Rynki książki w Europie wobec wyzwań Jednolitego Rynku Cyfrowego

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest identyfikacja wyzwań związanych z cyfryzacją i jednolitym rynkiem cyfrowym dla rynków książek w Europie. Pytania badawcze są związane z charakterem tych wyzwań i wpływem na europejskie rynki książki z jednej strony tych wyzwań, a z drugiej działań instytucji unijnych. Prowadzi to do hipotezy, że rynki książki w Europie stoją przed wyzwaniami związanymi z cyfryzacją o charakterze technologicznym, ekonomicznym, prawnym, politycznym i sądowniczym. W związku z tym kluczową metodą badawczą będzie analiza tych wyzwań i działań podejmowanych przez instytucje UE. Rynek książki w Europie charakteryzuje się zróżnicowaniem i fragmentacją w porównaniu z np. rynkiem amerykańskim i wobec rozwoju rynków książki w tzw. gospodarkach wschodzących traci udział w światowym rynku książki. W ciągu ostatniej dekady kurczył się w latach 2008–2013, żeby odnotować odbicie po 2014 r. Na jego tle polski rynek książki sukcesywnie maleje. Rynek e‑booków, dynamiczny rozwijający się w latach 2009–2014 (często kosztem książek papierowych), osiągnął poziom ok. 6–7% całego rynku książki w Europie. Wobec postępujących procesów cyfryzacji Unia Europejska przystąpiła do realizacji Strategii Jednolitego Rynku Cyfrowego, który wpływa również na europejski rynek książki poprzez przyjmowane w jego ramach dyrektywy i rozporządzenia wspólnotowe. Kształtują one europejskie prawo autorskie, które wprowadzając wyjątki i ograniczenia, implementowane w różnym stopniu w poszczególnych krajach członkowskich, oddziaływają na modele biznesowe europejskich wydawców. Dodatkowo na działalność autorów i wydawców wpływ ma orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W związku z tym instytucje unijne, poprzez dyrektywę w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym, starają się stworzyć odpowiednie ramy prawne dla utworów niedostępnych w obrocie handlowym czy potwierdzające prawo do godziwej rekompensaty za dozwolony użytek prywatny wydawców. Oddzielną kwestią pozostaje tzw. e‑lending związany z możliwością wypożyczania książek elektronicznych. Rozwój rynku publikacji elektronicznych ograniczał brak możliwości stosowania preferencyjnych stawek VAT, co zostało ostatecznie rozwiązane przez Parlament Europejski i Radę w latach 2017–2018. Instytucje europejskie wywierają wpływ na rynek książki w Europie, gdzie ostatnio Komisja Europejska stara się rozwiązać problemy wynikłe z interpretacji dotychczasowych dyrektyw przez Trybunał Sprawiedliwości UE.