Spycimierskie kwietne dywany na Boże Ciało – typologia i symbolika wzorów

Katarzyna Smyk

doi:10.18778/2299-8403.08.03

Autor

Katarzyna Smyk Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Kulturoznawstwa, Zakład Kultury Polskiej, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-8403.08.03

Słowa kluczowe:

Spycimierz, Boże Ciało, kwiatowe dywany, symbolika wzorów, niematerialne dziedzictwo kulturowe

Abstrakt

Celem artykułu jest prezentacja tradycji sypania kwietnych dywanów na Boże Ciało w Spycimierzu (województwo łódzkie, powiat poddębicki, gmina Uniejów) w jednym aspekcie, jakim jest interpretacja symboliki stosowanych wzorów. Autorka posłużyła się w tym celu materiałami fotograficznymi, które zebrała podczas uroczystości Bożego Ciała w 2018 roku, jak też wypowiedziami mieszkańców parafii Spycimierz, nagranymi między innymi przez autorkę w 2018 roku. W pierwszej części tekstu omówiono stan badań nad opisywaną tradycją. Dla uporządkowania rozważań Autorka proponuje spycimierskie kwietne dywany analizować jako tekst kultury, czemu poświęca drugą część artykułu. W ostatniej, zasadniczej części, zaproponowano typologię wzorów i kolejno zarysowano analizę ich treści: figury geometryczne, wzory floralne, wzory zoomorficzne, wzory antropomorficzne, motywy chrześcijańskie, symbole patriotyczne oraz elementy werbalne.

Bibliografia

Adamowski J., Archaiczne formy folkloru z obszaru wschodniego pogranicza – zalimany, chachułki, taratona, [w:] Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim, red. F. Czyżewski, Wyd. Instytut Europy Środkowo Wschodniej, Lublin 2000.
Google Scholar

Bachtin M., Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, Wyd. PIW, Warszawa 1986.
Google Scholar

Bartmiński J., Chrześcijaństwo a kultura ludowa. Matka Boska w polskiej tradycji ludowej, [w:] Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2007.
Google Scholar

Biedermann H., Leksykon symboli, tłum. J. Rubinowicz, Wyd. Muza S.A., Warszawa 2001.
Google Scholar

Boże Ciało. Spycimierz, Wyd. „KORONIS”, Bydgoszcz [b.r.w].
Google Scholar

Boże Ciało w Spycimierzu. Niematerialne dziedzictwo kulturowe, fotografie i koncepcja albumu Janusz Tatarkiewicz, [brak wyd., b.m.w.], 2018.
Google Scholar

Brzozowski G., Herman K., Tymczasowość sacrum w krajobrazie miasta. Analiza przestrzeni praktyk związanych z obchodami Bożego Ciała i żałoby po śmierci Jana Pawła II w Warszawie, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” 2012, nr 17, Sacrum w krajobrazie, red. S. Bernat, M. Flaga, Sosnowiec.
Google Scholar

Chapeaurouge D. de, Symbole chrześcijańskie, przekład G. Rawski, Wyd. WAM, Księża Jezuici, Kraków 2014.
Google Scholar

Ciesielska-Szynal B., Dekoracje kwiatowe trasy procesji Bożego Ciała w Spicimierzu, „Sieradzki Rocznik Muzealny” 1996, t. 10.
Google Scholar

Cirlot J. E., Słownik symboli, przekład I. Kania, Wyd. Znak, Kraków 2001.
Google Scholar

Dąbrowski S., Pisanki lubelskie, Wyd. Skład Główny Księgarni Św. Wojciecha, Lublin 1936.
Google Scholar

Dragan J., Obchody Bożego Ciała w Spycimierzu, online: portal „Spycimierskie Boże Ciało”, http://spycimierskiebozecialo.pl/download/obchody-bozego-ciala/ [dostęp: 6.03.2019]
Google Scholar

Duszak A., Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.
Google Scholar

Dyoniziak ks. M., Boże Ciało w Spycimierzu – w hołdzie Janowi Pawłowi II, Wyd. „Koronis”, Bydgoszcz–Spycimierz 2005.
Google Scholar

Dyoniziak ks. M., Boże dywany w Spycimierzu, Wyd. „Koronis”, Bydgoszcz–Spycimierz 2004.
Google Scholar

Eliade M., Traktat o historii religii, przeł. J. W. Kowalski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
Google Scholar

Firth R., Jednostkowe symbole i publiczne reakcje, przeł. I. Sieradzki, [w:] Symbole i symbolika, wybrał i wstępem opatrzył M. Głowiński, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1991.
Google Scholar

Fleischer M., Obraz świata. Ujęcie z punktu widzenia teorii systemów i konstruktywizmu, [w:] Język a kultura, t. 13, Językowy obraz świata i kultura, red. A. Dąbrowska i J. Anusiewicz, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000.
Google Scholar

Forstner D. OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, przekład i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2001.
Google Scholar

Garstka R., Łysko A., Czas niezwykły. Obrzędowość doroczna na Górnym Śląsku, wyd. Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, Katowice 2018.
Google Scholar

Głaz A., Boże Ciało w Spicymierzu, „Kronika Wielkopolski” 2005, nr 4(116).
Google Scholar

Gomóła A., Rygierska M., Tekst kultury jako narzędzie badawcze, [w:] Źródło historyczne jako tekst kultury, red. B. Płonka-Syroka, M. Dąsala, Wyd. DiG, Warszawa 2014.
Google Scholar

„Gorące Źródła. Magazyn Term Uniejów” nr1/2016; nr 2/2017; nr 3/2018.
Google Scholar

Gross R., Dlaczego czerwień jest barwą miłości, przeł. A. Porębska, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1990.
Google Scholar

Høystad O.M., Serce. Historia kultury i symbolu, tłum. M. Gołębiewska-Bijak, Wyd. Bellona, Warszawa 2011.
Google Scholar

Hryń-Kuśmierek R., Śliwa Z., Encyklopedia tradycji polskich, Wyd. Podsiedlik-Raniowski i S-ka, Poznań 2000.
Google Scholar

Jakobson R., W poszukiwaniu istoty języka, wybór, red. i wstęp M.R. Mayenowa, t. 2, Wyd. PIW, Warszawa 1989.
Google Scholar

Kamocki J., Polski rok obrzędowy, fot. J. Kubiena, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2008.
Google Scholar

Kaźmierczak W., Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu jako krajowe dziedzictwo niematerialne, „Biuletyn Uniejowski” 2018, t. 7, s. 65–75.
Google Scholar

Klimaszewska J., Doroczne obrzędy ludowe, [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II, red. M. Biernacka, M. Frankowska i W. Paprocka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1981.
Google Scholar

Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Instytut Wyd. PAX, Warszawa 2002.
Google Scholar

Kobielus S., Florarium christianum. Symbolika roślin – starożytność chrześcijańska i średniowiecze, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2006.
Google Scholar

Kowalski P., Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Google Scholar

Kraczoń K., Pisanki, Wyd. Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Lublin 2017.
Google Scholar

Krajewska J.T., Atrakcyjność turystyczna gminy Uniejów w opinii turystów i kuracjuszy, „Biuletyn Uniejowski” 2016, t. 5.
Google Scholar

Krzyż, red. E. Kasjaniuk, Biblioteka Encyklopedii Katolickiej, t. 6, Wyd. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2011.
Google Scholar

Kuflińska-Ziółkowska M., Kwiatowe dywany w kulturze i społeczeństwie na świecie, online: portal „Spycimierskie Boże Ciało”, http://spycimierskiebozecialo.pl/download/kwiatowe-dywany-w-kulturze/ [dostęp: 6.03.2019].
Google Scholar

Lurker M., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, przeł. R. Wojnakowski, Wyd. Alatheia, Warszawa 2011.
Google Scholar

Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. Bp. K. Romaniuk, Wyd. Pallotinum, Poznań 1989.
Google Scholar

Marczewska M., Drzewa w języku i kulturze, Wyd. Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2002.
Google Scholar

Nadolski Ks. B. TChr, Leksykon symboli liturgicznych. Per visibilia ad invisibilia, Wyd. Salwator, Kraków 2012.
Google Scholar

Nowak A.J. OFM, Symbol, znak, sygnał, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994.
Google Scholar

Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, seria „Ocalić od zapomnienia”, Wyd. Sport i Turystyka Muza S.A., Warszawa 2007.
Google Scholar

Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu, online: http://niematerialne.nid.pl/Dziedzictwo_niematerialne/Krajowa_inwentaryzacja/Krajowa_lista_NDK/ [dostęp: 6.03.2019]
Google Scholar

Różycki A., Notatki z podróży po Polsce, „Konteksty Polska Sztuka Ludowa” 1994, nr 3/4.
Google Scholar

Słownik języka polskiego PWN, online: https://sjp.pwn.pl/sjp/esy-floresy;2557107.html [dostęp: 6.03.2019]
Google Scholar

Smoleń W., Ilustracje świąt kościelnych w polskiej sztuce, Wyd. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1987.
Google Scholar

Smolińska T., Contemporary Ritual Spectacles In the Streets of Polish Cities, “Slovak Ethnology / Slovenský národopis” 2015, nr 2(63).
Google Scholar

Smyk K., Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2009.
Google Scholar

Smyk K., Kwietne dywany na Boże Ciało w przekazach mieszkańców parafii Spycimierz, „Twórczość Ludowa” 2018, nr 3–4.
Google Scholar

Smyk K., Obrzęd jako tekst kultury – rewizja metodologii w świetle nowych definicji (na przykładzie procesji Bożego Ciała z kwietnymi dywanami w Spycimierzu), w druku.
Google Scholar

Smyk K., Od chaosu do kosmosu. Droga jako organizator ładu świata, [w:] Wszechświat, bezład, pustka, red. M. Czapiga, K. Konarska, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2014.
Google Scholar

Smyk K., Potoczne wyobrażenie świętości. Aspekt postaci, [w:] Język nasz ojczysty w sferze życia rodzinnego, red. B. Taras, V. Kochmańska, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016.
Google Scholar

Smyk K., Sakralne wymiary drogi, drogi, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” 2012, nr 17, Sacrum w krajobrazie, red. S. Bernat, M. Flaga, Sosnowiec.
Google Scholar

Tillich P., Symbol religijny, przeł. M.B. Fedewicz, [w:] Symbole i symbolika, wybrał i wstępem opatrzył M. Głowiński, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1991.
Google Scholar

Tomaszczuk A., Kwietny kobierzec. O obchodach święta Bożego Ciała w Spycimierzu, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2004, nr 1–2, s. 213–220.
Google Scholar

Turner V., Proces rytualny. Struktura i antystruktura, przeł. E. Dżurak, Wyd. PIW, Warszawa 2010.
Google Scholar

Wójcicka M., Tekst kultury jako struktura i proces, [w:] Tekst – kontekst – intertekst, red. O. Kielak, A. Kowalska, J. Szadura, Polihymnia, Lublin 2013.
Google Scholar

Zowczak M., Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Wrocław 2000.
Google Scholar

Żółkiewski S., Tekst kultury: studia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
Google Scholar

Żyłko B., Kultura i znaki. Semiotyka stosowana w szkole tartusko-moskiewskiej, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2011.
Google Scholar

Żyłko B., Semiotyka kultury. Szkoła tartusko-moskiewska, Słowo/Obraz terytoria, Gdańsk 2009.
Google Scholar