W świecie średniowiecznych symboli. Wyobrażenie tarczy na fresku z kościoła pw. św. Marcina w Wichowie
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.29.10Słowa kluczowe:
tarcza, późne średniowiecze, ludzka twarz, apotropaionAbstrakt
Już co najmniej od XIX w. w badaniach nad uzbrojeniem wykorzystywane są źródła ikonograficzne. Dzieła sztuki pozwalają nam również wniknąć w świat nieoświetlony zazwyczaj przez źródła materialne: mentalności, wiary, przesądów.
Z ilustracją takiej sytuacji mamy prawdopodobnie do czynienia również w wypadku fresków w kościele p.w. św. Marcina w podżagańskim Wichowie. Malowidła z Wichowa mogły powstać na podstawie malarstwa tablicowego, lub pewniej miniaturowego. Kompozycja interesującego nas Ukrzyżowania nawiązuje do form znanych z czeskich oraz śląskich rękopisów iluminowanych z przełomu XIV i XV stulecia oraz początków wieku XV. Według poznańskiej badaczki pozwala to uznać je za dzieło miejscowej twórczości cechowej rozwijane na użytek dydaktyki w kościołach parafialnych.
W niniejszym tekście interesować będzie nas przede wszystkim występująca w scenie Ukrzyżowania Chrystusa tarcza, którą dzierży wskazujący na Ukrzyżowanego dowódca jego oprawców. Na trójkątnego kształtu zabytku wyobrażono twarz brodatego mężczyzny o satyrycznie powiększonych oczach i nosie. Typologicznie tarcza mieści się w formach trójkątnych, występujących głównie w XIII i XIV w. Ich występowanie w wieku XV nie powinno jednak dziwić, gdyż były one jako tarcze funeralne używane również w tym czasie.
Pobrania
Bibliografia
Allen P., Mayer W. 2000 John Chrysostom, Routledge.
Google Scholar
Baldass L. 1935 Eine südböhmische Malerwerkstatt um 1420, “Zeitschrift für Kunstgeschichte” 4/5–6, pp. 301–319.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/1481031
Bartlová M. 2001 Poctivé obrazy. Deskové malířství v Čechách a na Moravě 1400–1460, Praha.
Google Scholar
Bartlová M. 2002 A contribution to the characteristics of the Master of the Rajhrad altarpiece as an art personality, “Bulletin Národní galerie v Praze” 11/1, pp. 6–19.
Google Scholar
Bartlová M. 2002a Eine Neudatierung des sog. Raigerner Altars und die Folgen für die Chronologie der böhmischen Tafelmalerei des 15. Jahrhunderts, “Zeitschrift für Kunstgeschichte” 65, pp. 145–179.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/4150682
Bartra R. 1994 Wild Men in the Looking Glass: The Mythic Origins of European Otherness, Ann Arbor.
Google Scholar
Bartsch K. 1887 Katalog der Handschriften der Universitäts-Bibliothek in Heidelberg. (Band 1): Die altdeutschen Handschriften der Universitätsbibliothek in Heidelberg, Heidelberg.
Google Scholar
Bernheimer R. 1979 Wild men in the Middle Ages, New York.
Google Scholar
Block E.C. 2010 Corpus of Medieval Misericords: Belgium (B) – Netherlands (NL), Turnhout.
Google Scholar
Boccia L.G. 1982 Progetti e modelli di spade tra i disegni degli Uffizi, [in:] Blankwaffen, armes blanches, armi bianche, edged weapons: festschrift Hugo Schneider zu seinem 65. Geburtstag, eds. K. Stuber, H. Wetter, Zürich, pp. 87–130.
Google Scholar
Boccia L.G., Coelho E.T. 1967 L’arte dell’armatura in Italia, Milano.
Google Scholar
Boccia L.G., Coelho E.T. 1975 Armi bianche Italiane, Milano.
Google Scholar
Bock von R.G. 1966 Die Entwicklung der Bartmannmaske an rheinischem Steinzeug, “Keramos” 34, pp. 30–43.
Google Scholar
Carpegna di N. 1969 Antichi Armi dal. Sec. IX al XVIII già Collezione Odescalchi, Roma.
Google Scholar
Chmielowiec S., Kašpar V. 2010 K pochopení výskytu tzv. zbroje “posměšné” či “bizarní” a fenoménu “komična” ve středověkém umění. Pokus o načrtnutí problematiky na základě ikonografických pramenů, “Castelologia Bohemica” 12, pp. 453–476.
Google Scholar
Cidlinska L. 1989 Goticke kridlove oltare na Slovensku, Bratislava.
Google Scholar
Čepela V. 2010 Pašiový oltárny triptych z Hronského Beňadika vo svetle vývoja militárií, “Vojenská História” 1, pp. 12–32.
Google Scholar
D’Amato R. 2011 Σιδηροράβδιον, βαρδούκιον, ματζούκιον, κορύνη: The War-mace of Byzantium, 9th–15th century AD: new evidence from the Balkans in the collection of the World Museum of Man, Florida, “Acta Militaria Mediaevalia” VII, pp. 7–48.
Google Scholar
Denkstein V. 1965 Pavézy českého typu III, “Sborník Národního muzea v Praze” 19/1–5, pp. 117–202.
Google Scholar
Dickinson T.M. 2005 Symbols of Protection: The Significance of Animal-ornamented Shields in Early Anglo-Saxon England, “Medieval Archaeology” 49/1, pp. 109–163.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1179/007660905x54062
Fingernagel A., Roland M. 1997 Mitteleuropäische Schulen I (ca. 1250–1350), Wien.
Google Scholar
Franzen W. 2002 Die Karlsruher Passion und das “Erzählen in Bildern”. Studien zur süddeutschen Tafelmalerei des 15. Jahrhunderts, Berlin.
Google Scholar
Gaimster D. 1997 German Stoneware 1200–1900: Archaeological and Cultural History, Containing a guide to the collection of the British Museum, Victoria & Albert Museum and Museum of London, London.
Google Scholar
Grancsay S.V. 1952 The Armor of Henry II of France from the Louvre Museum, “The Metropolitan Museum of Art Bulletin” 11/2, pp. 68–80.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/3257587
Grancsay S.V. 1955 Loan Exhibition of Medieval and Renaissance Arms and Armour from The Metropolitan Museum of Art, Los Angeles.
Google Scholar
Grancsay S.V. 1958 Medieval Armor in a Prayer Book, “The Metropolitan Museum of Art Bulletin” 16/10, pp. 287–292.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/3257773
Grancsay S.V. 1959 Royal Armorers: Antwerp or Paris?, “The Metropolitan Museum of Art Bulletin” XVIII/1, pp. 1–8.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/3257834
Grancsay S.V. 1964 Lucio Piccinino. Master Armorer of the Renaissance, “The Metropolitan Museum of Art Bulletin” XXII, pp. 257–271.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/3258200
Habicht V.C. 1915 Die niedersächsischen mittelalterlichen Chorgestühle, “Studien zur deutschen Kunstgeschichte” 181, Strasbourg.
Google Scholar
Harrison J.E. 1991 Prolegomena to the Study of Greek Religion, Princeton.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9780691227467
Hayward J.F. 1979–1980 The Revival of Roman Armour in the Renaissance, [in:] Art, Arms and Armour: An International Anthology, Vol. I, ed. R. Held, Chiasso, pp. 144–163.
Google Scholar
Hewitt J. 1855–1860 Ancient armour and weapons in Europe, Vol. I–III, Oxford.
Google Scholar
Hiersemann K.W. 1906 Manuscripte des Mittelalters and späterer Zeit: Einzel-Miniature und Reproduktionen, Leipzig.
Google Scholar
Holmes M.R. 1951 The So-Called Bellarmine Mask on Imported Rhenish Stoneware, “Antiquaries Journal” XXXI, pp. 173–179.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1017/S0003581500076356
Husband T. 1980 The wild man: medieval myth and symbolism. Catalogue of an exhibition held at the Cloisters, Metropolitan Museum of Art, New York.
Google Scholar
Kaczmarek R. 1999 Rzeźba architektoniczna XIV wieku we Wrocławiu, Wrocław.
Google Scholar
Kaczmarek R. 2007 Gotycka sala posiedzeń kapituły. W sprawie zmiany metryki domu kapituły katedry wrocławskiej, [in:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Vol. I, eds. W. Bałus, W. Walanus, M. Walczak, Kraków, pp. 353–362.
Google Scholar
Karłowska-Kamzowa A. 1979 Malarstwo śląskie 1250–1450, Wrocław.
Google Scholar
Karłowska-Kamzowa A. 1984 Śląsk, [in:] Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, ed. A. Karłowska-Kamzowa, Poznań, pp. 79–110.
Google Scholar
Karłowska-Kamzowa A. 1993 Nauczanie obrazowe na ziemiach polskich w XIV i XV w. na przykładzie malowideł ściennych, [in:] Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, ed. T. Michałowska, Warszawa, pp. 257–264.
Google Scholar
Karłowska-Kamzowa A. 2004 Malarstwo ścienne na Śląsku, [in:] Malarstwo gotyckie w Polsce. Synteza, eds. A.S. Labuda, K. Secomska, Warszawa, pp. 69–91.
Google Scholar
Katalog... 1970 Kärntner Kunst des Mittelalters aus dem Diözesanmuseum Klagenfurt. Ausstellung in der Österreichischen Galerie im Oberen Belvedere vom 22. 12. 1970 bis 12. 4. 1971 und in der Kärntner Landesgalerie, Klagenfurt vom 13. 5. bis 30. 6. 1971, Wechselausstellung der Österreichischen Galerie 65, Wien.
Google Scholar
Kliś Z. 2006 Pasja: cykle pasyjne Chrystusa w średniowiecznym malarstwie ściennym Europy Środkowej, Kraków.
Google Scholar
Knüvener P. 2011 Die spätmittelalterliche Skulptur und Malerei in der Mark Brandenburg, Worms.
Google Scholar
Kohlmorgen J. 2002 Der mittelalterliche Reiterschild. Historische Entwicklung von 975 bis 1350 und Anleitung zum Bau eines kampftauglichen Schildes, Wald-Michelbach.
Google Scholar
Kowalski P. 2007 Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa.
Google Scholar
Kozioł T. 1977 Konserwacja malowideł ściennych w Wichowie, typescript in the archive of Pracownia Konserwacji Zabytków, Poznań.
Google Scholar
Krása J. 1974 Rukopisy Václava IV, Praha.
Google Scholar
Krása J. 1974a Studie o Rukopisech Husitske Doby, “Umeni” 22, pp. 17–55.
Google Scholar
Kretzenbacher L. 1982 Maskenschild und Schildmasken. Gedanken zum gotischen Kreuzigungsfresko in der obersteirischen Utsch um 1400, “Zeitschrift der historischen Vereins für Steiermark” 73, pp. 45–79.
Google Scholar
Kretzenbacher L. 1987 Ein Maskenschild als rätselhaftes Bildsymbol und Heilsgewinnung St. Olafs zu Stiklestad 1030, “Fornvännen” 82, pp. 19–31.
Google Scholar
Laking G.F. 1917 An Early Work of Lucio Picinino, “The Burlington Magazine for Connoiseurs” 31/172, pp. 26–31.
Google Scholar
LeRoy A.H., Bridges S. 1959 Symbolism in Liturgical Art, New York.
Google Scholar
Lexicon... 1974 Lexicon der christlichen Ikonographie, Vol. 7, eds. E. Kirschbaum, W. Brunfels, Rom–Freiburg–Basel–Wien.
Google Scholar
Lutsch H. 1891 Die Kunstdankmäler des Reg.-Bezirk Liegnitz, Breslau.
Google Scholar
Marco Polo... 1995 Marco Polo. Das Buch der Wunder, comm. J. Richard, F. Avril, J. Monfrin, M.T. Gousset, M.H. Tesnière, Munich.
Google Scholar
Marek L. 2008 Broń biała na Śląsku XIV–XVI wiek, “Wratislavia Antiqua” 10, Wrocław.
Google Scholar
Matějček A. 1950 Česká malba gotická. Deskové malířství 1350–1450, 3rd edition, Praha.
Google Scholar
Michalak A., Kwaśniewicz, Wawrzyniak P. 2008 Salada typu niemieckiego ze zbiorów Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Drzonowie koło Zielonej Góry, “Acta Militaria Mediaevalia” IV, pp. 199–221.
Google Scholar
Miodońska B. 2007 Józef z Arymatei – świadek Męki Chrystusa. Glosa do ikonografii tzw. antependium z Rudawy, [in:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. I, eds. W. Bałus, W. Walanus, M. Walczak, Kraków, pp. 97–105.
Google Scholar
Möller L.L. 1963 Die Wilden Leute des Mittelalters. Katalog zur Ausstellung vom 6. September bis zum 30. Oktober 1963, “Museum für Kunst und Gewerbe Hamburg”, Hamburg.
Google Scholar
Musper H.T. 1961 Gotische Malerei nördlich der Alpen, Köln.
Google Scholar
Müller T. 1975 Ein früher gotischer Prunkdolch, “Pantheon” 33, pp. 203–207.
Google Scholar
Naredi-Rainer P., Madersbacher L. 2007 Kunst in Tirol, Innsbruck–Wien.
Google Scholar
Nickel H. 1972 ‘a harnes all gilte’. A Study of the Armor of Galiot de Genouilhac and the Iconography of Its Decorations, “Metropolitan Museum Journal” 5, pp. 75–124.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/1512628
Nickel H. 1974 Ullstein Waffenbuch. Eine kulturhistorische Waffenkunde mit Markenverziehens, Ullstein–Berlin–Frankfurt–Wien.
Google Scholar
Nickel H., Pyhrr S., Tarassuk L. 1982 The Art of Chivarly. European Arms and Armour from The Metropolitan Museum of Art, New York.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/1513644
Oakeshott R.E. 1991 Records of the Medieval Sword, Woodbridge.
Google Scholar
Pešina J. 1950 Česká malba pozdní gotiky a renesance. Deskové malířství 1450–1550, Praha. Pešina J. 1982 Mistr Vyšebrodského cyklu, Praha.
Google Scholar
České umĕni... 1970 České umĕni gotické 1350–1420, ed. J. Pešina, Praha.
Google Scholar
Petersen H. 1882 Et dansk Flag fra Unionstiden i Maria-Kirken i Lübeck, Copenhagen.
Google Scholar
Pyhrr S.W. 2003 Right Knee Defence for an Armor of Claude Gouffier, [in:] S.W. Pyhrr, D.J. LaRocca, M. Ogawa, Arms and Armor. Notable acquisitions 1991–2002, New York, pp. 12–13.
Google Scholar
Pyhrr S.W., Godoy J.A. 1998 Heroic Armor of the Italian Rennaisance: Filippo Negroli and Contemporaries, New York.
Google Scholar
Reverseau J.P. 1982 Musee de l’Arme Paris. Les armes et la vie, Paris–Barcelone–Lausanne–Londres–Milan–Montreal–New York–Stuttgart.
Google Scholar
Rohde A. 1922 Ein Dolchmesser des 14. Jahrhunderts im Hamburgischen Museum für Kunst und Gewerbe, “Zeitschrift für Waffen und Kostümkunde” 9, pp. 155–156.
Google Scholar
Russel B. 1972 A History of Western Philosophy, New York.
Google Scholar
Schiller G. 1968 Ikonographie der christlichen Kunst, Vol. 2: Die Passion Jesu Christi, Gütersloh.
Google Scholar
Schultes L. 2005 Die gotischen Flügelaltäre Oberösterreichs, Linz.
Google Scholar
Seibert J. 2007 Leksykon sztuki chrześcijańskiej. Tematy, postaci, symbole, Kielce.
Google Scholar
Springer C. 2010 Armour and masculinity in the Italian Renaissance, Toronto.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.3138/9781442685765
Šmahel F. 2012 Diví lidé (v imaginaci) pozdního středověku, Praha.
Google Scholar
Tobler Ch.H. 2006 In Service of the Duke. The 15th Century Fighting Treatise of Paulus Kal, Highland Park.
Google Scholar
Tuchman B. 1978 A Distant Mirror: The Calamitous 14th Century, New York.
Google Scholar
Veenstra J.R., Laurens P. 1997 Magic and Divination at the Courts of Burgundy and France, New York.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004247376
White H. 1973 The Forms of Wildness: Archaeology of an Idea, [in:] The Wild Man Within: An Image in Western Thought from the Renaissance to romanticism, eds. E. Dudley, M.E. Novak, London, pp. 3–38.
Google Scholar
Wilckens von L. 1994 Das Mittelalter und die “Wilden Leute”, “Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst” 45, pp. 65–82.
Google Scholar
Wilson A., Joyce L.W. 1984 A Medieval Mirror: Speculum humanae salvationis, 1324–1500, Berkeley.
Google Scholar
Yamamoto D. 2000 The Boundaries of the Human in Medieval English Literature, Oxford.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198186748.001.0001
Żygulski Z. jun. 1978 Średniowieczna zbroja szydercza, [in:] Sztuka i ideologia XV wieku, ed. P. Skubiszewski, Warszawa, pp. 587–607.
Google Scholar
Żygulski Z. jun. 1984 Armour as a Symbolic Form, “Waffen und Kostümkunde” 26/2, pp. 77–95.
Google Scholar
Салтыков A.A. 1981 Mузей Древнерусского Искуссmва имени Андрея Рублева, Ленинград.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
