Przyjmowanie się marksistowskiej teorii rozwoju społeczeństwa w archeologii i prahistorii polskiej

Abstrakt

Przyjmowanie się marksistowskiej teorii rozwoju społeczeństwa było procesem długotrwałym i złożonym, integralnie złączonym z głębokimi przemianami w sferze świadomości, jakie dokonywały się w społeczeństwie polskim.

Nauka, wchodząc w zakres świadomości społecznej, powstaje i rozwija sit' w obrębie społeczeństwa i wraz z nim, stąd zmiany strukturalne tegoż muszą znaleźć odzwierciedlenie w metodologicznych podstawach poszczególnych dyscyplin naukowych.

Marksistowska teoria społeczeństw wskazuje na niektóre prawidłowości najogólniejsze, występujące we wszystkich okresach historycznych i prawidłowości bardziej szczegółowe, występujące w jednym podokresie dziejów.

Dzięki tym właściwościom marksizm jest teorią pozwalającą badać społeczeństwa w ujęciu bardziej ogólnym, a zarazem bardziej konkretnym, formułuje najogólniejsze prawidłowości oraz ujawnia specyfikę ich przejawiania się w poszczególnych okresach. Rzecz charakterystyczna, że ten wszechstronny system filozoficzny w sposób minimalny oddziaływał przez długi okres czasu na prahistorię i archeologię.

W XIX w. nie uzyskano konsekwentnej syn tezy zjawisk prahistorycznych i historycznych, powiązanych wspólnotą procesu dziejowego. Niedocenianie teorii ewolucji zjawisk społecznych opartej na badaniach archeologicznych w zakresie rozwoju form materialnych wytworów ludzkich, dokonującego się w zależności od środowiska, doprowadza do powstawania coraz to nowych hipotez usiłujących wytłumaczyć zjawiska zachodzące w procesie rozwoju społeczeństw, wyjaśniających je jednak tylko cząstkowo (lub czasem mylnie). Powstały hipotezy dyfuzji, przenikania wpływów kulturowych z zewnątrz i uzależniania od nich stanu, rozwoju i zmienności archeologicznych centrów kulturowych. W badaniach etnograficznych wypracowano teorię kręgów kulturowych, przestrzennie ograniczonych i skupiających typowe formy kultury materialnej, społecznej i duchowej. Teoria ta została przejęta przez archeologów, którzy pojęcie kręgów kulturowych zaczęli łączyć z zasięgiem etnosów.