Użytkowanie roślin przez rolników kultury pucharów lejkowatych w Polsce. Nowe archeobotaniczne dane pozyskane z odcisków w ceramice i polepie
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.39.06Słowa kluczowe:
archeobotanika, odciski, ceramika, polepa, neolit, KPL, gospodarka rolniczaAbstrakt
W artykule zawarto wyniki analiz archeobotanicznych makroskopowych szczątków roślin zachowanych zarówno w formie spalonej, jak i jako odciski w ceramice i polepie. Celem badań jest dalsze rozbudowywanie bazy danych do zagadnienia gospodarki roślinami w dobie KPL. Artykuł zawiera dane z ziemi chełmińskiej, zwłaszcza istotne są niepublikowane wyniki odnoszące się kompleksu stanowisk w Kałdus (stan. 1–4). Ponadto przywołujemy wyniki badań z Małe Czyste, które ukazały się w trudno dostępnej monografii i dotyczą grobów ludności KPL. Artykuł zawiera również niepublikowane wyniki badań z rejonu Kujaw ze stanowiska 13 w Sławęcinku oraz z regionu Górnego Śląska dla stanowiska w Kietrz. W sumie przebadano 218 fragmentów polepy oraz 33 kawałki ceramiki, z których prawie każdy podsiadał przynajmniej jeden z rodzajów materiałów, tj. odciski bądź spalone szczątki roślin. Najczęściej zaobserwowanymi oznaczeniami były odciski fragmentów plew oplewionych pszenic (Triticum monococcum/dicoccon/spelta), a także rozdrobnionych fragmentów źdźbeł i/lub liści nieokreślonych gatunków zbóż lub traw dzikich (Cerealia/Poaceae indet.), tzw. sieczki. Dodatkowo zaobserwowano pokruszone fragmenty kości oraz mikroskopowe fragmenty spalonych kawałków drewna, które pozwalają przypuszczać, że społeczności kultury pucharów lejkowatych używały różnych dostępnych materiałów do schudzania masy ceramicznej.
Pobrania
Bibliografia
Adamczak K., Małecka-Kukawka J., Kozłowski T. (2020), Cmentarzysko społeczności kultury pucharów lejkowatych, [in:] E. Bokiniec (ed.), Małe Czyste, gmina Stolno, województwo kujawsko-pomorskie, stanowisko 20. Wielokulturowe stanowisko sepulkralne na ziemi chełmińskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, p. 21–39.
Google Scholar
Adamczak K., Kowalski Ł., Urbanová P., Douka K., Brown S., Kowalski A.P., Kukawka S., Wilczyński J., Szczepańska G., Zawilski P. (2021), New Evidence for Deer Valorisation by the TRB Farmers from Poland using ZooMS and micro-CT Scanning, “Journal of Archaeological Science: Reports”, 40(B), p. 103230, https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2021.103230
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2021.103230
Bienias D., Kofel D. (2021), Użytkowanie roślin przez mieszkańców osady kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 4 w Browinie, pow. toruński. Wyniki badań archeobotanicznych wypełnisk obiektów 16 i 17, [in:] J. Gackowski, K. Adamczak, E. Bokiniec, M. Weinkauf, M. Markiewicz, D. Bienias (ed.), XXI Sesja Pomorzoznawcza Toruń, 22–24 listopada 2017 roku, t. I, Od epoki kamienia do Okresu Wędrówek Ludów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, p. 149–159.
Google Scholar
Bieniek A. (2007), Neolithic Plant Husbandry in the Kujawy Region of Central Poland, [in:] S. Colledge, J. Conolly (ed.), The Origins and Spread of Domestic Plants in Southwest Asia and Europe, Routledge, London, p. 372–342.
Google Scholar
Bukowska-Gedigowa J. (1975), Kultura pucharów lejkowatych w dorzeczu górnej Odry, “Przegląd Archeologiczny”, 23, p. 83–168.
Google Scholar
Cappers R.T.J., Bekker R.M., Jans J.E.A. (2006), Digitale zadenatlas van Nederland, Barkhuis, Groningen.
Google Scholar
Chudziak W. (2003), Wczesnośredniowieczna Przestrzeń Sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim. Mons Sancti Laurentii 1, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar
Jacomet S. (2006), Identification of Cereal Remains from Archaeological Sites, Basel University, Basel.
Google Scholar
Klichowska M. (1975), Najstarsze zboża z wykopalisk polskich, “Archeologia Polski”, 20(1), p. 83–142.
Google Scholar
Klichowska M. (1979), Pszenica z neolitycznego stanowiska w Opatowicach, woj. włocławskie, “Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, 26, p. 57–65.
Google Scholar
Kofel D. (2020), Makroskopowe szczątki roślinne, [in:] E. Bokiniec (ed.), Małe Czyste, gmina Stolno, województwo kujawsko-pomorskie, stanowisko 20. Wielokulturowe stanowisko sepulkralne na ziemi chełmińskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, p. 307–317.
Google Scholar
Kośko A. (1981), Udział południowo-wschodnioeuropejskich wzorców kulturowych w rozwoju niżowych społeczeństw kultury pucharów lejowatych. Grupa mątewska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
Google Scholar
Kowalski Ł., Weckwerth P., Chabowski M., Adamczak K., Jodłowski P., Szczepańska G., Chajduk E., Polkowska-Motrenko H., Kozicka M., Kukawka S. (2020), Towards Ritualisation: Insights into Bone-tempered Pottery from the TRB Settlement in Kałdus (Poland, 3500–3350 BC), “Ceramics International”, 46(3), p. 3099–3112. https://doi.org/10.1016/j.ceramint.2019.10.012
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/j.ceramint.2019.10.012
Kowalski Ł., Stos-Gale Z.A., Adamczak K., Maas R., Woodhead J., Garbacz-Klempka A., Kozicka M., Kofel D., Matuszczyk E. (2024), Lead Isotopic Compositions Link Copper Axes from Kietrz (Poland, 3500–3350 BC) to Slovak and Balkan Copper Mines, “Archaeometry”, p. 1–20, https://doi.org/10.1111/arcm.12944
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1111/arcm.12944
Kukawka S. (1997), Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego. Społeczności ziemi w chełmińskiej w IV tysiącleciu p.n.e., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar
Kukawka S., Wyrzykowska B. (1990), Małe Czyste, gmina Stolno, województwo toruńskie, stanowisko 20, grób 88, [in:] D. Jankowska (ed.), Z badań nad chronologią absolutną stanowisk neolitycznych z ziemi chełmińskiej, Wojewódzki Ośrodek Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu; Instytut Archeologii i Etnografii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń, p. 40–44.
Google Scholar
Kulczycka-Leciejewiczowa A. (1993), Osadnictwo neolityczne w Polsce południowo-zachodniej, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Google Scholar
Kulpa W. (1974), Nasionoznawstwo chwastów, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Google Scholar
Lityńska-Zając M. (2002), Odciski roślinne na polepie z osady kultury pucharów lejkowatych w Zawarży, [in:] A. Kulczycka-Laciejewiczowa (ed.), Zawarża. Osiedle neolityczne w południowopolskiej strefie lessowej, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, p. 129–134.
Google Scholar
Lityńska-Zając M. (2013), The Importance of Leguminous Plants in the Diet of the Neolithic and Early Bronze Age Populations of Little Poland, [in:] S. Kadrow, P. Włodarczak (ed.), Environment and Subsistence – Forty Years after Janusz Kruk’s „Settlement studies…”, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów–Bonn, p. 295–301.
Google Scholar
Łęczycki S. (1982), Kietrz, woj. Opole, stanowisko D, “Silesia Antiqua”, 24, p. 213–217.
Google Scholar
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. (2002), Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski, Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Google Scholar
Mueller-Bieniek A. (2016), Badania materiałów roślinnych związanych z kulturą pucharów lejkowatych w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek, [in:] R. Grygiel (ed.), Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek, t. III, Środkowy i późny neolit, kultura pucharów lejkowatych, Fundacja Badań Archeologicznych im. Profesora Konrada Jażdżewskiego; Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Łódź, p. 753–764.
Google Scholar
Mueller-Bieniek A. (2023), Makroszczątki roślinne z neolitycznego stanowiska 1 w Gaju na Pojezierzu Kujawskim, [in:] P. Papiernik, R. Brzejszczak, J. Wicha (ed.), Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice, t. II, Cmentarzysko kultury pucharów lejkowatych w Gaju, stanowisko 1, Wydawnictwo Fundacji Badań Archeologicznych im. Profesora Konrada Jażdżewskiego, Łódź, p. 365–378.
Google Scholar
Nowak M. (2009), Drugi etap neolityzacji ziem polskich, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Google Scholar
Nowak M., Lityńska-Zając M., Moskal-del Hoyo M., Mueller-Bieniek A., Kapcia M., Kotynia K. (2020), Plants of the Funnel Beaker Culture in Poland, “Sprawozdania Archeologiczne”, 72(1), p. 87–114, https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.1.005
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.1.005
Rauba-Bukowska A. (2009), Bone Temper in Early Neolithic Vessels from Southern Poland. Examinations Using Scanning Microscopy, [in:] D. Hofmann, P. Bickle (ed.), Creating Communities. New Advances in Central European Neolithic Research, Oxbow Books, Oxford, p. 235–248.
Google Scholar
Wiślański T. (1979), Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych, [in:] W. Hensel, T. Wiślański (ed.), Prahistoria ziem polskich, t. II, Neolit, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, p. 165–260.
Google Scholar
Wojciechowski W. (1973), Osada ludności kultury pucharów lejkowatych w Janówku, pow. Dzierżoniów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Funding data
-
Narodowe Centrum Nauki
Grant numbers NCN 2023/48/C/HS3/00173
