Zmieniać rzeczy w znaki. Kod przedmiotowy w tradycji Bożego Ciała z kwietnymi dywanami w spycimierzu

Katarzyna Smyk

doi:10.18778/2299-8403.09.01

Autor

Katarzyna Smyk UMCS, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Instytut Nauk o Kulturze, pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-8403.09.01

Słowa kluczowe:

Spycimierz, Boże Ciało, kwiatowe dywany, semiofory, Krzysztof Pomian, kod przedmiotowy

Abstrakt

Artykuł stanowi semiotyczną analizę przedmiotów (materiałów, narzędzi, przedmiotów kultu) wykorzystanych w Spycimierzu (województwo łódzkie, powiat Poddębice, gmina Uniejów) podczas święta Bożego Ciała. Wieś ta wyróżnia się nadzwyczaj bogatym wystrojem, a szczególnie kwietnymi dywanami 2-kilometrowej długości układanymi na całej trasie procesji eucharystycznej. Autorka do analizy obrzędowego kodu przedmiotowego zastosowała teorię semioforów Krzysztofa Pomiana. Semioforami według niej są dywany kwiatowe, bramy i ołtarze – przedmioty w najwyższym stopniu sakralne w czasie mszy świętej i procesji. Powstają one z i za pomocą rzeczy – materiałów, narzędzi, przy asyście mediów – aparatów i kamer. Po procesji następuje etap desakralizacji semioforów i wytracania przez nie symbolicznych funkcji oraz wysokich wartości. Część z materiałów użytych do stworzenia semioforów zostanie przechowana na następny rok stając się rzeczami, część jako odpady trafi na kompostowniki, zamieniając się w ciała – glebę, z której w kolejnym roku wyrosną kwiaty. Wobec tego, że kwiaty posłużą do ułożenia kwietnego dywanu czy ozdobienia ołtarza, opisany obieg przedmiotów można nazwać spycimierskim kontinuum.

Bibliografia

Boże Ciało w Spycimierzu. Niematerialne dziedzictwo kulturowe, fotografie i koncepcja albumu J. Tatarkiewicz, [b.m.w.] [2018].
Google Scholar

Burke P., Kultura ludowa we wczesnonowożytnej Europie, tłum. R. Pucek, M. Szczubiałka, Warszawa 2009.
Google Scholar

Ciesielska-Szynal B., Dekoracje kwiatowe trasy procesji Bożego Ciała w Spicimierzu, „Sieradzki Rocznik Muzealny” 1996, t. 10, s. 31–40.
Google Scholar

Douglas M., Symbole naturalne. Rozważania o kosmologii, tłum. E. Dżurak, Kraków 2004.
Google Scholar

Figlus T., Rozwój układu ruralistycznego Spycimierza na tle dziejów osadnictwa w świetle badań geograficzno-historycznych i archeologicznych, „Biuletyn Uniejowski” 2015, t. 4, s. 73–94.
Google Scholar

Hołda R., Boże Ciało. Święto, ceremonia i performans, „Journal of Urban Ethnology” 2013, t. 11, s. 61–74.
Google Scholar

Jackson P., Entropy and Redundancy in Culture, „Method and Theory in the Study of Religion” 2006, t. 18, nr 3, s. 219–231.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/157006806778553516

Kaźmierczak W., Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu jako krajowe dziedzictwo niematerialne, „Biuletyn Uniejowski” 2018, t. 7, s. 65–75.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2299-8403.07.05

Lurker M., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, przeł. R. Wojnakowski, Warszawa 2011.
Google Scholar

Łotman J., Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury, przekł. i przedmowa B. Żyłko, Gdańsk 2008.
Google Scholar

Miodyński L., Symbole miejsca w kulturze i literaturze macedońskiej, Katowice 2011.
Google Scholar

Nowiński J., Ars eucharistica. Idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej, Warszawa 2000.
Google Scholar

Ogrodowska B., Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Warszawa 2011.
Google Scholar

Pomian K., Historia. Nauka wobec pamięci, przeł. H. Abramowicz, J. Pietrzak-Théblault, Lublin 2006.
Google Scholar

Pozorski K. SDB, Włoskie pochodzenie tradycji dekoracyjnych uroczystości Corpus Domini, „Biuletyn Uniejowski” 2019, t. 8, s. 67–75.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2299-8403.08.04

Rubin M., Corpus Christi. The Eucharist in Late Medieval Culture, Cambridge University Press 1991.
Google Scholar

Segalen M., Obrzędy i rytuały współczesne, przekł. J.J. Pawlik, Warszawa 2009.
Google Scholar

Smyk K., Kwietne dywany na Boże Ciało w przekazach mieszkańców parafii Spycimierz, „Twórczość Ludowa” 2018, nr 3–4, s. 27–31.
Google Scholar

Smyk K., Obrzęd jako tekst kultury. Przykład Bożego Ciała w Spycimierzu, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, w druku.
Google Scholar

Smyk K., Spycimierskie kwietne dywany na Boże Ciało – typologia i symbolika wzorów, „Biuletyn Uniejowski” 2019, t. 8, s. 35–65.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2299-8403.08.03

Szadura J., Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie, Lublin 2017.
Google Scholar

Tolstoj N.I., Jazyk i narodnaja kul’tura. Očerki po slavjanskoj mifologii i etnolingvistike, Moskva 1995.
Google Scholar

Tołstoj N.I., Język a kultura (niektóre zagadnienia słowiańskiej etnolingwistyki), przeł. L. Zienkiewicz, J. Bartmiński, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 1992, nr 5, s. 15–25.
Google Scholar

Zalewski Z., Święto Bożego Ciała w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1621), „Studia z Dziejów Liturgii w Polsce” 1973, t. 1, s. 95–162.
Google Scholar

Zaremska H., Procesje Bożego Ciała w Krakowie w XIV‒XVI wieku, [w:] B. Geremek (red.), Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, Wrocław 1978, s. 25–40.
Google Scholar

Żółkiewski S., Teksty kultury. Studia, Warszawa 1988.
Google Scholar

Żyłko B., Kultura i znaki. Semiotyka stosowana w szkole tartusko-moskiewskiej, Gdańsk 2011.
Google Scholar

Żyłko B., Semiotyka kultury. Szkoła tartusko-moskiewska, Gdańsk 2009.
Google Scholar

Spycimierskie Boże Ciało, scen. i reż. J. Tatarkiewicz, zdjęcia J. Piwowarski, J. Tatarkiewicz, 2019, na portalu YouTube, online: https://www.youtube.com/watch?v=xkjtijZ_r7Q [dostęp: 18.03.2020].
Google Scholar

Portal Spycimierski, http://spycimierskiebozecialo.pl/pl/ [dostęp: 15.03.2020]; http://spycimierskiebozecialo.pl/pl/ochrona/ [dostęp: 5.07.2020].
Google Scholar

GUS – Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/teryt/miejscowosci/1434# [dostęp: 15.03.2020].
Google Scholar