Bett, R. (1989). The Sophists and Relativism. Phronesis 34. 139–169.
Google Scholar
Bett, R. (2023). Nature and Norms. In: J. Billings, Ch. Moore (eds.). The Cambridge Companion to the Sophists. Cambridge: Cambridge University Press. 157–178.
Google Scholar
Bielawski, K. (2022). Eurypides – poeta gnomicus: tradycja jako innowacja. W: K. Bielawski, W. Staniewski (red.). Eurypides innowator. Gardzienice–Lublin–Warszawa: Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” / Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. 109–122.
Google Scholar
Billings, J. (2023). The Sophists in the Fifth-Century Enlightenment. In: J. Billings, Ch. Moore (eds.). The Cambridge Companion to the Sophists. Cambridge: Cambridge University Press. 124–154.
Google Scholar
Bouvier, D. (2002). Le sceptre et la lyre. L’Iliade ou les héros de la memoire. Grenoble: Éditions Jérôme Millon.
Google Scholar
Bultrighini, U. (1999). «Maledetta democrazia». Studi su Crizia. Torino: Edizioni dell’Orso.
Google Scholar
Burgess, J.S. (2017). The Apologos of Odysseus: Tradition and Conspiracy Theories. In: Ch. Tsagalis, A. Markantonatos (eds.). The Winnowing Oar: New Perspectives in Homeric Studies. Studies in honor of Antonios Rengakos. Berlin–Boston: De Gruyter. 95–120.
Google Scholar
Caizzi, F.D. (1966). Antisthenis Fragmenta. Milano: Instituto Editoriale Cisalpino.
Google Scholar
Chodkowski R.R. (2009). Ród i życie Eurypidesa. Wstęp – przekład – komentarz. Roczniki Humanistyczne 57/3. 5–27.
Google Scholar
Cholewińska, K. (2015). Wszyscy jesteśmy Kalibanami: (post)kolonialne wizje latynoamerykańskiego podporządkowania. Annales. Philosophy and Sociology 40/1. 91–102. https://doi.org/10.17951/i.2015.40.1.91
Google Scholar
Danek, Z. (2020). Prawdziwe początki filozofii. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Davies, D. (1989). Sisyphus and the Invention of Religion (‘Critias’ TrGF 1 (43) F 19 = B 25 DK). Bulletin of the Institute of Classical Studies 36. 16–32.
Google Scholar
Dillon, J. (2004). Euripides and the Philosophy of His Time. Classics Ireland 11. 47–73.
Google Scholar
Euripides. (1994). Cyclops. Alcestis. Medea. D. Kovacs (ed.). Cambridge: Harvard University Press.
Google Scholar
Eurypides. (1972). Tragedie. Przeł. i oprac. J. Łanowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Finkelberg, M. (2020). Homer and Early Greek Epic: Collected Essays. Berlin–Boston: De Gruyter.
Google Scholar
Gajda, J. (1989). Sofiści. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Giraudeau, M. (1984). Les notions juridiques et sociales chez Hérodote: études sur le vocabulaire. Paris: De Boccard.
Google Scholar
Glotz, G. (1904). La solidarité de la famille dans le droit criminel en Grèce. Paris: Albert Fontemoing.
Google Scholar
Grethlein, J. (2015). Vision and Reflexivity in the Odyssey and Early Vase-Painting. Word & Image 31. 197–212.
Google Scholar
Hall, E. (1989). Inventing the Barbarian. Greek Self-Definition through Tragedy. Oxford: Clarendon.
Google Scholar
Hammer, D. (2002). The Iliad as Politics: The Performance of Political Thought. Norman: University of Oklahoma Press.
Google Scholar
Hesk, J. (2022). Postacie, konflikt i współczesność: o oryginalności Eurypidesa. Przeł. A. Klęczar. W: K. Bielawski, W. Staniewski (red.). Eurypides innowator. Gardzienice–Lublin–Warszawa: Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” / Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. 65–91.
Google Scholar
Hirzel, R. (1907). Themis, Dike und Verwandtes. Ein Beitrag zur Geschichte der Rechtsidee bei den Griechen. Hildesheim: Georg Olms.
Google Scholar
Janik, J. (2003). Terms of the Semantic Sphere of δίκη and θέμις in the Early Greak Epic. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar
Januszkiewicz, A. (2023). Skąd się bierze państwo? Thomas Hobbes i dzikie plemiona. Teksty Drugie 4. 137–162. https://doi.org/10.18318/td.2023.4.8
Google Scholar
Kahn, Ch.H. (2018). Platon i dialog sokratyczny. Przeł. M. Filipczuk. Warszawa: Teologia Polityczna.
Google Scholar
Kuper, A. (2009). Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego. Transformacje mitu. Przeł. T. Sieczkowski, A. Dąbrowska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Latacz, J. (1985). Homer. Der erste Dichter des Abendlandes. München–Zürich: Artemis.
Google Scholar
Lefkowitz, M.R. (2012). The Lives of the Greek Poets. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Google Scholar
Lesky, A. (2006). Tragedia grecka. Przeł. M. Weiner. Kraków: Wydawnictwo Homini.
Google Scholar
Loomba, A. (2011). Kolonializm/postkolonializm. Przeł. N. Bloch. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar
Meijer. P.A. (2017). A New Perspective on Antisthenes: Logos, Predicate and Ethics in His Philosophy. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Google Scholar
Montiglio, S. (2011). From Villain to Hero: Odysseus in Ancient Thought. Ann Arbor: University of Michigan Press.
Google Scholar
Morgan, K. (2012). Plato and the Stability of History. In: J. Marincola, L. Llewellyn-Jones, C. Maciver (eds.). Greek Notions of the Past in the Archaic and Classical Eras: History Without Historians. Edinburgh: Edinburgh University Press, Year. 227–252.
Google Scholar
Navia, L.E. (2001). Antisthenes of Athens: Setting the World Aright. Westport: Greenwood Press.
Google Scholar
Nerczuk, Z. (2005), Sofistyka a filozofia przyrody. W: R. Wiśniewski, W. Tyburski (red.). Rozprawy filozoficzne. Księga pamiątkowa w darze Profesorowi Józefowi Pawlakowi. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 129–135.
Google Scholar
Nerczuk, Z. (2009). Przyrodnicze podstawy sofistycznej koncepcji człowieka – zarys problematyki. W: A. Pacewicz, A. Olejarczyk, J. Jaskóła (red.). Philosophiae itinera. Studia i rozprawy ofiarowane Janinie Gajdzie-Krynickiej. Wrocław: Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego. 323–335.
Google Scholar
Nerczuk, Z. (2012). Pochwała Heleny Gorgiasza z Leontinoi. Studia Antyczne i Mediewistyczne 10(45). 17–36.
Google Scholar
Nerczuk, Z. (2016a). Wokół sofistyki. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar
Nerczuk, Z. (2016b). Nature, Man and Logos: an outline of the anthropology of the sophists. Kultura i Edukacja 2(112). 43–52. https://doi.org/10.15804/kie.2016.02.03
Google Scholar
Nerczuk, Z. (2023). Sofistyczna antylogika – wprowadzenie w problematykę. Collectanea Philologica 26. 11–22. https://doi.org/10.18778/1733-0319.26.03
Google Scholar
Newman, J. (1997). Inauthentic Culture and Its Philosophical Critics. Montréal-Kingston: McGill-Queen’s University Press.
Google Scholar
Ostwald, M. (2009). Language and History in Ancient Greek Culture. Philadephia: University of Pennsylvania Press, Inc.
Google Scholar
O’Sullivan, P. (2005). Of Sophists, tyrants, and Polyphemus: the nature of the beast in Euripides’ Cyclops. In: G.W.M. Harrison (ed.). Satyr Drama: Tragedy at Play. Swansea: Classical Press of Wales. 119–159.
Google Scholar
O’Sullivan, P. (2017). Cyclops. In: L.K. McClure (ed.). A Companion to Euripides. Chichester, West Sussex: John Wiley & Sons, Inc. 313–333.
Google Scholar
O’Sullivan, P. (2020). Rhetoric in Euripides. In: A. Markantonatos (ed.). Brill’s Companion to Euripides. Vol. 2. Leiden–Boston: Brill. 571–604.
Google Scholar
O’Sullivan, P., Christopher, C. (2013). Euripides’ Cyclops and Major Fragments of Greek Satyric Drama. Oxford: Oxbow Books.
Google Scholar
Pendrick, G.J. (2002). Antiphon the Sophist: The Fragments. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Pontani, F. (ed.). (2007). Scholia graeca in Odysseam. Vol. I. Scholia ad libros α-β. Roma: Edizioni di Storia e Letteratura.
Google Scholar
Prauscello, L. (2017). Plato Laws 3.680B-C: Antisthenes, The Cyclopes and Homeric Exegesis. The Journal of Hellenic Studies 137. 8–23. https://doi.org/10.1017/S0075426917000039
Google Scholar
Prince, S. (2015). Antisthenes of Athens: Texts, Translations, and Commentary. Ann Arbor: University of Michigan Press.
Google Scholar
Privitera, G.A. (2017). La Dike di Antigone: Omero – Mimnermo – Saffo – Alceo – Parmenide – Pindaro – Sofocle – Timeo. D. Loscalzo (ed.). Alessandria: Edizioni dell’Orso.
Google Scholar
Rood, T. (2006). Herodotus and Foreign Lands. In: C. Dewald, J. Marincola (eds.). The Cambridge Companion to Herodotus. Cambridge: Cambridge University Press, 2006. 290–305.
Google Scholar
Rothwell, K.S. (2007). Nature, Culture, and the Origins of Greek Comedy A Study of Animal Choruses. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Rybowska, J. (2017). Zbożność i bezbożność w kulturze Greków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Schneider, S. (1908). Sofiści, a oświata helleńska. Nakładem autora: Lwów.
Google Scholar
Seidensticker, B. (2020). Euripides. Kyklops. Griechische Dramen. Berlin–Boston: De Gruyter.
Google Scholar
Shaw, C.A. (2018). Euripides: Cyclops. A Satyr Play. London–New York: Bloomsbury Academic.
Google Scholar
Skarbek-Kazanecki, J. (2022). Wokół pojęcia díkē: poetyka i ideologia „sprawiedliwości” w tradycji Teognisa z Megary. Niepublikowana rozprawa doktorska. Łódź: Uniwersytet Łódzki. https://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/handle/11089/42245
Google Scholar
Stanford, W.B. (1985). The Ulysses Theme. Ann Arbor: University of Michigan.
Google Scholar
Sugiera, M. (2007). Między afazją a logoreą „małych ludzi” (od Kalibana Szekspira do Heidi Hoh Pollescha). W: M. Borowski, M. Sugiera (red.). Oblicza realizmu. Kraków: Księgarnia Akademicka. 267–297.
Google Scholar
Szekspir, W. (1973). Komedie. Przeł. L. Urlich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Thomas, R. (2000). Herodotus in Context: Ethnography, Science and the Art of Persuasion. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Thomas, R. (2006). The intellectual milieu of Herodotus. In: C. Dewald, J. Marincola (eds.). The Cambridge Companion to Herodotus. Cambridge: Cambridge University Press. 290–305.
Google Scholar
Tropper, K. (2009). Primitive Life and the Construction of the Sympotic Past in Athenian Vase Painting. American Journal of Archaeology 113/1. 3–26. https://doi.org/10.3764/aja.113.1.3
Google Scholar
Tyrrell, W.B. (2020). Life of Euripides. In: A. Markantonatos (ed.). Brill’s Companion to Euripides. Vol. 1. Leiden–Boston: Brill. 11–28.
Google Scholar
Wasilewski, M. (2013). Protagoras z Abdery – sofista i wychowawca. Studium z historii filozofii wychowania. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Worman, N. (2008). Abusive Mouths in Classical Athens. Cambridge–New York: Cambridge University Press.
Google Scholar
Zalewska-Jura, H. (2004). O początkach greckiego dramatu satyrowego. Collectanea Philologica 8. 21–41.
Google Scholar
Zalewska-Jura, H. (2006a). W rytmie sikinnis. Studium nad warstwą aluzji i podtekstów w greckim dramacie satyrowym. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Zalewska-Jura, H. (2006b). Gatunek satyrowy jako narzędzie polityczne Pizystratydów. Collectanea Philologica 9. 113–122.
Google Scholar
Zalewska-Jura, H. (2012). W sidłach libido: motywy seksualne w greckim dramacie satyrowym. Collectanea Philologica 15. 15–22.
Google Scholar
Zalewska-Jura, H., Kłosińska-Nachin, A. (2014). The myth of the cyclops in antiquity and in the Spanish golden age. Collectanea Philologica 17. 109–126. https://doi.org/10.18778/1733-0319.17.11
Google Scholar
Zieliński, K. (2014). Iliada i jej tradycja epicka. Studium z zakresu greckiej tradycji oralnej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
