Historia rozwoju doliny Warty w basenie uniejowskim

Joanna Petera-Zganiacz; Jacek Forysiak

doi:10.18778/2299-8403.01.02

Autor

Joanna Petera-Zganiacz Katedra Geomorfologii i Paleogeografii, Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego, 90-139 Łódź, ul. Narutowicza 88;
Jacek Forysiak Katedra Geomorfologii i Paleogeografii, Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego, 90-139 Łódź, ul. Narutowicza 88.

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-8403.01.02

Słowa kluczowe:

basen uniejowski, dolina Warty

Abstrakt

The conditions existing in the Uniejów Basin were favourable to formation of outflow after successive glaciations due to subsidence in Adamow graben. The last glacial episode in this area was the Warta stage. During the recession of continental glacier the waters flew away towards the south, but when the glacier receded to the north, a valley began to form with an outflow in the northern direction. During the time of the Eemian Interglacial the valley bottom was fairly wide and it was on the ordinate of 80.0 m. above see level. In the Vistulian the aggradation tendencies dominated. A high Plenivistulian terrace formed in the Warta valley (but only in the southern part of the Uniejów Basin) and a low Late Plenivistulian terrace. On the surface of the vast low terraca there are remains of multichannel river system which formed in Younger Dryas and were reactivated in the Holocene. The Warta river-bed was gradually lowering from the begining of Holocene until the Atlantic period, when this tendency was reversed as a result of intensified humangenerated supply of mineral material into the river-bed. Over the last two centuries the Warta transformed into a one-channel river in consequence of strong human impact.

Bibliografia

Czarnik J., Paleogeografia okolic Turka w górnym trzeciorzędzie i plejstocenie, Studia Geol. Pol., 40, 1972.
Google Scholar

Dzieduszyńska D., Kittel P., Basen uniejowski – historia i stan badań paleogeograficznych w Uniwersytecie Łódzkim, Biuletyn Uniejowski, 1, 2012.
Google Scholar

Dyjor S., Systemy kopalnych dolin Polski Zachodniej i fazy ich rozwoju w młodszym neogenie i eoplejstocenie, [w:] Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce, red. A. Jahn, S. Dyjor, Ossolineum, Wrocław 1987.
Google Scholar

Forysiak J., Rozwój doliny Warty między Burzeninem i Dobrowem po zlodowaceniu warty, Acta. Geogr. Lodz., 90, 2005.
Google Scholar

Forysiak J., Wstępne badania geomorfologiczne i geologiczne na torfowisku Czarny Las w dolinie Warty, Studia i Materiały CEPL SGGW Rogów, R. 10, z. 2(18), 2008.
Google Scholar

Forysiak J., Miotk-Szpiganowicz G., Petera J., Geologic setting and palynologic examination of the Vistulian sediments at Koźmin near Turek, central Poland, Geol. Quart., 43(1), 1999.
Google Scholar

Forysiak J., Kulesza M., Twardy J., Wpływ osadnictwa olęderskiego na sieć rzeczną i morfologię międzyrzecza Warty i Neru, [w:] Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, t. 3, red. E. Smolska, P. Szwarczewski, WSWPR, Warszawa 2007.
Google Scholar

Gilewska S., Rzeźba, [w:] Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, red. L. Starkel, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1991.
Google Scholar

Goździk J. S., Wpływ procesów eolicznych na genezę górnoplenivistuliańskich aluwiów w Środkowej Polsce, Acta Univ. Lodz., Folia geogr., 20, 1995.
Google Scholar

Goździk J. S., The Vistulian aeolian succession in central Poland, Sedimentary Geology, 193, 2007.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.sedgeo.2005.11.026

Guiot J., Pons A., de Beaulieu J. L., Reille M., A 140 000-year continental climate reconstruction from two European pollen records, Nature, 338, 1989.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1038/338309a0

Kasse C., Depositional model for cold – climate tundra rivers, [w:] Paleohydrology and Environmental Change, red. G. Benito et al., 1998.
Google Scholar

Klatkowa H., Symptoms of the permafrost presence in Middle Poland during the last 150 000 years, Biul. Perygl., 35, 1996.
Google Scholar

Klatkowa H., Załoba M., Kształtowanie budowy geologicznej i rzeźby południowego obrzeżenia Basenu Uniejowskiego, [w:] Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin–Turek, red. W. Stankowski, Inst. Badań Czwartorzędu Uniw. A. Mickiewicza, Poznań 1991.
Google Scholar

Kobojek E., Morfogeneza doliny Rawki, Acta Geogr. Lodz., 77, 2000.
Google Scholar

Kozarski S., River channel changes in the middle reach of the Warta Valley, Great Poland Lowland, Quaternary Studies in Poland, 4, 1983.
Google Scholar

Kraużlis K., Wpływ młodoczwartorzędowych ruchów tektonicznych na morfologię i budowę wewnętrzną tarasów Warty środkowej, [w:] Współczesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce, t. I, Materiały I Krajowego Sympozjum, Warszawa 1975.
Google Scholar

Krzemiński T., Geneza młodoplejstoceńskiej rzeźby glacjalnej w dorzeczu środkowej Warty, Acta Geogr. Lodz., 33, 1974.
Google Scholar

Krzyszkowski A., Osadnictwo neolityczne i wczesnobrązowe na terenach zalewowych zbiornika „Jeziorsko”. Aspekt przestrzenno-funkcjonalny, [w:] Badania archeologiczne pracowni konserwacji zabytków. Studia i materiały, Warszawa 1988.
Google Scholar

Kufel-Dzierzgowska A., Pradzieje Sieradzkiego, [w:] Szkice z dziejów Sieradzkiego, red. J. Śmiałowski, PWN, Łódź 1977.
Google Scholar

Madeyska T., Zróżnicowanie roślinności Polski u schyłku ostatniego zlodowacenia, Studia Geologica Polonica, 113, 1998.
Google Scholar

Marks L., Pleistocene glacial limits in the territory of Poland, Przegl. Geol., 53, 2005.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S1571-0866(04)80079-4

Marks L., Pochocka K., River valleys of the Eemian Interglacial in central Poland, Geol. Quart., 43(2), 1999.
Google Scholar

Nanson G. C., Knighton A. D., Anabranching rivers: their cause, character and classification, Earth Surface Processes and Landforms, 21, 1996.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-9837(199603)21:3<217::AID-ESP611>3.0.CO;2-U

Noryśkiewicz B., Palynology of biogenic sediments of the Eemian Interglacial at Krzyżówki near Koło, central Poland, Geol. Quart., 43(1), 1999.
Google Scholar

Nowacki K., Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000. Arkusz Dąbie, Państw. Inst. Geol.,Warszawa 1995.
Google Scholar

Petera J., Vistuliańskie osady dolinne w basenie uniejowskim i ich wymowa paleogeograficzna, Acta Geogr. Lodz., 83, 2002.
Google Scholar

Petera J., Forysiak J., The Last ice sheet extent in Central Poland, Geological Quaterly, 47(4), 2003.
Google Scholar

Petera J., Forysiak J., Holoceńska ewolucja systemu wielokorytowego Warty w okolicach Koźmina, Acta Geogr. Lodz., 88, 2004.
Google Scholar

Petera-Zganiacz J., Stratygrafia osadów vistuliańskich a młodoczwartorzędowa aktywność tektoniczna w okolicach Koźmina, Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, 16, 2007.
Google Scholar

Petera-Zganiacz J., Changes in the development of frost wedges in the middle Warta valley deposits (Central Poland), Geologija, 53, 2011.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.6001/geologija.v53i1.1614

Petera-Zganiacz J., Bijak Sz., Dzieduszyńska D., Krąpiec M., Kittel P., Płaza D., Twardy J., Zasada M., Badania kopalnego lasu ze schyłku vistulianu w dolinie Warty (Kotlina Kolska, środkowa Polska), I Konferencja Dendrologów Polskich, Rogów, 10−12 lutego 2012.
Google Scholar

Petera-Zganiacz J., Czubla P., Gruszka B., Forysiak J., Miotk-Szpiganowicz G., Olszak I., Pawłowski D., The Koźmin glacial lake – its origin, age, deposits and palaeoecology, 12th Annual Conference of the INQUA PeriBaltic, Working Group ,,Ice, water, humans – Quaternary landscape evolution in the PeriBaltic region”, Greifswald, 13−17.09.2010.
Google Scholar

Petera-Zganiacz J., Miotk-Szpiganowicz G., Pawłowski D., Forysiak J., Stanowisko interglacjału emskiego w środkowym odcinku doliny Warty (Kotlina Kolska, środkowa Polska), XVII Konferencja ,,Stratygrafia plejstocenu Polski” nt. „Dynamika zaniku lądolodu podczas fazy pomorskiej w północno-wschodniej części Pojezierza Mazurskiego”, Jeziorowskie, 6−10 września 2010, Wyd. Państwowy Instytut Geologiczny.
Google Scholar

Ran E. T. H., Van Huissteden J., The Dinkel valley in the Middle Pleniglacial: dynamics of a tundra river system, Meded. Rijks Geol. Dienst, 44(3), 1990.
Google Scholar

Rdzany Z., Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia warty w regionie łódzkim, Wyd. Uniw. Łódzkiego, Łódź 2009.
Google Scholar

Rotnicki K., Main phases of erosion and accumulation in the Prosna Valley in the last glacial – interglacial cycle, Geogr. Polonica, 53, 1987.
Google Scholar

Stankowska A., Stankowski W., Maximum extent of the Vistulian Ice Sheet in the vicinity of Konin, Poland: a geomorphological, sedimentological and radiometric evidence, Geogr. Polonica, 55, 1988.
Google Scholar

Starkel L., The reflection of hydrological changes in the fluvial environment of the temperate zone during the last 15 000 years, [w:] Background to Palaeohydrology, red. K. J. Gregory, Chichester 1983.
Google Scholar

Szałamacha G., Skompski S., Biogenic sediments of the Eemian Interglacial at Krzyżówki near Koło, central Poland, Geol. Quart., 43(1), 1999.
Google Scholar

Trzmiel B., Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000. Arkusz Turek (550), PIG, Warszawa 1996.
Google Scholar

Turkowska K., Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie, Acta Geogr. Lodz., 57, 1988.
Google Scholar

Turkowska K., Geomorfologia regionu łódzkiego, Wyd. Uniw. Łódzkiego, Łódź 2006.
Google Scholar

Turkowska K., Forysiak J., Petera J., Miotk-Szpiganowicz G., A Warta River system during the Younger Dryas in the Koło Basin (Middle Poland), Quaestiones Geographicae, 23, 2004.
Google Scholar

Wachecka-Kotkowska L., Ewolucja doliny Luciąży – uwarunkowania klimatyczne a lokalne, Acta Geogr. Lodz., 86, 2004
Google Scholar

Widera M., Litostratygrafia i paleotektonika kenozoiku podplejstoceńskiego Wielkopolski, Wyd. Naukowe UAM, Seria Geologia, 18, 2007.
Google Scholar

Załoba M., Przejawy dynamiki podłoża w geologicznym i morfologicznym kształtowaniu wybranego odcinka środkowej Warty, Acta Geogr. Lodz., 63, 1992.
Google Scholar