Na tropie spektakularnej omyłki. Nowe spojrzenie na toporek z „napisem” z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.29.06Słowa kluczowe:
Poznań, toporek miniaturowy, napis, wczesne średniowiecze, okres nowożytnyAbstrakt
During excavations conducted by Witold Hensel and Jan Żak in 1951 in the capitular garden on Ostrów Tumski in Poznań the researchers discovered a small (8,1 cm long) axehead (ryc. 1), whose surface bore a set of cuts forming an „inscription”. This discovery was named as an archaeological sensation. Despite the fact that it was found in a layer dated to the modern period, it was identified,based on some analogies, as belonging to the 10th–11thc. A group of palaeographers was asked to partake in the studies of the artifact to help reveal the mystery behind this „caption”. Even though their opinions varied, it was generaly accepted that – most probably – these marks were latin STLA letters, interpreted as an abbreviation of the word stella („arrow”). Based on all these findings an entire pyramid of further ideas concerning the artefact’s function and symbolic connotations was built. It was emphasized that this is one of the oldest examples of native epigraphy, that it proved the local population to be able to write (and read) as early as in the 11th c. Additionaly, the axe was expected to hold an unspecified role assiociated with magical rites, etc.
Nowadays, owing to a much more extensive knowledge on artefacts of this type, a critical typological-chronological analysis of the given specimen leads to quite different conclusions. Analogies invoked by J. Żak (1956) either bear serious disparities in details or are much younger than he suggested. The described axehead is a typical representative of M. Głosek’s (1996) late medieval/modern type IX. This identification is further reinforced by the chronology of this find’s context – the layer in which it was found was dated to the years 1500–1700 based on a large quantity of modern (glazed) pottery, fragments of stove tiles, roof tiles, bricks and iron objects. The small size of Poznań’s axehead is also not suprising. Beside the massive specimens of late medieval and modern axes, miniature forms are known as well (ryc. 2). Their function is not clearly specified in the literature, although they are usually identified as carpentry and fine woodworking tools or children’s toys.
To sum up the elaboration so far, it is clear that the artefact from Ostrów Tumski in Poznań represents a typical late medieval, or – taken the chronology of the find’s context – modern form. Both the shape and dimensions are typical for many axeheads from Central Europe at that time. There is no reason whatsoever to continue to claim that this specimen is of early medieval dating and that it bore some special symbolic meaning. The revaluation of its dating allows a different approach to the set of marks, „inscription” if someone wills, found on the blade’s surface. If this set of cuts indeed forms a caption, in the context of widespread practice of labeling such items by their manufacturers and knowing a great handful of heavily ornamented axeheads from the time, the presence of these „letters” is not especially striking. Another thing is whether the newly outlined chronological context allows their proper interpretation, if any. This problem, however, should be left for specialists in the field of palaeography.
Pobrania
Bibliografia
Akavickas R. 1995 Kraštų (Svėdasų) senkapiai vadinami Taurakalniu, „Lietuvos Archeologija”, t. 11, s. 5–15.
Google Scholar
Antoniewicz W. 1922 Zbiór wykopalisk w Muzeum Starożytności im. Wł. Tarczyńskiego w Łowiczu, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 7, s. 121–141.
Google Scholar
Antoniewicz W. 1927 Archeologja Polski. Zarys czasów przedhistorycznych i wczesnodziejowych ziem polskich, Warszawa.
Google Scholar
Becker J. 1939 Des grosse Waffenfund bei Schwaan (Mecklemburg), „Germanen-Erbe”, Jh. IV, H. 1, s. 2–8.
Google Scholar
Belcredi L. 1983 Zemědělské a řemeselnické nástroje na zaniklých středověkých osadách, „Archaeologia historica”, Vol. 8, s. 411–422.
Google Scholar
Billig G., Spazier I., Wetzel G. 1990 Die hochmittelalterliche Wasserburg von Gliechow, Kr. Calau, „Veröffentlichungen des Museums für Urund Frühgeschichte Potsdam”, Bd. 24, s. 185–231.
Google Scholar
Birulina E., Kuśnierz J. 2007 Ornamentowana siekiera ze zbiorów Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego w Łucku, „Acta Militaria Mediaevalia”, t. III, s. 209–215.
Google Scholar
Brzostowicz M., Pawlak P., Stempin A. 2003 Archeologia Poznania przedlokacyjnego, Poznań.
Google Scholar
Civitates... 1998 Civitates Principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej. Katalog wystawy, Gniezno.
Google Scholar
Dębski A., Kóčka-Krenz H. 2007 Militaria z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, „Archaeologia Historica Polona”, t. 17, s. 51–74.
Google Scholar
Gerelyes I., Feld I. 1986 Hódoltság kori leletegyüttesek az ozorai várkastélyból, „Communicationes Archaelogicae Hungariae”, 1986, s. 161–182.
Google Scholar
Głosek M. 1996 Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich, Łódź.
Google Scholar
Głosek M. 1997 Militaria znalezione w fosie na Placu Dominikańskim we Wrocławiu, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1924, „Studia Archeologiczne” XXIX, s. 151–167.
Google Scholar
Górecki J. 2001 Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, Lednogóra.
Google Scholar
Grążawski K. 2006 Z najnowszych badań pogranicza słowiańsko-pruskiego w rejonie lubawsko-iławskim, „Pruthenia”, nr II, s. 119–143.
Google Scholar
Grążawski K., Marcjanek Sz., Wasilewski R. 2007 Badania archeologiczne na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Zwiniarzu, gm. Grodziczno, stanowisko 1, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza, red. K. Nawrolska, Elbląg, s. 221–229.
Google Scholar
Hensel W. 1950 Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. I, Poznań.
Google Scholar
Hensel W. 1958 Poznań w zaraniu dziejów. Od paleolitu do połowy XIII wieku, Wrocław.
Google Scholar
Hensel W. 1960 Najdawniejsze stolice Polski. Gniezno. Kruszwica. Poznań, Warszawa.
Google Scholar
Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z. 1972 Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. IV, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Google Scholar
Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z., Łosińska A. 1995 Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. VII, Poznań–Toruń.
Google Scholar
Hilczerówna Z. 1967 Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków. Irásné Melis K.
Google Scholar
Hilczerówna Z. 2004 Régészeti kutatások a Budapesti középkori csőt faluban II, „Communicationes Archaeologicae Hungariae” 2004, s. 173–222.
Google Scholar
Jażdżewski K. 1951Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomiersku p. Łodzią w świetle badań z r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 1 (za 1949 r.), s. 91–191.
Google Scholar
Kara M. 1991 Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski, [w:] Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, red. L. Leciejewicz, Wrocław–Warszawa, s. 99–120.
Google Scholar
Kola A. 1985 Narzędzia do obróbki drewna z grodziska w Plemiętach, [w:] Plemięta. Średniowieczny gródek w ziemi chełmińskiej, red. A. Nadolski, Warszawa–Poznań–Toruń, s. 149–157.
Google Scholar
Kotowicz P. N., Świątek M. 2006 Mittelalterliche Streitäxte aus den Sammlungen des Regionalmuseums in Jasło. Ein Beitrag zur Kenntnis der Bewaffnung in den polonischen Karpaten, „Acta Archaeologica Carpathica”, t. 41, s. 115–145.
Google Scholar
Kouřil P. 2002 Středověké železnésekery ze slezských hradů a nové nálezy z hradu Quingburgu (kat. úz. Heřmanovice), „Sborník Bruntálského muzea” 2002, s. 17–30.
Google Scholar
Kowalenko W. 1938 Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku), Poznań.
Google Scholar
Kucypera P., Pranke P., Wadyl S. 2010 Wczesnośredniowieczne miniaturowe toporki metalowe z Europy Środkowo-Wschodniej i Północnej. Korpus zabytków, [w:] Życie codzienne przez pryzmat rzeczy, „Kultura materialna średniowiecza w Polsce” I, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń, s. 103–176.
Google Scholar
Kucypera P., Pranke P., Wadyl S. 2011 Wczesnośredniowieczne toporki miniaturowe, Toruń.
Google Scholar
Langenheim K. 1933 Spuren der Wikinger um Truso, „Elbinger Jahrbuch”, H. 11, s. 262–283.
Google Scholar
Ławrynowicz O., Strzyż P. 2003 Nowe nabytki broni obuchowej z Roztocza, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. 6 (za 2001 r.), s. 268–264.
Google Scholar
Łęga W. 1929 Kultura Pomorza we wczesnem średniowieczu na podstawie wykopalisk, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 35, Toruń, s. 155–446 + tabl. I–LXX.
Google Scholar
Marek L. 2008 Broń biała na Śląsku, XIV–XVI wiek, „Wratislavia Antiqua” 10, Wrocław.
Google Scholar
Mazur D., Małocha J. 2008 Archeologia i historia o „Lipowcu” – 30 lat później..., [w:] Archeologia okresu nowożytnego w Karpatach polskich, red. J. Gancarski, Krosno, s. 319–339.
Google Scholar
Möbes G., Timpel W. 1987 Die Burg Lodenschitz in der Gemarkung Schlöben bei Stadtroda, „Alt-Thüringen” 22/23, s. 297–367.
Google Scholar
Nadolski A. 1954 Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Łódź.
Google Scholar
Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959 Cmentarzysko z XI w. w Lutomiersku pod Łodzią, Łódź.
Google Scholar
Niesiołowska A., Perzyńska M., Żak J. 1960 Badania na posesji Ostrów Tumski 13 w latach 1950–1953, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 2, red. W. Hensel, Wrocław–Warszawa, s. 67–219.
Google Scholar
Novotný B. 1956 Tausované sekerky z Čech, „Pamatký archeologické”, t. XLVII, s. 335–347.
Google Scholar
Panasiewicz W., Wołoszyn M. 2002 Staroruskie miniaturowe toporki z Gródka, pow. Hrubieszów, „Archeologia Polski”, t. 47, z. 2, s. 245–286.
Google Scholar
Petersen J. 1919 De Norske Vikingesverd. En typologisk-kronologisk studie over vikiingetidens vaaben, Kristiania.
Google Scholar
Rajewski Z. 1937–1939 Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe okresu wczesnodziejowego, „Przegląd Archeologiczny”, t. 6, z. 1, s. 28–85.
Google Scholar
Sarnowska W. 1962 Topory wczesnośredniowieczne z obszaru Śląska, „Światowit”, t. 24, s. 493–514.
Google Scholar
Schoknecht U. 1967 Ein Fund mittelalterlicher Waffen von Levetzow, Kreis Wismar, „Jahrbuch für Bodendenkmalpflege in Mecklemburg”, 1967, s. 283–304.
Google Scholar
Strzyż P. 2006 Uzbrojenie we wczesnośredniowiecznej Małopolsce, „Acta Archaeologica Lodziensia”, Nr 52, Łódź.
Google Scholar
Svetikas E. 2003 Alytaus kapinynas: christianizacijos šaltiniai, Vilnius.
Google Scholar
Wołoszyn M. 2006 Ze studiów nad obecnością ruską i skandynawską na ziemiach polskich w X–XII wieku, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Szczecin–Wrocław, s. 595–613.
Google Scholar
Wrzesiński J. 1997–1998 Groby z mieczami na terenie Polski wczesnopiastowskiej (X–XII wiek), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, Nr 40, s. 7–46.
Google Scholar
Wrzesiński J. 2011 Groby z toporami w państwie Piastów, [w:] Non Sensistis Gladios. Studia ofiarowane Marianowi Głoskowi w 70. rocznicę urodzin, red. O. Ławrynowicz, J. Maik, P.A. Nowakowski, Łódź, s. 463–486.
Google Scholar
Żak J. 1956 Z dziejów znajomości pisma w Polsce, „Slavia Antiqua”, t. 5, s. 377–398.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.