Równouprawnienie płci w debacie parlamentarnej Sejmu Ustawodawczego 1947–1952. Zarys problemu

Edyta Chrobaczyńska-Plucińska

doi:10.18778/0208-600X.70.02

Autor

Edyta Chrobaczyńska-Plucińska Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Instytut Politologii, Katedra Doktryn Politycznych i Edukacji Obywatelskiej https://orcid.org/0000-0003-3351-860X

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.70.02

Słowa kluczowe:

PRL, historia kobiet, parlamentaryzm, posłanki, równouprawnienie płci, ochrona praw dziecka

Abstrakt

Artykuł zawiera analizę charakteru debaty sejmowej dotyczącej równouprawnienia kobiet i mężczyzn, z uwzględnieniem problematyki ochrony praw dzieci, która toczyła się w Sejmie Ustawodawczym RP w latach 1947–1952. W podjętych rozważaniach wykorzystano metodę krytycznej analizy treści dostępnych materiałów źródłowych oraz metodę biograficzną, poszukując odpowiedzi na pytanie, kim były posłanki walczące o prawa kobiet w okresie stalinizmu, a także, czy ich aktywność nosiła znamiona sprawczości? Podstawę źródłową stanowią sprawozdania stenograficzne z posiedzeń sejmu, prasa oraz literatura wspomnieniowa. Intencją posłanek, m.in. M. Jaszczukowej, E. Pragierowej, I. Sztachelskiej, S. Garncarczykowej oraz Z. Tomczyk, była realizacja postulatu zmiany przepisów prawnych w taki sposób, aby zasada równouprawnienia kobiet stała się możliwa w praktyce. Było to również sztandarowe hasło przedstawicieli nowej, komunistycznej władzy ludowej i jednocześnie początek okresu określanego w historiografii mianem stalinizacji kraju. Procedowano normy i przepisy, które miały stworzyć warunki prawne, a tym samym urealnić możliwość podejmowania przez kobiety aktywności na różnych polach na równi z mężczyznami. Istniejący dysonans pomiędzy postulatami uprawomocnianymi ideologią a normami kulturowymi nie przeszkodził w nowelizacji prawa. Posłanki inicjujące te zmiany mogły mieć poczucie sprawstwa, a ich działania z pewnością przyczyniły się do zmian na rzecz równouprawnienia płci w Polsce tego okresu.

Bibliografia

[b.a] (1948), W czerwcu proces Buehlera [org.] w Krakowie, „Dziennik Polski”, 3.05.
Google Scholar

[b.a.] (1989), Garncarczyk Stanisława, [w:] Józef Dancygier i in., Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego: makieta, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Google Scholar

[b.a.] (1989), Tomczyk Zofia, [w:] Józef Dancygier i in., Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego: makieta, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych (AAN) (1948), Kancelaria Sejmu Ustawodawczego (KSU), Protokół 8. posiedzenia Komisji Pracy i Opieki Społecznej z dnia 17.04.1948, sygn. 288, k. 69–72.
Google Scholar

Brzoza Czesław (1998), Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918–6 IX 1939, Towarzystwo Sympatyków Historii, Kraków.
Google Scholar

Brzósko Halina (1948), Przeciążanie pracą kobiety wiejskiej, „Zielony Sztandar”, 7.03.
Google Scholar

Chmielewska Katarzyna, Kowalska Anna (2017), O codzienności w codzienności. Dyskusja wokół PRL, [w:] Maryla Hopfinger, Zygmunt Ziątek, Tomasz Żukowski (red.), Debaty po roku 1989. Literatura w procesach komunikacji, w stronę nowej syntezy (2), Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 55–92.
Google Scholar

Chrobaczyńska-Plucińska Edyta (2015), Duce, Führer, Caudillo. Idea wodza w świetle polskiej prasy politycznej dwudziestolecia międzywojennego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Google Scholar

Chrobaczyńska-Plucińska Edyta (w druku), Posłanki w organach ustawodawczych 1944/45–1956. Cechy socjopolityczne i aktywność poselska.
Google Scholar

Chrobaczyńska-Plucińska Edyta (w druku), Trajektorie biograficzne posłanek z tytułem profesorskim w parlamencie PRL w latach 1944/45–1989 a sprawczość polityczno-społeczna kobiet. Zarys problemu.
Google Scholar

Czajkowska Aleksandra (2012), O dopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. i towarzyszące jej dyskusje, [w:] Marcin Kula (red.), Kłopoty z seksem w PRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienności, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 263–287.
Google Scholar

Drążek Adam (2002), Przyczynek do badań nad upadkiem Stronnictwa Pracy w województwie Białostockim po roku 1944, „Studia Podlaskie”, nr 12, s. 259–275.
Google Scholar

Druki sejmowe (Biblioteka Sejmowa).
Google Scholar

Drzewiecka Stanisława (1965), Szłyśmy znad Oki, Wydawnictwo MON, Warszawa.
Google Scholar

Dufrat Joanna (2016), Dyskusje wokół działalności Centralnego Wydziału Kobiecego PPS i miejsca kobiet w ruchu socjalistycznym w latach 1918–1939, [w:] Teresa Kulak, Małgorzata Dajnowicz (red.), Drogi kobiet do polityki (na przestrzeni XVIII–XXI wieku), Wydawnictwo Chronicon, Wrocław, s. 263–287.
Google Scholar

Dziarska Hanna i in. (2006), Nieopłacana praca domowa – jak ją traktować, żeby skutecznie tworzyć podstawy opiekuńczego społeczeństwa?, Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź.
Google Scholar

Falęcki T. (1968), Dorota Kłuszyńska, [w:] Polski słownik biograficzny [PSB], t. XIII, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław [et al.], s. 76–78.
Google Scholar

Fidelis Małgorzata (2015), Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Google Scholar

Filipajtis Eugeniusz (1965), Lewica Akademicka w Wilnie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Białystok.
Google Scholar

Filipkowski Piotr (2014), Historia mówiona jako historia ratownicza, Doświadczenie, opowieść, egzystencja, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 27–46.
Google Scholar

Garncarczykowa Stanisława (1948a), Walka z analfabetyzmem, „Zielony Sztandar”, 11–18.01.
Google Scholar

Garncarczykowa Stanisława (1948b), Opieka nad chłopskim dzieckiem, „Zielony Sztandar”, 8.02.
Google Scholar

Garncarczykowa Stanisława (1948c), Kobieta w Polsce Ludowej, „Zielony Sztandar”, 7.03.
Google Scholar

Garncarczykowa Stanisława, Jaszczukowa Maria, Orłowska Edwarda (1948), Byłyśmy w ZSRR, Spółdzielnia Wydawnicza „Współpraca”, Warszawa.
Google Scholar

Głowiński Michał (2011), Jak pisać o Polsce Ludowej, [w:] Grzegorz Wołowiec, Katarzyna Chmielewska (red.), Opowiedzieć PRL, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa, s. 9–15.
Google Scholar

Głuszek Zygmunt (1950), Kobieta na równi z mężczyzną, „Stolica. Warszawski Tygodnik Ilustrowany”, 5.03.
Google Scholar

Grabowska Magdalena (2013), Zerwana genealogia, „Bez Dogmatu”, nr 98, s. 11–13.
Google Scholar

Grabowska Magdalena (2018), Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 roku a współczesny polski ruch kobiecy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Jabłoński Tadeusz (1987), Eugenia Pragierowa, [w:] PPS. Wspomnienia z lat 1918–1939, t. 1, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 297–305.
Google Scholar

Jarska Natalia (2014), Kobiety w PZPR 1948–1956. Paradoksy mobilizacji politycznej kobiet w stalinizmie, [w:] Ewa Chabros, Agnieszka Klarman (red.), Kobiety na zakręcie 1933–1989, IPN, Wrocław.
Google Scholar

Jaszczuk Maria (2005), Przeżyłam Oświęcim, „Tygodnik Przegląd”, nr 5, 6.02.
Google Scholar

Jędrychowska Anna (1965), Zygzakiem i po prostu, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar

Jędrzejec Maria (1987), Twierdzą nam będzie każdy próg. Kobiety ruchu ludowego w walce z hitlerowskim okupantem: sylwetki, wspomnienia, artykuły, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Google Scholar

Jurkowa Honorata (1948), Dlaczego należę do Stronnictwa Ludowego, „Zielony Sztandar”, 7.03.
Google Scholar

Kałwa Dobrochna (2000), Model kobiety aktywnej na tle sporów światopoglądowych. Ruch feministyczny w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 135–154.
Google Scholar

Kersten Krystyna (2005), Pisma rozproszone, wybór i przygotowanie do druku Tomasz Szarota i Dariusz Libionka, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Google Scholar

Kłuszyńska Dorota (1947), R.T.P.D. – 1919–1939. Okres pionierski, Warszawa.
Google Scholar

Kłuszyńska Dorota (1950), Co Polska Ludowa dała kobietom, Książka i Wiedza, Warszawa.
Google Scholar

Kondracka Mariola (2017), Posłanki i senatorki II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
Google Scholar

Konopka Adam (2016), Sejm PRL I kadencji a przerywanie ciąży. Analiza relacji „Trybuny Ludu” z dyskusji sejmowej na temat ustawy o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z 1956 roku, „Władza Sądzenia”, nr 9, s. 88–101.
Google Scholar

Kowalczyk Elżbieta (2008), Geneza Zarządu Republikańskiego Związku Patriotów Polskich na Wileńszczyźnie, „Czasy Nowożytne”, nr 21, s. 101–128.
Google Scholar

Krzywicki Ludwik (1933), Pamiętniki bezrobotnych. Nr 1–57, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa.
Google Scholar

Krzywicki Ludwik (1935), Pamiętniki chłopów. Serja [org.] druga, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa.
Google Scholar

Kurski Jarosław (1999), Włóczędzy i sztandary (1), „Gazeta Wyborcza”, 18.11.
Google Scholar

Kurski Jarosław (1999), Włóczędzy i sztandary (2), „Gazeta Wyborcza”, 25.11.
Google Scholar

Lenin Włodzimierz I. (1919), za: [b.a] (1953), O zadaniach kobiecego ruchu robotniczego w Republice Radzieckiej, [w:] Marks, Engels, Lenin i Stalin. O wyzwoleniu kobiety i jej roli w walce o socjalizm. Wybór artykułów, fragmentów prac i wypowiedzi z dzieł klasyków marksizmu-leninizmu, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 132–138.
Google Scholar

Lipiński Piotr (1996), Spod Lenino do sądu, „Gazeta Wyborcza”, 28.05.
Google Scholar

Łysko Marcin (2015), Udział kobiet w życiu publicznym II Rzeczypospolitej Polskiej, „Miscellanea Historico-Iuridica”, z. 1, s. 381–400.
Google Scholar

Machalica Bartosz (2011), Spuścizna Boya, „Tygodnik Przegląd”, nr 20, 22.05.
Google Scholar

Madejska Marta (2018), Aleja włókniarek, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Google Scholar

Magiera Władysława (2014), Szlak kobiet Śląska Cieszyńskiego, Ośrodek Wydawniczy Augustana, Puńców.
Google Scholar

Marszałkowski Tomasz (2006), Zamieszki, ekscesy i demonstracje w Krakowie 1918–1939, Arcana, Kraków.
Google Scholar

Mędrzecki Włodziemierz (2000), Kobieta w rodzinie i społeczności wiejskiej w Polsce w okresie międzywojennym, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 171–187.
Google Scholar

Mierzecki Władysław (2000), Praca zarobkowa kobiet w środowisku robotniczym w Polsce międzywojennej, [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 109–133.
Google Scholar

Milczarek Eva (2019), Maria Jaszczuk – posłanka, której Polki w PRL zawdzięczały dostęp do aborcji ze względu na trudną sytuację życiową, „Wysokie Obcasy”, nr 1, 5.01.
Google Scholar

Mołdawa Tadeusz (1991), Ludzie władzy 1944–1991, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Mrozik Agnieszka (2016), Nieobecne, ale użyteczne. O pożytkach z komunistek w polskim dyskursie publicznym po 1989 r., [w:] Monika Świerkosz (red.), Sporne postaci polskiej krytyki feministycznej po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, s. 171–208.
Google Scholar

Myśliński Jerzy (2000), Kobiety w polskich ugrupowaniach lewicowych 1918–1939, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 61–76.
Google Scholar

Orłowska Edwarda (1973), Pamiętam jak dziś, Książka i Wiedza, Warszawa.
Google Scholar

Pacholczykowa Alicja (1992), Dorota Kłuszyńska (Dora), [w:] Feliks Tych i in. (red.), Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 3: K, Muzeum Niepodległości, Warszawa, s. 209–211.
Google Scholar

Pietrzak Michał (2000), Sytuacja prawna kobiet w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 77–91.
Google Scholar

Pietrzakowa Władysława (1948a), Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet, „Zielony Sztandar”, 7.03.
Google Scholar

Pietrzakowa Władysława (1948b), Rola kobiety w Polsce, „Zielony Sztandar”, 25.04.
Google Scholar

Skibniewska Anna (2008), Maria Jaszczuk – dla jednych zbawczyni, dla drugich morderczyni, „Tygodnik Przegląd”, nr 3, 20.01.
Google Scholar

Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejmu Ustawodawczego 1947–1952.
Google Scholar

Studnicki Władysław G. (1948), Marian Dziewicki, [w:] Polski słownik biograficzny [PSB], t. VI, Polska Akademia Umiejętności, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Kraków, s. 170–171.
Google Scholar

Sztachelska Irena (1946), Kobieta w ZSRR, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Zakłady Graficzne „Książka”, Łódź.
Google Scholar

Szumiło Mirosław (2013), Jerzy Sztachelski, [w:] Polski słownik biograficzny [PSB], t. XLIX/1, Instytut Historii PAN – Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Warszawa–Kraków, s. 71–74.
Google Scholar

Szumiło Mirosław (2018), Kobiety jako „szare eminencje” w komunistycznej elicie władzy w Polsce, „Res Historica”, nr 45, s. 287–309.
Google Scholar

Szumlewicz Piotr (2013), Polska Ludowa i porządek płci. Z Małgorzatą Fidelis rozmawia Piotr Szumlewicz, „Bez Dogmatu”, nr 98, s. 6–9.
Google Scholar

Śliwa Michał (1996), Kobiety w parlamencie Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Kobieta i świat polityki w niepodległej Polsce 1918–1939, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, s. 53–69.
Google Scholar

Śliwa Michał (2000), Udział kobiet w wyborach i ich działalność parlamentarna, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 49–60.
Google Scholar

Tomczyk Zofia (1948), Nasza praca w terenie, „Zielony Sztandar”, 25.04.
Google Scholar

Urbańska Magda (2012), Praca domowa – ekonomiczny i społeczno-kulturowy wymiar pracy w gospodarstwie domowym, „Saeculum Christianum”, nr 1, s. 233–244.
Google Scholar

Wapiński Roman (2000), Kobiety i życie publiczne – przemiany pokoleniowe, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 25–36.
Google Scholar

Wasilkowska Zofia (1952), Prawa kobiet w Polsce ludowej, Książka i Wiedza, Warszawa.
Google Scholar

Wosiński Henryk (1969), Stronnictwo Demokratyczne w Polsce Ludowej. Udział Stronnictwa w pracach parlamentu PRL w latach 1944–1968, cz. 3, Epoka, Warszawa.
Google Scholar

Zawistowski Jerzy (red.) (1979), Zakłady Budowy Maszyn i Aparatury im. S. Szadkowskiego w Krakowie 1804–1979, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Zdrojewska-Żywiecka Anna (2012), Polska Simone Weil? Maria Jaszczukowa jako bohaterka współczesnego ruchu kobiecego, [w:] Magdalena Bogusławska, Zuzanna Grębecka (red.), Komunistyczni bohaterowie. T. 2: Przemiana, bunt, odrzucenie, Wydawnictwo Libron, Warszawa–Kraków, s. 381–392.
Google Scholar