Zjawy, kociaki i Milicja Obywatelska. Literackie i społeczne konteksty Strachów w Biesalu Jerzego Putramenta

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.66.08

Słowa kluczowe:

Jerzy Putrament, odwilż, powieść detektywistyczna, powieść milicyjna

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę kulturowej analizy powieści kryminalnej Jerzego Putramenta Strachy w Biesalu (1958). Utwór osadzony został w literackim i społecznym kontekście epoki, co pozwoliło na scharakteryzowanie jego genezy, formy oraz recepcji. W toku analizy omówione zostały trzy główne aspekty dzieła Putramenta. W pierwszej części tekstu autor opisuje, w jaki sposób powieść wpisywała się w charakterystyczny dla okresu postalinowskiej odwilży proces przemiany oficjalnego stosunku do literatury sensacyjnej. Zaakceptowano wówczas powieść kryminalną jako gatunek rozrywkowy i oczekiwano, że sięgną po niego cieszący się uznaniem pisarze – wierzono bowiem, że zapewni to wysoki poziom powstającym w ten sposób utworów. W drugiej części artykułu analizie poddano metafikcjonalny i pastiszowy charakter powieści Putramenta, która dzięki licznym odwołaniom do metaforyki teatralnej ujawnia i tematyzuje mechanizmy rządzące konwencją kryminalną. W części ostatniej zrekonstruowany został społeczny kontekst Strachów w Biesalu – powieść odnosi się bowiem do charakterystycznych dla drugiej połowy lat 50. procesów emancypacji kobiet i wykorzystuje genderowe stereotypy związane z tymi procesami. Powieść Putramenta stanowi zatem także satyrę wykpiwającą środowisko artystyczne oraz młode, zafascynowane modą i kulturą Zachodu kobiety. Autor artykułu dowodzi jednak, że krytycznemu tonowi powieści towarzyszy także mimowolna fascynacja wyemancypowaną kobiecością.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Robert Dudziński - Uniwersytet Wrocławski

Robert Dudziński – doktor, adiunkt w Zakładzie Teorii Kultury i Sztuk Widowiskowych Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Główne zainteresowania badawcze: historia literatury popularnej w Polsce, historia filmu polskiego, historia i teoria kina gatunkowego. Autor monografii: Produkcje sensacyjno-kryminalne Telewizji Polskiej 1965–1989. Konwencje – motywy – konteksty (2017) oraz Od „potwornej szmiry” do „własnego kiczu”. Proza popularna w polskiej kulturze literackiej lat 50. XX wieku (2021).

Bibliografia

Putrament Jerzy, Arka Noego, Wydawnictwo MON, Warszawa 1961.
Google Scholar

Putrament Jerzy, Pół wieku, t. 5: Poślizg, Czytelnik, Warszawa 1980.
Google Scholar

Putrament Jerzy, Strachy w Biesalu, Wydawnictwo MON, Warszawa 1958.
Google Scholar

Barańczak Stanisław, Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze literackiej PRL, [w:] S. Barańczak, Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej, wyb., oprac., posł. A. Poprawa, Ossolineum, Wrocław 2017, s. 183–417.
Google Scholar

Brzostek Dariusz, „Przecież nie zabił jej duch…” Schemat fabularny kryminału w narracjach niewerystycznych, [w:] Literatura kryminalna. Na tropie źródeł, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2015, s. 125–138.
Google Scholar

Cyganiewicz Stanisław Zbyszko, Na ringach całego świata. Księga wspomnień, Księgarnia Karoliny Piszowej, Nowy Sącz 1937.
Google Scholar

Czubaj Mariusz, Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Oficynka, Gdańsk 2010.
Google Scholar

Dauksza Agnieszka, Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej, IBL PAN, Warszawa 2017.
Google Scholar

Dudziński Robert, Od „potwornej szmiry” do „własnego kiczu”. Proza popularna w polskiej kulturze literackiej lat 50. XX wieku, Universitas, Kraków 2021.
Google Scholar

Fidelis Małgorzata, Stańczak-Wiślicz Katarzyna, Piękne i zaradne: rytuały ciała, moda i uroda, [w:] K. Stańczak-Wiślicz i in., Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Universitas, Kraków 2020, s. 407–455.
Google Scholar

Jachymek Karol, Film – ciało – historia. Kino polskie lat sześćdziesiątych, Katedra, Gdańsk 2016.
Google Scholar

Jagielski Sebastian, Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968–1982, Universitas, Kraków 2021.
Google Scholar

Kraska Mariusz, Zbrodnia jako spektakl. Agatha Christie i powieść detektywistyczna, [w:] Ogród sztuk. Maska, red. M. Jarmułowicz, współprac. K. Kręglewska, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2017, s. 267–279.
Google Scholar

Kurz Iwona, Twarze w tłumie. Wizerunki bohaterów wyobraźni zbiorowej w kulturze polskiej lat 1955–1969, Świat Literacki, Warszawa 2005.
Google Scholar

Larek Michał, Co wydarzyło się w 1959 roku (w Polsce)? Powieść kryminalna według Pesco, Alexa i Lema, [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2014, s. 93–106.
Google Scholar

Lichański Stefan, Putrament „kryminalista”, „Orka” 1958, nr 37, s. 4.
Google Scholar

Miller-Klejsa Anna, Filmowe igrzyska Sienkiewiczem podszyte, czyli „Quo Vadis” na dużym ekranie, „Kwartalnik Filmowy” 2017, nr 97/98, s. 113–128.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36744/kf.2087

Mirek [Mirosław Malcharek], „Strachy” walczą ze szmirą, „Współczesność” 1958, nr 22, s. 3.
Google Scholar

Pacławski Jan, Proza literacka Jerzego Putramenta, Wydawnictwo UJK, Kielce 2003.
Google Scholar

Quincey Thomas de, O morderstwie jako jednej ze sztuk pięknych, [w:] T. de Quincey, Wyznania angielskiego opiumisty i inne pisma, wyb., przekł. M. Bielewicz, wstęp W. Rulewicz, Czytelnik, Warszawa 1980, s. 322–408.
Google Scholar

zk [Zbigniew Kubikowski], „Strachy w Biesalu”, „Odra” 1958, nr 23, s. 12.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2023-06-30

Jak cytować

Dudziński, R. (2023). Zjawy, kociaki i Milicja Obywatelska. Literackie i społeczne konteksty Strachów w Biesalu Jerzego Putramenta. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 66(1), 177–195. https://doi.org/10.18778/1505-9057.66.08