Z badań nad złotnictwem z przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych w archidiakonacie lubelskim

Jadwiga Kuczyńska

doi:10.18778/0208-6034.40.10

Autor

Jadwiga Kuczyńska

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6034.40.10

Słowa kluczowe:

historia sztuki, złotnictwo, złotnictwo sakralne, wyroby sakralne, archidiakonat Lubelski, historia kultury materialnej

Abstrakt

Tematem artykułu są znane tylko ze źródeł pisanych sakralne wyroby złotnicze z bogatych niegdyś zasobów kościołów w Lublinie oraz z czterech kościołów z dekanatu łukowskiego, wchodzącego w skład archidiakonatu lubelskiego.

Archidiakonat lubelski w XVI i XVII w. zajmował znaczną część Lubelszczyzny. Obejmował pięć dekanatów: łukowski, parczewski, chodelski, kazimierski i solecki. Łukowski, jako pierwszy, w 1603 r. został poddany wizytacji biskupiej. Stolicą archidiakonatu był Lublin.

Wyroby złotnicze z kościołów na Lubelszczyźnie zachowały się w znikomej liczbie. Udało się jak dotąd rozpoznać zaledwie siedem kielichów i jeden pacyfikał. Ich kunszt porównać można z dziełami przodujących ośrodków złotniczych w kraju: Krakowa i Poznania. Tę znikomą liczbę przetrwałych dzieł złotniczych tłumaczy kilka przyczyn. Znaczna ich część z kościołów Lublina i z innych miejscowości archidiakonatu zaginęła w okresie wojen szwedzkich, część zniszczyli arianie i kalwini. Stare srebra często przetapiano, aby pieniędzmi za uzyskany kruszec pokrywać najpotrzebniejsze potrzeby kościoła. W czasach niepokojów wojennych nakładane na kościoły kontrybucje zubażały ich stan posiadania. Bywało też, że księża z pobudek patriotycznych oddawali srebra na potrzeby kraju.

Przedstawiony wycinek sakralnego złotnictwa w archidiakonacie lubelskim ukazuje, iż wyroby złotnicze z tego regionu (monstrancje, kielichy, krzyże, pacyfikały i inne) w niczym nie ustępowały dziełom z renomowanych ośrodków w Polsce o ustalonej złotniczej tradycji.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Państwowe Lubelskie, Księgi miasta Lublina, Acta testamentorum et inwentariorum, 1615–1620.
Google Scholar

Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie, Rep. 60 A 96, Visitatio ecclesiarum Bernardi Maczieiowski, 1603.
Google Scholar

Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie, Rep. 60 A 96, Visitatio ecclesiarum et totius cleri in Archidiaconatu Lublinensi illustrissimi et reverendissimi domini domini Bernardi Maczieiowski..., In anno MDCIII.
Google Scholar

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Acta visitationis ecclesiarum archidiaconatus Lublinensis… anno 1721.
Google Scholar

Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, Inwentarz „fundi instructi”, sygn. Lb 53.
Google Scholar

Dział zbiorów specjalnych Biblioteki Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, Inventarz starostwa Lubelskiego, po śmierci Jana Tęczyńskiego, luty 1564.
Google Scholar

Co los mi przeznaczy. Wspomnienia Kazimierza i Maryli Zabłockich z lat 1881–1921 oraz inne zapiski rodzinne, oprac. J. Kuczyńska, Lublin 2018.
Google Scholar

Gawarecki H., Paulowa S., Stankowa M., Klęski pożarów w Lublinie, „Rocznik Lubelski” 1973, 16, s. 211–225.
Google Scholar

Jusiak P., Dzierżawcy dóbr domeny królewskiej z rodziny Firlejów w XIV–XVI w., [w:] II Janowieckie Spotkania Historyczne. Gospodarcza i kulturotwórcza rola Firlejów. Firlejowie w tradycji lokalnej. Materiały Sesji Naukowej 27 maja 2000 r., red. A. Szymanek, Janowiec nad Wisłą 2000.
Google Scholar

Kajzer L., Badania archeologiczne na terenie gminy Sędziejowice, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1994, 50, s. 3–18.
Google Scholar

Kasprzak A.J., Złotnicy lubelscy. Mistrzowie, czeladnicy i uczniowie wzmiankowani w aktach cechowych od XVI do 1. połowy XVIII wieku, Lublin 2011.
Google Scholar

Kłaczewski W., Mecenat kulturalny Firlejów na tle mecenatu w Polsce w XVI w., [w:] III Janowieckie Spotkania Historyczne. Mecenat kulturalny Firlejów. Firlejowie w tradycji lokalnej. Materiały Sesji Naukowej 2 czerwca 2001, red. A. Szymanek, Janowiec nad Wisłą 2001.
Google Scholar

Kochanowski J.K., Szkice i drobiazgi historyczne, cz. 1, Firlejowie, Warszawa 1904.
Google Scholar

Kuczyńska J., Kościół farny św. Michała w Lublinie, Lublin 2004 (wyd. 2 rozsz., Lublin 2016).
Google Scholar

Kuczyńska J., Późnogotycka monstrancja z lubelskiej fary św. Michała Archanioła, [w:] Artem Quaevis Alit Terra, Studia professori Piotr Skubiszewski anno aetatis suae septuagesimo quinto oblata, red. G. Jurkowlaniec, Warszawa 2006, s. 213–220.
Google Scholar

Kuczyńska J., Złotnictwo lubelskie w XV i XVI w., [w:] Scientia et Fidelitate. Księga Pamiątkowa Ewy i Czesława Deptułów Profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. T. Panfil, Lublin 2013, s. 309–322.
Google Scholar

Kutyłowska I., Rozwój Lublina w VI–XIV wieku na tle urbanizacji międzyrzecza środkowej Wisły i Bugu, Lublin 1990.
Google Scholar

Lepszy L., Złotnictwo w Polsce, Kraków 1933.
Google Scholar

Lublin w dokumencie, 1317–1967. Wybór źródeł, wstęp, oprac. F. Cieślak, H. Gawarecki, M. Stankowa, Lublin 1976.
Google Scholar

Mączka D., Kościół św. Stanisława w Siedlcach 1532–2000, Siedlce 2001.
Google Scholar

Metryka brygidek lubelskich, oprac., wstęp J.R. Marczewski, Lublin 2011.
Google Scholar

Myśliński K., W monarchii Jagiellonów, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. I, red. T. Mencel, Warszawa 1974.
Google Scholar

Polak W., Dominikanie lubelscy w przekazie Liber beneficiorum Jana Długosza, [w:] Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. H. Gapski, Lublin 2006, s. 73–97.
Google Scholar

Prucnal D., Szpital przy kościele p.w. św. Ducha w Lublinie w latach 1419–1655, Lublin 2005.
Google Scholar

Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938.
Google Scholar

Rolska I., Firlejowie Leopardzi. Studia nad patronatem i funkcjami artystycznymi w XVI–XVII wieku, Lublin 2009.
Google Scholar

Rolska-Boruch I., Cech złotników lubelskich (XVI–XVIII w.), Lublin 1997.
Google Scholar

Rolska-Boruch I., Zarys dziejów złotnictwa lubelskiego od XV do XVIII wieku, [w:] Złotnictwo na Lubelszczyźnie, red. Z. Nestorowicz, Lublin 1998, s. 5–15.
Google Scholar

Samek J., Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, Warszawa 1984.
Google Scholar

Silnicki T., Organizacja archidiakonatu w Polsce, Lwów 1927.
Google Scholar

Szady J., Wyposażenie kościołów parafii Radzyń Podlaski w naczynia i szaty liturgiczne w świetle wizytacji XVI–XVIII wieku, [w:] Religia. Edukacja. Kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi, red. M. Surdacki, Lublin 2002, s. 71–77.
Google Scholar

Szafran P., Rozwój sieci parafialnej w Lubelskiem, Lublin 1958.
Google Scholar

Wadowski J.A., Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych, Kraków 1907 (wyd. 2 – reprint, Lublin 2004).
Google Scholar