Podjęcie decyzji o korzystaniu z usług medycznych w kontekście koncepcji Lay Referral System. Przypadek chorób nowotworowych

Małgorzata Synowiec-Piłat

doi:10.18778/0208-600X.45.09

Autor

Małgorzata Synowiec-Piłat Zakład Humanistycznych Nauk Lekarskich, Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.45.09

Słowa kluczowe:

lay referral system, korzystanie z usług medycznych, zachowanie zdrowotne, postawy wobec zdrowia i choroby, choroby nowotworowe, socjologia medycyny

Abstrakt

Choroby nowotworowe są współcześnie jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych i społecznych. Wczesna diagnoza oraz podjęcie szybkiej i skutecznej terapii zwiększają prawdopodobieństwo wyleczenia pacjenta. Przedstawione w artykule rozważania koncentrują się na społeczno-kulturowych czynnikach, które mogą wpływać na proces podejmowania decyzji o korzystaniu z profesjonalnej pomocy medycznej w przypadku zaobserwowania niepokojących objawów. Większość symptomów chorobowych jest interpretowana, oceniana i leczona w ramach systemu laickiego, a nie profesjonalnego (medycznego). Przyjęty sposób postępowania zależny jest w dużej mierze od wiedzy i doświadczeń osób znajdujących się w otoczeniu jednostki, u której pojawiają się niepokojące objawy, od ich przekonań na temat choroby, wartości, norm oraz postaw i zachowań. Dlatego też zagadnienie podejmowania decyzji o korzystaniu z usług medycznych analizowane jest w kontekście stworzonej przez E. Freidsona koncepcji lay referral system. Szczególną uwagę zwrócono na takie zagadnienia, jak panująca w społeczeństwie rakofobia, przekonania fatalistyczne na temat raka, stigma towarzysząca chorobom nowotworowym oraz znaczenie wsparcia społecznego w chorobie nowotworowej.

Bibliografia

Armstrong D. (2003), Outline of Sociology as Applied to Medicine, Arnold, London.
Google Scholar

Barański J., Piątkowski W. (red.) (2002), Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław.
Google Scholar

Becker H. S. (2006), The Lay Referral System. The Problem of Professional Power, „Knowledge, Work and Society”, Vol. 4, s. 65‒76.
Google Scholar

Bloom J., Kessler L. (1994), Emotional Support Following Cancer: A Test of the Stigma and Social Activity Hypotheses, „Journal of Health and Social Behavior”, Vol. 35, s. 118‒133.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2137360

Boyle P., Levin B. (2008), World Cancer Report 2008, WHO International Agency for Research on Cancer, Lyon.
Google Scholar

Cassel J. (1974), Psychosocial Process and Stress: Theoretical Formulation, „International Journal of Health Services”, Vol. 4, s. 471‒482.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2190/WF7X-Y1L0-BFKH-9QU2

Chavez L. R., Hubbell F. A., Mishra S. I., Valdez R. B. (1997), The Influence of Fatalism on Self-reported Use of Papanicolaou Smears, „American Journal of Preventive Medicine”, Vol. 13, No. 6, s. 418‒424.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0749-3797(18)30134-X

Chojnacka-Szawłowska G. (1994), Następstwa psychologiczne nowotworu gruczołu piersiowego i narządów rodnych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław‒Warszawa‒Kraków.
Google Scholar

Chojnacka-Szawłowska G., Kościelak R., Karasiewicz K., Majkowicz M., Kozaka J. (2013), Delays in Seeking Cancer Diagnosis in Relation to Beliefs About the Curability of Cancer in Patients with Different Disease Locations, „Psychology & Health”, Vol. 28, No. 2, s. 154‒170.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/08870446.2012.700056

Coockeham W. C. (2007), Medical Sociology, Pearson Prentice Hall, New Jersey.
Google Scholar

Corner J. et al. (2006), Experience of Health Changes and Reasons for Delay in Seeking Care: A UK Study of the Months Prior to the Diagnosis of Lung Cancer, „Social Science and Medicine”, Vol. 62, s. 1381‒1391.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2005.08.012

Cornford C. S., Cornford H. M. (1999), “I’m Only Here Because of My Family”. A Study of Lay Referral Network, „British Journal of General Practice”, Vol. 49, s. 617‒620.
Google Scholar

Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W. (2009), Prognozy zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku, Centrum Onkologii, Instytut M. Skłodowskiej-Curie, Warszawa.
Google Scholar

Duch-Krzystoszek D. (2009), Korzystanie ze służby zdrowia. Uwarunkowania mikrostrukturalne i makrostrukturalne, [w:] A. Ostrowska (red.), Socjologia medycyny. Podejmowane problemy, kategorie analizy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa, s. 261‒282.
Google Scholar

Freeman H. P. (1989), Cancer in the Socioeconomically Disadvantaged, „CA: A Cancer Journal of Clinicians”, Vol. 39, s. 266‒288.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3322/canjclin.39.5.266

Freeman H. P. (1991), Race, Poverty, and Cancer, „Journal of the National Cancer Institute”, Vol. 83, s. 526‒527.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/jnci/83.8.526

Freidson E. (1960), Client Control and Medical Practice, „American Journal of Sociology”, Vol. 65, s. 374‒382.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/222726

Freidson E. (1970), Profession of Medicine: A Study of the Sociology of Applied Knowledge, University of Chicago Press, Chicago.
Google Scholar

International Classification of Diseases (ICD-10) [1994], http://www.who.int/classifications/icd/en/, 02.03.2013.
Google Scholar

Jokiel M. (1990), Opinia społeczna o chorobach nowotworowych, OBOP SP, Warszawa.
Google Scholar

Kasl S., Cobb S. (1966), Health Behavior, Illness Behavior and Sick Role Behavior, „Archives of Environmental Health”, Vol. 12, s. 242‒266.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00039896.1966.10664365

Lannin D. R., Mathews H. F., Mitchell J., Swanson F. H., Edwards M. S. (1998), Influence of Socioeconomic and Cultural Factors on Racial Differences in Late-stage Presentation of Breast Cancer, „JAMA”, Vol. 279, s. 1801‒1807.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1001/jama.279.22.1801

Lau R. R., Hartman K. A. (1983), Common Sense Representations of Common Illness, „Health Psychology”, Vol. 2, s. 167‒185.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0278-6133.2.2.167

Leventhal H., Meyer D., Nerenz D. (1980), The Common Sense Representation of Illness Danger, „Medical Psychology”, Vol. 2, s. 7‒30.
Google Scholar

Linn M. W., Linn B. S., Stein S. R. (1982), Beliefs About Causes of Cancer in Cancer Patients, „Social Science and Medicine”, Vol. 16, s. 835‒839.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0277-9536(82)90236-2

Lykins E. L. B., Graue L. O., Brechting E. H., Roach A. R., Gochett C. G., Andrykowski M. A. (2008), Beliefs About Cancer Causation and Prevention as a Function of Personal and Family History of Cancer: A National, Population-based Study, „Psycho-Oncology”, Vol. 17, s. 967‒974.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/pon.1306

Mały rocznik statystyczny Polski 2012 (2012), GUS, Warszawa, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_maly_rocznik_statystyczny_2012.pdf, 13.12.2012.
Google Scholar

Maroni R. (2003), Council Recommendation of 2 December 2003 of Cancer Screening, „Official Journal of the European Union”, Vol. 16, (2003/878/EC), s. 34‒39.
Google Scholar

Mayo R. M., Ureda J. R., Parker V. G. (2001), Importance of Fatalism in Understanding Mammography Screening in Rural Elderly Women, „Journal Women Aging”, Vol. 13, No. 1, s. 57‒72.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1300/J074v13n01_05

McKinlay J. (1972), Social Networks, Lay Consultation and Help-seeking Behavior, „Social Forces”, Vol. 51, s. 275‒281.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2577134

Mechanic D. (1982), The Concept of Illness Behavior, „Journal of Chronic Disorders”, Vol. 15, s. 189‒194.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0021-9681(62)90068-1

Michielutte R., Dignan M. B., Sharp P. C., Boxley J., Wells H. B. (1996), Skin Cancer Prevention and Early Detection Practices in a Sample of Rural Women, „Journal of Preventive Medicine”, Vol. 25, s. 673‒683.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1006/pmed.1996.0106

Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych (2008), http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/opis_zadan_3092009.pdf, 14.08.2013.
Google Scholar

Niederdeppe J., Levy A. G. (2007), Fatalistic Beliefs About Cancer Prevention and Tree Prevention Behaviors, „Cancer Epidemiology Biomarkers & Prevention”, Vol. 16, s. 998‒1003.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1158/1055-9965.EPI-06-0608

Ostrowska A. (red.) (2009), Socjologia medycyny. Podejmowane problemy, kategorie analizy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Google Scholar

Parsons T. (1951), The Social System, The Free Press, Glencoe (IL).
Google Scholar

Schuman E. A. (1965), Stages of Illness Behavior and Medical Care, „Journal of Human Health Behavior”, Vol. 6, s. 114‒122.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2948694

Sęk H., Cieślak R. (2011), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Słońska Z. (1994), Promocja zdrowia ‒ zarys problematyki, „Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna”, vol. 1, nr 1–2, s. 42‒46.
Google Scholar

Sokołowska M. (1986), Socjologia medycyny, PZWL, Warszawa.
Google Scholar

Steptoe A., Wardle J. (2001), Locus of Control and Health Behavior Revisited: A Multivariate Analysis of Young Adults from 18 Countries, „British Journal of Psychology”, Vol. 92, s. 659‒672.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/000712601162400

Straughan P. T., Seow A. (1998), Fatalism Reconceptualized: A Concept to Predict Health Screening Behavior, „Journal of Gender Culture and Health”, Vol. 3, s. 85‒100.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1023278230797

Synowiec-Piłat M. (2002), Zróżnicowania i nierówności społeczne a zdrowie, [w:] J. Barański, W. Piątkowski (red.), Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław, s. 89‒96.
Google Scholar

Synowiec-Piłat M. (2009), Promocja zdrowia i profilaktyka onkologiczna w działaniach organizacji pozarządowych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Akademia Medyczna we Wrocławiu, Toruń.
Google Scholar

Synowiec-Piłat M. (2012a), Kampanie społeczne na rzecz pacjentów onkologicznych i ich najbliższych, [w:] M. Synowiec-Piłat, A. Olchowska-Kotala (red.), Socjologia i psychologia dla pacjenta. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, s. 66‒83.
Google Scholar

Synowiec-Piłat M. (2012b), Realizacja idei upodmiotowienia na rzecz zdrowia w kampaniach społecznych dotyczących problematyki onkologicznej, [w:] M. Synowiec-Piłat, A. Olchowska-Kotala (red.), Socjologia i psychologia dla pacjenta. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, s. 84‒105.
Google Scholar

Tobiasz-Adamczyk B. (2012), „Życie w ramach” wyznaczonych chorobą nowotworową ‒ rola socjologii medycyny, „Przegląd Socjologiczny”, vol. LXI, nr 2, (Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź), s. 81‒118.
Google Scholar

Tobiasz-Adamczyk B., Szafraniec K., Bajka J. (1999), Zachowania w chorobie. Opis przebiegu choroby z perspektywy pacjenta, Uniwersytet Jagielloński. Collegium Medicum, Kraków.
Google Scholar

Twaddle A. C. (1979), Sickness Behavior and the Sick Role, G. K. Hall, Boston.
Google Scholar

Underwood S. (1992), Cancer Risk Reduction and Early Detection Behaviors Among Black Men: Focus on Learned Helplessness, „Journal of Gender Culture and Health”, Vol. 9, s. 2131.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1207/s15327655jchn0901_3

Wirick G. C., Jr. (1966), A Multiple Equation Model of Demand for Health Care, „Health Services Research Journal”, Vol. 1, s. 301‒346.
Google Scholar

Zola I. K. (1973), Pathways to the Doctor: From Person to Patient, „Social Science and Medicine”, Vol. 7, s. 677‒689.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0037-7856(73)90002-4