Znaleziska złotych i srebrnych ozdób ludności kultury wielbarskiej z terenów tzw. wschodniej strefy kultury przeworskiej
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.38.08Słowa kluczowe:
kultura wielbarska, wschodnia strefa kultury przeworskiej, cesarstwo rzymskie, złoto, srebro, ozdoby, ciałopalenieAbstrakt
W niniejszej pracy przestawiono znaleziska złotych i srebrnych ozdób, charakterystycznych dla kultury wielbarskiej, pochodzących z obszaru wschodniej strefy kultury przeworskiej. W literaturze wielokrotnie zwracano uwagę na odrębność terenów prawobrzeża Wisły zajmowanych przez ludność kultury przeworskiej. Wspomniana odrębność przejawia się przede wszystkim w specyficznym stylu, łączącym cechy typowe dla kultury przeworskiej z elementami wywodzącymi się z innych obszarów kulturowych, m.in. kultury wielbarskiej. Niezwykły kunszt złotniczy najlepiej widoczny jest w kobiecych ozdobach, tj. w różnych formach wisiorków oraz bransolet. W artykule opisano piętnaście egzemplarzy złotych i elektronowych wisiorków kulistych i odwrotnie gruszkowatych. Zwrócono uwagę na ich wewnętrze zróżnicowanie oraz elementy zdobnicze, jak granulacja czy filigran. Pokrótce scharakteryzowano znaleziska bransolet z omawianego obszaru. Poruszono również problematykę pozyskiwania metali kolorowych potrzebnych do wykonywania ozdób. Nie odnotowano na terenie zajmowanym przez kulturę wielbarską i przeworską obecności wychodni wspomnianych materiałów. Najprawdopodobniej zatem były one pozyskiwane z terenów cesarstwa rzymskiego. Nie jest jasne, czy pewne źródło ich pochodzenia mogły stanowić rzymskie monety, biorąc pod uwagę stopień ich zanieczyszczenia podczas panowania poszczególnych cesarzy. Uchwycenie przedmiotów wykonanych ze złota i srebra w inwentarzu grobowym omawianych kultur jest utrudnione przez stosowany wówczas obrządek pogrzebowy, jakim było ciałopalenie. Większość znalezisk ma formę niewielkich, stopionych bryłek kruszcu, niemożliwych do identyfikacji. Badania i eksperymenty związane ze spalaniem stosu pogrzebowego z inwentarzem grobowym pokazały niemalże całkowity zanik małych ozdób z metali kolorowych, które wnikają w stos pogrzebowy lub ulegają całkowitemu stopieniu, stając się niezauważalne, co pokazuje, iż nie należy wykluczać obecności takich materiałów w badanych grobach ciałopalnych.
Pobrania
Bibliografia
Andersson K. (1995), Romartida guldsmide i Norden. Övriga smycken, teknisk analys och verkstadsgrupper III, Aun 21, Uppsala.
Google Scholar
Andrzejowski J. (1994), Powiązania kultur przeworskiej i wielbarskiej w świetle znalezisk bransolet, [in:] Kultura przeworska, vol. I, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, p. 317–341.
Google Scholar
Andrzejowski J. (1998), Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Wydawnictwo Secesja, Kraków (Monumenta Archaeologica Barbarica, 5).
Google Scholar
Andrzejowski J. (2001), Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, “Wiadomości Archeologiczne”, 54.1–2 (1995–1997) (= Kultura wielbarska a wschodnia strefa kultury przeworskiej), p. 59–87.
Google Scholar
Andrzejowski J. (2020), The Eastern Zone of the Przeworsk culture – and what it comprehends, “Acta Archaeologica Carpathica”, 55, p. 9–38, https://doi.org/10.4467/00015229AAC.20.002.13507
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4467/00015229AAC.20.002.13507
Barankiewicz B. (1959), Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Grodzisku Mazowieckim, “Materiały Starożytne”, 5, p. 191–231.
Google Scholar
Becker M., Döhle H., Hellmund M., Leineweber R., Schafberg R. (2005), Nach dem Großen Brand Verbrennung auf dem Scheiterhaufen – ein interdisziplinärer Ansatz, “Bericht der Römisch-Germanischen Kommission”, 86, p. 63–195.
Google Scholar
Bezzenberger A. (1904), Analysen vorgeschichtlicher Bronzen Ostpreussens, Verlag von Gräfe und Unzer, Königsberg.
Google Scholar
Blume E. (1912), Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit, vol. I, C. Kabitzsch, Würzburg.
Google Scholar
Bujakowska B. (2004), Łączany, pow. radomski, woj. mazowieckie, [in:] J. Andrzejowski, A. Kokowski, Chr. Leiber (ed.), Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku. Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 8 marca – 16 czerwca 2004. Katalog wystawy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; Państwowe Muzeum Archeologiczne, Lublin–Warszawa, p. 330–331.
Google Scholar
Czarnecka K. (2007), Oblin. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Südmasowien, Państwowe Muzeum Archeologiczne; Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica, 13).
Google Scholar
Czarnecka K. (2014), Północne nawiązania w uzbrojeniu kultury przeworskiej z wczesnego okresu wpływów rzymskich. Dwa ciekawe groby z bronią z cmentarzyska w Czersku, pow. piaseczyński, [in:] R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak (ed.), Honoratissimum assensus genus est armis laudare. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, Towarzystwo Historyczne “Historia Iagellonica”, Kraków, p. 101–110.
Google Scholar
Dąbrowska T. (1981a), Zmiany kulturowe prawobrzeżnego Mazowsza i Podlasia w okresie wpływów rzymskich, “Wiadomości Archeologiczne”, 45.1, p. 45–58.
Google Scholar
Dąbrowska T. (1981b), Przeworsk culture and Wielbark culture in Mazovia and Podlasie, [in:] Problemy kultury wielbarskiej, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Słupsk, p. 111–125.
Google Scholar
Dąbrowska T. (1997), Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Wydawnictwo Secesja, Kraków (Monumenta Archaeologica Barbarica, 3).
Google Scholar
Dąbrowska T., Pozarzycka-Urbańska A. (1978), Wyniki prac wykopaliskowych na cmentarzysku kultury przeworskiej w Kamieńczyku, woj. Ostrołęka, “Sprawozdania Archeologiczne”, 30, p. 151–174.
Google Scholar
Gedl M. (1988), Obiekty z okresu wpływów rzymskich na cmentarzysku w Kietrzu, woj. Bythe way, [in:] M. Gedl (ed.), Scripta Archaeologica, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Kraków (Uniwersytet Jagielloński, Varia, 231), p. 119–198.
Google Scholar
Gitler H., Ponting M. (2003), Silver Coinage of Septimius Severus and his family, 193–211 AD. A study of the chemical composition of the Roman and Eastern issues, Ennerre, Milano (Galux, 16).
Google Scholar
Godłowski K. (1970), Discovery of further graves in the cemetery of Lusatian culture and the period of Roman influence in Opatów, district. Kłobuck, “Sprawozdania Archeologiczne”, 22, p. 243–251.
Google Scholar
Godłowski K. (1981), Kultura przeworska, [in:] J. Wielowiejski (ed.), Prahistoria ziem polskich, vol. V, Późny okres lateński i okres rzymski. Opracowanie zbiorowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, p. 57–135.
Google Scholar
Godłowski K. (1985), Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Godłowski K., Wichman T. (1998), Chmielów Piaskowy. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im Świętokrzyskie-Gebirge, Wydawnictwo Secesja, Kraków (Monumenta Archaeologica Barbarica, 6).
Google Scholar
Grabarczyk T. (1983), Metalowe rzemiosło artystyczne na Pomorzu w okresie rzymskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Grzymkowski A. (1986), Wstępne wyniki badań na birytualnym cmentarzysku ciałopalnym i szkieletowym w Modle, gm. Wiśniewo, woj. Ciechanów, “Sprawozdania Archeologiczne”, 38, p. 223–258.
Google Scholar
Kaczanowski P. (1988), Chronologia inkrustowanych grotów broni drzewcowej z okresu wpływów rzymskich z obszaru europejskiego Barbaricum, [in:] M. Gedl (ed.), Scripta Archaeologica, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Kraków (Uniwersytet Jagielloński, Varia, 231), p. 51–77.
Google Scholar
Kaczanowski P., Zaborowski J. (1988), Bemerkungen über die Bewaffnung der Bevölkerung der Wielbark-Kultur, [in:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, vol. I, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, p. 221–239.
Google Scholar
Kmieciński J. (1962), Zagadnienie tzw. kultury gocko-gepidzkiej na Pomorzu Wschodnim w okresie wczesnorzymskim, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Google Scholar
Kokowski A. (1991), Grób wojownika kultury przeworskiej z Orońska w woj. radomskim, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 12, p. 105–133, https://doi.org/10.18778/0208-6034.12.07
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.12.07
Kucharenko Ju.V. (1964), Zarubineckaja kul’tura, Archeologija SSSR D1-19, Moskva.
Google Scholar
Madyda R. (1977), Sprzączki i okucia pasa na ziemiach polskich w okresie rzymskim, “Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, 4, p. 351–409.
Google Scholar
Madyda-Legutko R. (1984), Próba rekonstrukcji pasów z metalowymi częściami na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum w okresie wpływów rzymskich i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, “Przegląd Archeologiczny”, 31, p. 91–133.
Google Scholar
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. (2010), Złote wisiorki z cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Prusieku, stan. 25, gm. Sanok, [in:] A. Urbaniak, R. Prochowicz, I. Jakubczyk, M. Levada, J. Schuster (ed.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego; Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, Łódź–Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina, 2), p. 387–395.
Google Scholar
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Kotowicz P.N. (2021), W cieniu góry Wroczeń. Znalezisko fragmentu pomorskiej bransolety wężowatej z miejscowości Jurowce, pow. sanocki, [in:] A. Michałowski, M. Brzostowicz, M. Kaczmarek, A. Strobin (ed.), Ze świata dawnych barbarzyńców. Studia pradziejowe i wczesnodziejowe. Księga dedykowana Profesorowi Henrykowi Machajewskiemu z okazji 70. urodzin i 50 lat pracy archeologicznej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, p. 89–100.
Google Scholar
Maksimov E.V., Rusanova I.P. (1993), Zarubineckaja kul’tura, [in:] Slavjane i ich sosedi v konce I tysjačeletija do n.è. – pervoj polovine I tysjačeletija n.è., Archeologija SSSR, Moskva, p. 20–39.
Google Scholar
Michelbertas M. (1986), Senasis geležies amžius Lietuvoje, Mokslas, Vilnius.
Google Scholar
Moora H. (1938), Die Eisenzeit in Lettland bis etwa 500 n. Chr., vol. II, Mattiesen, Tartu.
Google Scholar
Natuniewicz-Sekuła M. (2020), Złotnictwo społeczności kultury wielbarskiej ze szczególnym uwzględnieniem wybranych zabytków z cmentarzyska w Weklicach, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Google Scholar
Nowakowski W. (1983), Kultura bogaczewska na Pojezierzu Mazurskim od schyłku późnego okresu przedrzymskiego do starszej fazy późnego okresu wpływów rzymskich. Próba analizy chronologiczno-kulturowej, “Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, 7.
Google Scholar
Okulicz J. (1965), Plemiona grupy nidzickiej kultury grobów jamowych (a manuscript of a doctoral dissertation in the Institute of Archaeology and Ethnology PAS, Warszawa).
Google Scholar
Okulicz J. (1970), Studia nad przemianami kulturowymi i osadniczymi w okresie rzymskim na Pomorzu wschodnim, Mazowszu i Podlasiu, “Archeologia Polski”, 15, p. 419–491.
Google Scholar
Okulicz J. (1983), Cmentarzyska z okresu rzymskiego na „Łysej Górze” i „Zwierzyńcu” w Gródkach w województwie ciechanowskim, “Rocznik Olsztyński”, 14/15, p. 73–189.
Google Scholar
Okuliczowa Ł. (1964), Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Tuchlinie, pow. Wyszków, “Wiadomości Archeologiczne”, 30.3–4, p. 372–387.
Google Scholar
Olędzki M. (2015), Cmentarzysko w Mnichu koło Kutna (stan. 1) i jego kulturowe tło, [in:] M. Fudziński, H. Paner (ed.), Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu, Muzeum Archeologiczne, Gdańsk, p. 289–310.
Google Scholar
Olędzki M. (2022), Plemienny świat Germanów, Stara Szuflada, Chrzan.
Google Scholar
Peiser F.E. (1916), Das Gräberfeld von Pajki bei Praßnitz in Polen, Gräfe und Unzer, Königsberg.
Google Scholar
Pescheck Ch. (1939), Die frühwandalische Kultur in Mittelschlesien 100 vor bis 200 nach Christus, C. Kabitzsch, Leipzig.
Google Scholar
Raddatz K. (1996), Der ‘Alte See’ bei Butzke, ein Opferplatz urgeschichtlicher Zeit im östlichen Pommern, “Jahrbuch des Römische-Germanischen Zentralmuseums Mainz”, 41.1 (1994), p. 231–295.
Google Scholar
Rehren Th. (2003), Crucibles as reaction vessels in ancient metallurgy, [in:] P. Craddock, J. Lang (ed.), Mining and Metal Production Through the Ages, British Museum Press, London, p. 208–215.
Google Scholar
Tuszyński M., Strobin A., Strobin J. (2016), Rzemieślnicy czy artyści? Ozdoby kobiece z Pomorza u schyłku starożytności. Katalog skrócony wystawy, Muzeum Archeologiczne, Gdańsk, p. 10–29.
Google Scholar
Wielowiejski J. (1960), Przemiany gospodarczo-społeczne u ludności południowej Polski w okresie późnolateńskim i rzymskim, “Materiały Starożytne”, 6, p. 52.
Google Scholar
Zieling N. (1989), Studien zu germanischen Schilden der Spätlatène- und der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, vol. I–III, B.A.R., Oxford (BAR International Series, 505).
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
