Zjawy, kociaki i Milicja Obywatelska. Literackie i społeczne konteksty Strachów w Biesalu Jerzego Putramenta
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.66.08Słowa kluczowe:
Jerzy Putrament, odwilż, powieść detektywistyczna, powieść milicyjnaAbstrakt
Artykuł stanowi próbę kulturowej analizy powieści kryminalnej Jerzego Putramenta Strachy w Biesalu (1958). Utwór osadzony został w literackim i społecznym kontekście epoki, co pozwoliło na scharakteryzowanie jego genezy, formy oraz recepcji. W toku analizy omówione zostały trzy główne aspekty dzieła Putramenta. W pierwszej części tekstu autor opisuje, w jaki sposób powieść wpisywała się w charakterystyczny dla okresu postalinowskiej odwilży proces przemiany oficjalnego stosunku do literatury sensacyjnej. Zaakceptowano wówczas powieść kryminalną jako gatunek rozrywkowy i oczekiwano, że sięgną po niego cieszący się uznaniem pisarze – wierzono bowiem, że zapewni to wysoki poziom powstającym w ten sposób utworów. W drugiej części artykułu analizie poddano metafikcjonalny i pastiszowy charakter powieści Putramenta, która dzięki licznym odwołaniom do metaforyki teatralnej ujawnia i tematyzuje mechanizmy rządzące konwencją kryminalną. W części ostatniej zrekonstruowany został społeczny kontekst Strachów w Biesalu – powieść odnosi się bowiem do charakterystycznych dla drugiej połowy lat 50. procesów emancypacji kobiet i wykorzystuje genderowe stereotypy związane z tymi procesami. Powieść Putramenta stanowi zatem także satyrę wykpiwającą środowisko artystyczne oraz młode, zafascynowane modą i kulturą Zachodu kobiety. Autor artykułu dowodzi jednak, że krytycznemu tonowi powieści towarzyszy także mimowolna fascynacja wyemancypowaną kobiecością.
Pobrania
Bibliografia
Putrament Jerzy, Arka Noego, Wydawnictwo MON, Warszawa 1961.
Google Scholar
Putrament Jerzy, Pół wieku, t. 5: Poślizg, Czytelnik, Warszawa 1980.
Google Scholar
Putrament Jerzy, Strachy w Biesalu, Wydawnictwo MON, Warszawa 1958.
Google Scholar
Barańczak Stanisław, Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze literackiej PRL, [w:] S. Barańczak, Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej, wyb., oprac., posł. A. Poprawa, Ossolineum, Wrocław 2017, s. 183–417.
Google Scholar
Brzostek Dariusz, „Przecież nie zabił jej duch…” Schemat fabularny kryminału w narracjach niewerystycznych, [w:] Literatura kryminalna. Na tropie źródeł, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2015, s. 125–138.
Google Scholar
Cyganiewicz Stanisław Zbyszko, Na ringach całego świata. Księga wspomnień, Księgarnia Karoliny Piszowej, Nowy Sącz 1937.
Google Scholar
Czubaj Mariusz, Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Oficynka, Gdańsk 2010.
Google Scholar
Dauksza Agnieszka, Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej, IBL PAN, Warszawa 2017.
Google Scholar
Dudziński Robert, Od „potwornej szmiry” do „własnego kiczu”. Proza popularna w polskiej kulturze literackiej lat 50. XX wieku, Universitas, Kraków 2021.
Google Scholar
Fidelis Małgorzata, Stańczak-Wiślicz Katarzyna, Piękne i zaradne: rytuały ciała, moda i uroda, [w:] K. Stańczak-Wiślicz i in., Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Universitas, Kraków 2020, s. 407–455.
Google Scholar
Jachymek Karol, Film – ciało – historia. Kino polskie lat sześćdziesiątych, Katedra, Gdańsk 2016.
Google Scholar
Jagielski Sebastian, Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968–1982, Universitas, Kraków 2021.
Google Scholar
Kraska Mariusz, Zbrodnia jako spektakl. Agatha Christie i powieść detektywistyczna, [w:] Ogród sztuk. Maska, red. M. Jarmułowicz, współprac. K. Kręglewska, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2017, s. 267–279.
Google Scholar
Kurz Iwona, Twarze w tłumie. Wizerunki bohaterów wyobraźni zbiorowej w kulturze polskiej lat 1955–1969, Świat Literacki, Warszawa 2005.
Google Scholar
Larek Michał, Co wydarzyło się w 1959 roku (w Polsce)? Powieść kryminalna według Pesco, Alexa i Lema, [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2014, s. 93–106.
Google Scholar
Lichański Stefan, Putrament „kryminalista”, „Orka” 1958, nr 37, s. 4.
Google Scholar
Miller-Klejsa Anna, Filmowe igrzyska Sienkiewiczem podszyte, czyli „Quo Vadis” na dużym ekranie, „Kwartalnik Filmowy” 2017, nr 97/98, s. 113–128.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.36744/kf.2087
Mirek [Mirosław Malcharek], „Strachy” walczą ze szmirą, „Współczesność” 1958, nr 22, s. 3.
Google Scholar
Pacławski Jan, Proza literacka Jerzego Putramenta, Wydawnictwo UJK, Kielce 2003.
Google Scholar
Quincey Thomas de, O morderstwie jako jednej ze sztuk pięknych, [w:] T. de Quincey, Wyznania angielskiego opiumisty i inne pisma, wyb., przekł. M. Bielewicz, wstęp W. Rulewicz, Czytelnik, Warszawa 1980, s. 322–408.
Google Scholar
zk [Zbigniew Kubikowski], „Strachy w Biesalu”, „Odra” 1958, nr 23, s. 12.
Google Scholar
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.