Śpiączka i jej społeczne konsekwencje. Przegląd wątków poruszanych w dyskursie naukowym

Karolina Rożniatowska

doi:10.18778/0208-600X.83.05

Autor

Karolina Rożniatowska Szkoła Doktorska Nauk Społecznych Uniwersytetu Jagiellońskiego https://orcid.org/0000-0003-3282-4736

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.83.05

Słowa kluczowe:

śpiączka, psychospołeczne konsekwencje śpiączki, przegląd literatury, analiza treści

Abstrakt

Śpiączka to zjawisko, które dotyka niewielki odsetek członków społeczeństwa. Jej konsekwencje mogą być bardzo poważne, zarówno w aspekcie zdrowotnym, jak i psychologicznym oraz społecznym. O zjawisku tym dużo pisze się w ramach nauk o zdrowiu, natomiast nauki społeczne nieszczególnie interesują się śpiączką. Celem mojego artykułu jest analiza tekstów naukowych, które poruszają temat śpiączki i jej skutków, oraz wyodrębnienie tematów poruszanych w dyskursie naukowym o śpiączce. Stawiam sobie także zadanie wskazania, jak wiele wniosków o psychospołecznym wymiarze śpiączki płynie z nauk o zdrowiu dla nauk społecznych. Aby zmapować wątki obecne w literaturze, buduję bazę publikacji, którą kolejno poddaję analizie treści. Jak wykazała analiza, wśród wyodrębnionych tematów w ramach problematyki śpiączki i jej konsekwencji znajdują się m.in. tożsamość osób wybudzonych, codzienność po wybudzeniu oraz przedstawianie śpiączki w tekstach kultury. Przeprowadzona analiza potwierdza, że śpiączka i jej konsekwencje to obszar wymagający eksploracji przez nauki społeczne, a szczególnie socjologię.

Bibliografia

Baricich A., de Sire A., Antoniono E., Gozzerino F., Lamberti G., Cisari C., Invernizzi M. (2017), Recovery from vegetative state of patients with a severe brain injury: a 4-year realpractice prospective cohort study, „Functional Neurology”, t. 32, nr 3, s. 131–136, https://doi.org/10.11138/FNeur/2017.32.3.131
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11138/FNeur/2017.32.3.131

Barlow P. (2012), A practical review of the Glasgow Coma Scale and Score, „The Surgeon”, t. 10, nr 2, s. 114–119, https://doi.org/10.1016/j.surge.2011.12.003
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.surge.2011.12.003

Bates D. (2001), The prognosis of medical coma, „Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry”, t. 71, nr 20–23.
Google Scholar

Bauman Z. (2006), Płynna nowoczesność, przeł. T. Kunz, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Białkowska J., Mroczkowska D. (2016), Rehabilitacja chorej wybudzonej ze śpiączki po cesarskim cięciu, „Rehabilitacja w Praktyce”, t. 4, nr 3, s. 17–27.
Google Scholar

Biały S. (2014), Życie w śpiączce (nieodwracalnej) samoistnym dobrem człowieka i jego rodziny: refleksje bioetyczne, „Studia Teologiczne”, t. 32, nr 1, s. 321–333.
Google Scholar

Błachnio A. (2007), Przerwanie ciągłości tożsamości u pacjentów wybudzonych z długotrwałej śpiączki, [w:] M. Pąchalska, B. Grochmal-Bach, B.D. MacQueen (red.), Tożsamość człowieka z perspektywy interdyscyplinarnej, Wydawnictwo WAM, Kraków, s. 89–99.
Google Scholar

Carreiras J., Osorio P., Zamith A., Caetano A. (2006), Brain Computer Interface (BCI) based on Electroencephalography (EEG), Wydawnictwo Uniwersytetu Technicznego w Lizbonie, Lisboa.
Google Scholar

Casarett D., Fishman J.M., MacMoran H.J., Pickard A., Asch D.A. (2005), Epidemiology and prognosis of coma in daytime television dramas, „BMJ”, t. 331, nr 1537, https://doi.org/10.1136/bmj.331.7531.1537
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1136/bmj.331.7531.1537

Chaskes J. (2010), Out of a coma and into a wheelchair: Social and physical accessibility and the construction of disabled identity, „Disability as a Fluid State (Research in Social Science and Disability)”, t. 5, s. 49–66, https://doi.org/10.1108/S1479-3547(2010)0000005005
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1108/S1479-3547(2010)0000005005

Cloute K., Mitchell A., Yates P. (2008), Traumatic brain injury and the construction of identity: A discursive approach, „Neuropsychological Rehabilitation”, t. 18, nr 5–6, s. 651–670, https://doi.org/10.1080/09602010701306989
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09602010701306989

Colbeck M. (2014), Waking Is Rising and Dreaming Is Sinking: The Struggle for Identity in Coma Literature, Department of English Literature, The University of Sheffield, Sheffield.
Google Scholar

Colbeck M. (2016), ‘Is she alive? Is she dead?’ Representations of chronic disorders of consciousness in Douglas Coupland’s Girlfriend in a Coma, „Medical Humanities”, t. 42, s. 160–165, https://doi.org/10.1136/medhum-2015-010763
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1136/medhum-2015-010763

Cudo A., Zabielska E., Bałaj B. (2011), Wprowadzenie w zagadnienie interfejsów mózg-komputer, „Studia z Psychologii w KUL”, t. 17, s. 189–211.
Google Scholar

Dalakaki X., Mantzouranis G. (2012), Reflections on coma: Man deprived of his consciousness, „The International Journal of Psychoanalysis”, t. 93, nr 5, s. 1137–1152, https://doi.org/10.1111/j.1745-8315.2012.00641.x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1745-8315.2012.00641.x

Diringer M.N. (1992), Early prediction of outcome from coma, „Current Opinion in Neurology and Neurosurgery”, t. 5, nr 6, s. 826–830.
Google Scholar

Dróżdż-Kubicka E. (2020), Jakość życia rodzin dzieci w śpiączce z powodu urazów lub zdarzeń niepożądanych na podstawie pacjentów Kliniki Budzik i podopiecznych Fundacji „Akogo?”, Gdański Uniwersytet Medyczny (niepublikowane).
Google Scholar

Dunn C., Held J.L., Spitz J. (1990), Coma blisters: report and review, „Cutis”, t. 45, nr 6, s. 423–426.
Google Scholar

Dyga K. (2018), Self i tożsamość: Próba określenia znaczeń oraz wzajemnych związków między pojęciami, „Polskie Forum Psychologiczne”, t. 23, nr 2, s. 413–429.
Google Scholar

Dzięgiel K., Nyka W.M., Wiśniewska M. (2007), Aspekty neurologiczne rozpoznawania i różnicowania okresowych zaburzeń przytomności, „Forum Medycyny Rodzinnej”, t. 1, nr 4, s. 362–367.
Google Scholar

Edgar A., Kitzinger C., Kitzinger J. (2015), Interpreting chronic disorders of consciousness: medical science and family experience, „Journal of Evaluation in Clinical Practice”, t. 21, nr 3, s. 374–379, https://doi.org/10.1111/jep.12220
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/jep.12220

Fischer J., Mathieson C. (2001), The History of the Glasgow Coma Scale: Implications for Practice, „Critical Care Nursing Quarterly”, t. 23, nr 4, s. 52–58, https://doi.org/10.1097/00002727-200102000-00005
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00002727-200102000-00005

Gaber T. (2008), Case Studies in Neurological Rehabilitation, Cambridge University Press, New York, https://doi.org/10.1017/CBO9780511544934
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511544934

Gaworska-Krzemińska A. (2020), Recenzja rozprawy doktorskiej na stopień doktora nauk o zdrowiu mgr Elżbiety Dróżdż-Kubickiej pt. Jakość życia rodzin dzieci w śpiączce z powodu urazów lub zdarzeń niepożądanych na podstawie pacjentów Kliniki Budzik i podopiecznych Fundacji „Akogo?”, https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/Dziekanat-WNOZ/stopnie_naukowe_i_tytuly/doktoraty/drozdz-_kubicka/recenzja_rozprawy_doktorskiej_mgr_elzbiety_drozdz-_kubickiej-_dr_hab._aleksandra_gaworska-_krzeminska.pdf (dostęp: 1.03.2022).
Google Scholar

Giddens A. (2006), Ramy późnej nowoczesności, [w:] A. Jasińska-Kania (red.), Współczesne teorie socjologiczne, t. II, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 687–699.
Google Scholar

Glaser B.G., Strauss A.L. (1967), The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research, Aldine Transaction, London.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00006199-196807000-00014

Graham M.S. (2016), The Moral Status and Welfare of Patients Diagnosed as Vegetative With Covert Awareness, Electronic Thesis and Dissertation Repository, https://ir.lib.uwo.ca/etd/3859
Google Scholar

Green S.M. (2011), Cheerio, Laddie! Bidding Farewell to the Glasgow Coma Scale, „Annals of Emergency Medicine”, t. 58, nr 5, s. 427–430, https://doi.org/10.1016/j.annemergmed.2011.06.009
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.annemergmed.2011.06.009

Grochmal-Bach B., Pąchalska M. (2004), Tożsamość człowieka a teoria mikrogenetyczna, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Google Scholar

Helwick L.D. (1994), Stimulation programs for coma patients, „Critical Care Nurse”, t. 14, nr 4, s. 47–52, https://doi.org/10.4037/ccn1994.14.4.47
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4037/ccn1994.14.4.47

Jennet B., Plum F. (1972), Persistent vegetative state after brain damage. A syndrome in search of a name, „Lancet”, t. 1, nr 1(7753), s. 734, https://doi.org/10.1016/S0140-6736(72)90242-5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(72)90242-5

Jones J.M., Haslam S.A., Jetten J., Williams W.H., Morris R., Saroyan S. (2011), That which doesn’t kill us can make us stronger (and more satisfied with life): The contribution of personal and social changes to well-being after acquired brain injury, „Psychology & Health”, t. 26, nr 3, s. 353–369, https://doi.org/10.1080/08870440903440699
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/08870440903440699

Józefowicz J. (niepublikowane), Życie we śnie. O sposobach nawiązywania kontaktu i metodach pracy z osobami w śpiączce.
Google Scholar

Kalmar K., Giacino J.T. (2005), The JFK coma recovery scale-revised, „Neuropsychological Rehabilitation”, t. 15, nr 3–4, s. 454–460, https://doi.org/10.1080/09602010443000425
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09602010443000425

Kane N., Curry S., Rowlands C., Manara A., Lewis T., Moss T., Cummins B., Butler S. (2005), Event-related potentials – neurophysiological tools for predicting emergence and early outcome from traumatic coma, „Intensive Care Medicine”, t. 22, s. 39–46, https://doi.org/10.1007/BF01728329
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF01728329

Kenny R.W. (2001), Toward a Better Death: Applying Burkean Principles of Symbolic Action to Interpret Family Adaptation to Karen Ann Quinlan’s Coma, „Health Communication”, t. 13, nr 4, s. 363–385, https://doi.org/10.1207/S15327027HC1304_02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1207/S15327027HC1304_02

Kiełbowicz S. (2018), Fizjoterapia pacjentów w śpiączce pourazowej oraz po wybudzeniu – praca przeglądowa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków (niepublikowane).
Google Scholar

Książkiewicz B., Nyka W.M., Kukulska-Pawluczuk B. (2006), Kliniczne aspekty zaburzeń przytomności u chorych z udarem mózgu, „Udar Mózgu. Problemy Interdyscyplinarne”, t. 8, nr 2, s. 67–75.
Google Scholar

Kucharski P., Rybicki A.J., Kopaczyńska M. (2015), Połączenie mózg – komputer jako metoda komunikacji z niereagującymi pacjentami – przegląd literatury, „Acta Bio-Optica et Informatica Medica Inżynieria Biomedyczna”, t. 21, nr 3, s. 1548–1558.
Google Scholar

Laureys S., Boly M. (2008), The changing spectrum of coma, „Nature Clinical Practice Neurology”, t. 4, s. 544–546, https://doi.org/10.1038/ncpneuro0887
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1038/ncpneuro0887

Laureys S., Boly M., Maquet P. (2006), Tracking the recovery of consciousness from coma, „The Journal of Clinical Investigation”, t. 116, nr 7, s. 1823–1825, https://doi.org/10.1172/JCI29172
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1172/JCI29172

Lombardi F., Taricco M., De Tanti A., Telaro E., Liberati A. (2002), Sensory stimulation of brain-injured individuals in coma or vegetative state: Results of a Cochrane systematic review, „Clinical Rehabilitation”, t. 16, s. 464–472, https://doi.org/10.1191/0269215502cr519oa
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1191/0269215502cr519oa

Lowry M. (1999), The Glasgow Coma Scale in clinical practice: a critique, „Nursing Times”, t. 95, nr 22, s. 40–42.
Google Scholar

Macqueen B., Pąchalska M., Śniegocki M., Łukowicz M., Pufał A. (2003), An evaluation of executive functions in sportsmen after traumatic brain injury, „Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja”, t. 5, nr 6, s. 767–780.
Google Scholar

Mańko G., Olszewski H., Krawczyński M., Tłokiński W. (2013), Evaluation of differentiated neurotherapy programs for patients recovering from severe TBI and long term coma, „Acta Neuropsychologica”, t. 11, s. 9–18.
Google Scholar

Marion D.W., Carlier P.M. (1994), Problems with initial Glasgow Coma Scale assessment caused by prehospital treatment of patients with head injuries: results of a national survey, „The Journal of Trauma”, t. 36, nr 1, s. 89–95, https://doi.org/10.1097/00005373-199401000-00014
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00005373-199401000-00014

Marszałek I. (2013), Wybrane metody rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami świadomości, Uniwersytet Jagielloński, Kraków (niepublikowane).
Google Scholar

Meinzer M., Harnish S., Conway T., Crosson B. (2011), Recent developments in functional and structural imaging of aphasia recovery after stroke, „Aphasiology”, t. 25, nr 3, s. 271–290, https://doi.org/10.1080/02687038.2010.530672
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/02687038.2010.530672

Meyer M.J., Megyesi J., Meythaler J., Murie-Fernandez M., Aubut J.A., Foley N., Salter K., Bayley M., Marshall S., Teasell R. (2010), Acute management of acquired brain injury Part III: An evidence-based review of interventions used to promote arousal from coma, „Brain Injury”, t. 24, nr 5, s. 722–729, https://doi.org/10.3109/02699051003692134
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3109/02699051003692134

Miejczarek-Żejmo A. (2005), Pojęcie traumy w naukach społecznych, „Kultura i Edukacja”, t. 1, s. 7–21.
Google Scholar

Mindell A. (1989), Coma: Key to Awakening, Shambala Publications, Berkeley.
Google Scholar

Muneer A., Fati S.M. (2019), Automated Health Monitoring System Using Advanced Technology, „Journal of Information Technology Research”, t. 12, nr 3, s. 104–132, https://doi.org/10.4018/JITR.2019070107
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4018/JITR.2019070107

Noda R., Maeda Y., Yoshino A. (2004), Therapeutic time window for musicokinetic therapy in a persistent vegetative state after severe brain damage, „Brain Injury”, t. 18, s. 509–515, https://doi.org/10.1080/02699050310001645810
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/02699050310001645810

Norkowski J. (2009), Człowiek umiera tylko raz. Mało znane fakty dotyczące śpiączki, stanu wegetatywnego i śmierci mózgowej, Wydawnictwo Thaurus, Warszawa.
Google Scholar

Orłowski T. (2006), Współczesne kontrowersje na temat śpiączki mózgowej, „Studia Ełckie”, t. 8, s. 61–77.
Google Scholar

Owen A. (2018), Mózg. Granica życia i śmierci, przeł. I. Zwiech, Feeria Science, Łódź.
Google Scholar

Pal J., Brown R., Fleiszer D. (1989), The value of the Glasgow Coma Scale and Injury Severity Score: predicting outcome in multiple trauma patients with head injury, „The Journal of Trauma”, t. 29, nr 6, s. 746–748, https://doi.org/10.1097/00005373-198906000-00008
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00005373-198906000-00008

PAP/Rynek zdrowia (2019), Eksperci: prawie 15 tys. osób co roku zapada w Polsce w śpiączkę, https://www.rynekzdrowia.pl/Uslugi-medyczne/Eksperci-prawie-15-tys-osob-co-roku-zapada-w-Polsce-w-spiaczke,170100,8.html (dostęp: 6.05.2021).
Google Scholar

Pąchalska M. (2003), Reintegration of identity in patients with severe traumatic brain injury, „Acta Neuropsychologica”, t. 1, nr 3, s. 311–344.
Google Scholar

Pąchalska M., Kiejna A., Frańczuk B., Talar J., Silverman F., Grochmal-Bach B., MacQueen B.D. (2001), Pośpiączkowa paraschizofrenia a jakość życia pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych, „Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja”, t. 3, nr 3, s. 401–411.
Google Scholar

Pąchalska M., Kropotov J. (2010), Event related potentials in the patient with AD/HD after long term coma: A case report, „Acta Neuropsychologica”, t. 8, nr 4, s. 271–281.
Google Scholar

Pąchalska M., Łukowicz M., Kropotov J., Herman-Sucharska I., Talar J. (2011a), Evaluation of differentiated neurotherapy programs for a patient after severe TBI and long term coma using event-related potentials, „Medical Science Monitor”, t. 17, nr 10, s. 120–128, https://doi.org/10.12659/MSM.881970
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12659/MSM.881970

Pąchalska M., MacQueen B.D., Kaczmarek B.L., Wilk-Franczuk M., Herman-Sucharska I. (2011b), A case of „borrowed identity syndrome” after severe traumatic brain injury, „Medical Science Monitor”, t. 17, nr 2, s. 18–28, https://doi.org/10.12659/MSM.881381
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12659/MSM.881381

Pąchalska M., Mańko G., Kropotov J., Mirski A., Łukowicz M., Jedwabińska A., Talar J. (2012), Evaluation of neurotherapy for a patient with chronic impaired self-awareness and secondary ADHD after severe TBI and long term coma using eventrelated potentials, „Acta Neuropsychologica”, t. 10, s. 399–417, https://doi.org/10.5604/17307503.1023689
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5604/17307503.1023689

Peri C.V., Shaffrey M.E., Farace E., Cooper E., Alves W.M., Cooper J.B., Young S., Jane J.A. (2001), Pilot study of electrical stimulation on median nerve in comatose severe brain injured patients: 3-month outcome, „Brain Injury”, t. 15, s. 903–910, https://doi.org/10.1080/02699050110065709
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/02699050110065709

Pilonis H. (2016), Jakie nadzieje daje Gienkowi Losce i pacjentom w śpiączce współczesna medycyna?, https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,jakie-nadzieje-daje-gienkowi-losce-i-pacjentom-w-spiaczce-wspolczesna-medycyna-,artykul,1722182.html (dostęp: 6.05.2021).
Google Scholar

Pleśniarska K. (2015), Trudności w fizjoterapii pacjenta w stanie wegetatywnym – opis przypadku, Uniwersytet Jagielloński, Kraków (niepublikowane).
Google Scholar

Portaccio E., Morrocchesi A., Romoli A.M., Hakiki B., Taglioli M.P., Lippi E., Di Renzone M., Grippo A., Macchi C. (2018), Improvement on the Coma Recovery Scale-Revised during the first four weeks of hospital stay predicts outcome at discharge in intensive rehabilitation after severe brain injury, „Archives of Physical Medicine and Rehabilitation”, t. 99, nr 5, s. 914–919, https://doi.org/10.1016/j.apmr.2018.01.015
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.apmr.2018.01.015

Rappaport M., Hall K.M., Hopkins K., Belleza T., Cope D.N. (1982), Disability rating scale for severe head trauma: coma to community, „Archives of Physical Medicine and Rehabilitation”, t. 63, nr 3, s. 118–123, https://doi.org/10.1037/t29015-000
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/t29015-000

Riemann G., Schütze F. (2012), „Trajektoria” jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych, [w:] K. Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków, s. 389–414.
Google Scholar

Rogers K.A. (1992), Personhood, Potentiality, and the Temporarily Comatose Patient, „Public Affairs Quarterly”, t. 6, nr 2, s. 245–254.
Google Scholar

Ross B.L., Temkin N.R., Newell D., Dikmen S.S. (1994), Neuropsychological outcome in relation to head injury severity. Contributions of coma length and focal abnormalities, „American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation”, t. 73, nr 5, s. 341–347, https://doi.org/10.1097/00002060-199409000-00007
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00002060-199409000-00007

Sampson M.B., Petersen L.P. (1979), Post-traumatic coma during pregnancy, „Obstetrics and Gynecology”, t. 53, nr 3, s. 2–3.
Google Scholar

Savchyn U. (2014), Ocena stanu pacjenta pediatrycznego w długoterminowej śpiączce po urazie czaszkowo mózgowym – studium przypadku, Uniwersytet Jagielloński, Kraków (niepublikowane).
Google Scholar

Sawyer E., Mauro L.S., Ohlinger M.J. (2008), Amantadine enhancement of arousal and cognition after traumatic brain injury, „Annals of Pharmacotherapy”, t. 42, s. 247–252, https://doi.org/10.1345/aph.1K284
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1345/aph.1K284

Schnaper N. (1975), The psychological implications of severe trauma: emotional sequelae to unconsciousness, „The Journal of Trauma: Injury, Infection, and Critical Care”, t. 15, nr 2, s. 94–98, https://doi.org/10.1097/00005373-197502000-00002
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00005373-197502000-00002

Segatore M., Way C. (1992), The Glasgow Coma Scale: time for change, „Heart & Lung: the Journal of Critical Care”, t. 21, nr 6, s. 548–557.
Google Scholar

Sgreccia E. (2004), Vegetative state and brain death: Philosophical and ethical issues from a personalistic view, „NeuroRehabilitation”, t. 19, nr 4, s. 361–366, https://doi.org/10.3233/NRE-2004-19413
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3233/NRE-2004-19413

Shewmon A.D. (2001), The Brain and Somatic Integration: Insights Into the Standard Biological Rationale for Equating “Brain Death” With Death, „The Journal of Medicine and Philosophy: A Forum for Bioethics and Philosophy of Medicine”, t. 26, nr 5, s. 457–478, https://doi.org/10.1076/jmep.26.5.457.3000
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1076/jmep.26.5.457.3000

Stover S.L., Zeiger H.E. (1976), Head injury in children and teenagers; functional recovery correlated with the duration of coma, „Archives of Physical Medicine and Rehabilitation”, t. 57, nr 5, s. 201–205.
Google Scholar

Świerkocka M., Komendziński J. (2013), Neurologiczne aspekty zaburzeń przytomności, „Annales Academiae Medicae Gedanensis”, t. 43, s. 147–154.
Google Scholar

Talar J. (2002), Urazy pnia mózgu. Kompleksowa diagnostyka i terapia, Katedra i Klinika Rehabilitacji AMB, Bydgoszcz.
Google Scholar

Talar J. (2014), Śpiączka mózgowa – przypadki kliniczne, Wydawnictwo Jan W. Talar, Bydgoszcz.
Google Scholar

Talar J. (2018), Śpiączka mózgowa a tak zwana „śmierć mózgu”, Wydawnictwo Jan W. Talar, Bydgoszcz.
Google Scholar

Tatman A., Warren A., Williams A. (1997), Development of a modified pediatric coma scale in intensive care clinical practice, „Archives of Disease in Childhood”, t. 77, s. 519–521, https://doi.org/10.1136/adc.77.6.519
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1136/adc.77.6.519

Teasdale G. (2014), Forty years on: updating the Glasgow Coma Scale, „Nursing Times”, t. 110, nr 42, s. 12–16.
Google Scholar

Thomasma D.C. (1984), The comatose patient, the ontology of death, and the decision to stop treatment, „Theoretical Medicine and Bioethics”, t. 5, nr 2, https://doi.org/10.1007/BF00489490
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF00489490

Thonnard M., Charland-Verville V., Brédart S., Dehon H., Ledoux D., Laureys S. (2013), Characteristics of Near-Death Experiences Memories as Compared to Real and Imagined Events Memories, „PLoS ONE”, t. 8, nr 3, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0057620
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0057620

Tomaszewski W., Mańko G., Ziółkowski A., Pąchalska M. (2013), An evaluation of health-related quality of life of patients aroused from prolonged coma when treated by physiotherapists with or without training in the ‘Academy of Life’ programme, „Annals of Agricultural and Environmental Medicine”, t. 20, nr 2, s. 319–323.
Google Scholar

Tosch P. (1988), Patients’ recollections of their posttraumatic coma, „Journal of Neuroscience Nursing”, t. 20, nr 4, s. 223–228, https://doi.org/10.1097/01376517-198808000-00004
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/01376517-198808000-00004

Veatch R. (1993), The Impending Collapse of the Whole-Brain Definition of Death, „Hastings Center Report”, t. 23, nr 4, s. 18–24, https://doi.org/10.2307/3562586
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/3562586

Ważna M. (2019), W „Budziku” dzieją się rzeczy niesamowite. Nie każdy może tu pracować, https://www.medonet.pl/zdrowie,klinika-budzik-dla-doroslych-w-olsztynie,artykul,1735334.html (dostęp: 6.05.2021).
Google Scholar

Wijdicks E.F.M., Schievink W.I. (1997), Coma nails, „Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry”, t. 63, s. 294, https://doi.org/10.1136/jnnp.63.3.294
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1136/jnnp.63.3.294

Wijdicks E.F.M., Pfeifer E.A. (2008), Neuropathology of brain death in the modern transplant era, „Neurology”, t. 70, nr 15, s. 1234–1237, https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000289762.50376.b6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000289762.50376.b6

Wijdicks E.F.M., Rabinstein A.A., Bamlet W.R., Mandrekar J.N. (2011), FOUR score and Glasgow Coma Scale in predicting outcome of comatose patients: A pooled analysis, „Neurology”, t. 77, nr 1, s. 84–85, https://doi.org/10.1212/WNL.0b013e318220ac06
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1212/WNL.0b013e318220ac06

Wysokiński P., Świeszczak K. (2016), Odleżyny jako istotny problem w opiece i rehabilitacji pacjenta unieruchomionego, [w:] A.M. Borowicz, M. Osińska (red.), Horyzonty współczesnej fizjoterapii, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii im. prof. Kazimiery Milanowskiej, Poznań, s. 195–212.
Google Scholar

Ylvisaker M., Mcpherson K., Kayes N., Pellett E. (2008), Metaphoric identity mapping: Facilitating goal setting and engagement in rehabilitation after traumatic brain injury, „Neuropsychological Rehabilitation”, t. 18, nr 5–6, s. 713–741, https://doi.org/10.1080/09602010802201832
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09602010802201832

Young G.B. (2009), Coma, „Annals of the New York Academy of Sciences”, t. 1157, nr 1, s. 32–47, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-374168-4.00011-3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.2009.04471.x

Zafonte R., Hammond F., Mann N., Wood D., Black K., Millis S. (1996), Relationship between Glasgow Coma Scale and functional outcome, „American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation”, t. 75, nr 5, s. 364–369, https://doi.org/10.1097/00002060-199609000-00012
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1097/00002060-199609000-00012

Zarzycki S., Korzep Ł., Gogol P., Sobstyl M. (2018), Ocena stanu świadomości pacjenta po incydencie mózgowym w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii (OAiIT), „Anestezjologia i Ratownictwo”, t. 12, s. 423–430.
Google Scholar