Fenomen pamięci. O trudnościach badań narracji autobiograficznych o utracie

Małgorzata Okupnik

doi:10.18778/0208-600X.41.07

Autor

Małgorzata Okupnik Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu, Katedra Edukacji Muzycznej

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.41.07

Słowa kluczowe:

fenomen utraty, narracja autobiograficzna, pamięć

Abstrakt

Celem szkicu jest wskazanie niektórych problemów metodologicznych występujących podczas badania narracji autobiograficznych o utracie. Badaniom poddane zostały teksty wydane i opracowane literacko. Ich autorami byli ludzie słowa (pisarze i dziennikarze). Analiza poszczególnych narracji pozwala przybliżyć się do istoty doświadczenia utraty, doświadczenia powszechnego, ale bardzo zindywidualizowanego w formie i intensywności jego przeżycia. W polu semantycznym „utraty” znajdują się: śmierć bliskich (zwłaszcza matki), zmagania z chorobą, utrata domu, wygnanie. W badaniach tekstów autobiograficznych ważne są dwie kategorie teoretyczne: narracja i tożsamość (szczególnie tożsamość narracyjna). Doświadczenie utraty ma wpływ na spójność tożsamości i formę narracji. Osobnym problemem jest fenomen pamięci i mechanizmy jej funkcjonowania z manipulowaniem (np. autofikcja, konfabulacja) i zapominaniem. Badania nad fenomenem utraty powinny być interdyscyplinarne.

Bibliografia

Assmann J. (2008), Pamięć kulturowa: pismo, zapamiętywanie i polityczne tożsamości w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Bielik-Robson A. (2001) Wstęp, [w:] Taylor Ch., Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł. M. Gruszczyński i in., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bieńczyk M. (1998), Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty, Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Google Scholar

Burzyńska A. (2004), Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce, [w:] Bolecki W., Nycz R. (red.), Narracja i tożsamość (II). Antropologiczne problemy literatury, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Google Scholar

Cichocka M.E. (2009), Ballada o Susan i Annie, [w:] Ferenc T., Kowalewicz K. (red.), Interpretując fotografię. Śladami Susan Sontag, Kraków: f5 & Księgarnia Fotograficzna.
Google Scholar

Cohen A. (2000), Książka o mojej matce, przeł. A. Sochowa, Kraków: Wydawnictwo Krakowskie.
Google Scholar

Denzin N. (1990), Reinterpretacja metody biograficznej w socjologii: znaczenie a metoda w analizie biograficznej, [w:] Włodarek J., Ziółkowski M. (red.), Metoda biograficzna w socjologii, Warszawa–Poznań: PWN.
Google Scholar

Didion J. (2007), Rok magicznego myślenia, przeł. H. Pasierska, Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Google Scholar

Draaisma D. (2010), Fabryka nostalgii. O fenomenie pamięci wieku dojrzałego, przeł. E. Jusewicz-Kalter, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Google Scholar

Dryll E. (2004), Homo narrans – wprowadzenie, [w:] Dryll E., Cierpka A. (red.), Narracja. Koncepcje i badania psychologiczne, Warszawa: Wyd. IP PAN.
Google Scholar

Lalak D. (2010), Życie jako biografia. Podejście biograficzne w perspektywie pedagogicznej, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Drwięga M. (1998), Paul Ricoeur daje do myślenia, Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini.
Google Scholar

Giddens A. (2001), Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Głowiński M. (2002), Narratologia – dzisiaj i nieco dawniej, [w:] Bolecki W., Nycz R. (red.), Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Google Scholar

Gołaszewska M. (1984), Estetyka rzeczywistości, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Google Scholar

Grass G. (1991), Z dziennika ślimaka, przeł. S. Błaut, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Google Scholar

Grass G. (2007), Przy obieraniu cebuli, przeł. S. Błaut, Gdańsk: Wydawnictwo Oskar.
Google Scholar

Latkowska M. (2008), Günter Grass i polityka, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Leibovitz A. (2006), A Photographer’s Life: 1990–2005, New York Random House.
Google Scholar

Lejeune Ph. (2001), Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, przeł. W. Grajewski i in., Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Lis J. (2006), Obrzeża autobiografii. O współczesnym pisarstwie autofikcyjnym we Francji, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Lubas-Bartoszyńska R. (2003), Pisanie autobiograficzne w kontekstach europejskich, Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
Google Scholar

Mamzer H. (2007), Tożsamość jako narracja, [w:] Leoński J., Kozłowska U. (red.), W kręgu socjologii interpretatywnej. Badania jakościowe nad tożsamością, Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
Google Scholar

Mikułowski-Pomorski J. (2009), Ogród niepamięci, [w:] Augé M., Formy zapomnienia, przeł. A. Turczyn, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Maruszewski T. (2005), Pamięć autobiograficzna, Gdańsk: Wydawnictwo GWP.
Google Scholar

Mitosek Z. (2002), Hermeneuta i autobiografia, „Teksty Drugie”, nr 3.
Google Scholar

Nouwen H.J.M. (2007), List pocieszenia, przeł. M. Rusiecka, Kraków: Wydawnictwo Salwator.
Google Scholar

Nowaczewski A. (2007), Cebula i Panzerpapst, „Przegląd Polityczny”, nr 85/86.
Google Scholar

Nowak-Dziemianowicz M. (2007), Czy świat człowieka ma postać narracji? O możliwościach badania, rozumienia i zmiany, [w:] Kurnatowicz E., Nowak-Dziemianowicz M. (red.), Narracja – krytyka – zmiana. Praktyki badawcze we współczesnej pedagogice, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSWE.
Google Scholar

Okupnik M. (2012), Dokumentacja prywatności i prywatność dokumentu (Susan Sontag – Annie Leibovitz – David Rieff), [w:] Kiec I. (red.), Dokument w sztuce współczesnej, Poznań: Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa.
Google Scholar

Pawlak J. (2000), Paula Ricoeura koncepcja tożsamości narracyjnej, [w:] Gałdowa A. (red.), Tożsamość człowieka, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Ratzinger J. (2005), Moje życie, przeł. W. Wiśniowski, Częstochowa: Wydawnictwo Święty Paweł.
Google Scholar

Ricoeur P. (1992a), Filozofia osoby, przeł. M. Frankiewicz, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT.
Google Scholar

Ricoeur P. (1992b), Zło: wyzwanie rzucone filozofii i teologii, przeł. E. Burska, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Google Scholar

Ricoeur P. (1993), Życie w poszukiwaniu opowieści, „Logos i Ethos”, nr 2.
Google Scholar

Ricoeur P. (2003), O sobie samym jako innym, przeł. B. Chełstowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Ricoeur P. (2007), Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. J. Margański, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Ricoeur P. (2008a), Czas i opowieść. Tom 3. Czas opowiadany, przeł. U. Zbrzeźniak, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Ricoeur P. (2008b), Żyć aż do śmierci oraz fragmenty, przeł. A. Turczyn, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Rieff D. (2009), W morzu śmierci. Wspomnienie syna, przeł. A. Nowakowska, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Google Scholar

Rosner K. (2003), Narracja, tożsamość i czas, Kraków Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Rosner K. (2004), Narracja jako pojęcie filozofii współczesnej, [w:] Bolecki W., Nycz R. (red.), Narracja i tożsamość (I). Narracje w kulturze, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Google Scholar

Różewicz T. (1999), Matka odchodzi, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie
Google Scholar

Saryusz-Wolska M. (2009), Wprowadzenie, [w:] Saryusz-Wolska M. (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Google Scholar

Schaeder B. (2008), Es muβte raus, endlich. Das Geständnis des Günter Grass, Soldat der WaffenSS gewesen zu sein. Eine kommunikationswissenschaftliche Betrachtung, [w:] Honsza N., Światłowska I. (red.), Günter Grass. Bürger und Schriftsteller, Wrocław–Dresden: Neisse Verlag.
Google Scholar

Skarga B. (1995), Tożsamość Ja i pamięć, „Znak”, nr 5.
Google Scholar

Skarga B. (2002), Ślad i obecność, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Skarga B. (2009), Tercet metafizyczny, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar

Sławiński J. (1989), Narracja, [w:] Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J. (red.), Słownik terminów literackich, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Sontag S. (2010), Widok cudzego cierpienia, przeł. S. Magala, Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Google Scholar

Steuden S., Janowski K. (2009), Wstęp, [w:] Steuden S., Janowski K. (red.), Psychospołeczne konteksty doświadczania straty, Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar

Trzebiński J. (2002), Narracyjne konstruowanie rzeczywistości, [w:] Trzebiński J. (red.), Narracja jako sposób rozumienia świata, Gdańsk: Wydawnictwo GWP.
Google Scholar

Zuger A. (2008), A Fight for Life Consumes Both Mother and Son, „The New York Times”, 28 January.
Google Scholar