Radom jako miejsce obrad sejmików i lokalnych zjazdów szlacheckich w drugiej połowie XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.18778/1644-857X.18.01.03Słowa kluczowe:
Radom, powiat radomski, sejmiki, samorząd lokalny, szlachtaAbstrakt
Osiemnastowieczny Radom, choć był miastem stosunkowo niewielkim, do 1763 r. był miejscem obrad Trybunału Skarbowego Koronnego, przez co odgrywał istotną rolę w życiu szlachty. Panowanie Stanisława Augusta odebrało Radomiowi status „miasta trybunalskiego”, na szczeblu lokalnym wzmocniło jednak jego rolę poprzez ustanowienie lokalnych sejmików. Od XVI w. województwo sandomierskie, którego częścią był powiat radomski, obradowało wspólnie w Opatowie, sejm konwokacyjny, wprowadzając odrębny sąd ziemski dla powiatów chęcińskiego, opoczyńskiego i radomskiego, miejscem elekcji jego urzędników naznaczył jednak Radom. W 1768 r. podjęto też próbę ustanowienia w Radomiu sejmików deputackich. Reforma z 1791 r. przewidywała z kolei w mieście obrady sejmików poselskich z jednoczesnym zmniejszeniem okręgu sejmików elekcyjnych do samego powiatu radomskiego. Nowe prawo obowiązywało jednak zaledwie kilka miesięcy. W analizowanym okresie w Radomiu odbywały się także zjazdy nieprzewidziane prawem, a związane z konfederacją barską (1769), konfederacją targowicką (1792) i insurekcją kościuszkowską (1794). Ogółem na przestrzeni lat 1765–1794 w Radomiu zebrało się sześć sejmików i trzy zjazdy.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Metryka Koronna, dz. XVIII, sygn. 36.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], tzw. Metryka Litewska [ML], dz. IX, sygn. 93.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Sejmu Czteroletniego, sygn. 21.
Google Scholar
Archiwum parafii św. Jana Chrzciciela w Radomiu, Księga metrykalna 1757–1781.
Google Scholar
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie [BCz.], rkps 930.
Google Scholar
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 5146.
Google Scholar
Biblioteka PAU-PAN w Krakowie [BPAU-PAN Kraków], rkps 197, 8338.
Google Scholar
Lvìvska Nacìonalna Naukova Bìblìoteka Ukraїni im. V. Stefanyka [LNNBU], f. 5, op. 1, sp. 1407/II.
Google Scholar
Lvìvska Nacìonalna Naukova Bìblìoteka Ukraїni im. V. Stefanyka [LNNBU], f. 45, op. 1, sp. 675.
Google Scholar
Muzeum Okręgowe im. Jacka Malczewskiego w Radomiu [MJM Radom], inw. H/1428/20/85.
Google Scholar
Muzeum Okręgowe im. Jacka Malczewskiego w Radomiu [MJM Radom], inw. H/1431/85.
Google Scholar
Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Średniowieczu Instytut Historii PAN w Krakowie [PSHG IH PAN Kraków], Kartoteka słownika województwa sandomierskiego w dobie Sejmu Wielkiego [Kartoteka WS].
Google Scholar
Akty powstania Kościuszki, wyd. S. Askenazy, W. Dzwonkowski, t. I, Kraków 1918.
Google Scholar
Dyaryusz seymu ordynaryinego pod związkiem konfederacyi generalney Oboyga Narodow w Warszawie rozpoczętego Roku Pańskiego 1788, t. I, cz. 2, Warszawa 1790.
Google Scholar
Kitowicz J., Pamiętniki czyli historia polska, oprac. P. Matuszewska, Warszawa 1971.
Google Scholar
„Księga domowa” Leona i Hieronima Kochanowskich (1763–1855), wyd. J.K. Kochanowski, „Przegląd Historyczny” 1916, t. XX, s. 175–197.
Google Scholar
Księgi Metrykalne Kościołów Radomskich, seria A (Metryki chrztów), t. X (Kościół św. Jana Chrzciciela 1772–1795), red. D. Kupisz, Radom 2012.
Google Scholar
Laudum zjazdu szlachty powiatu radomskiego z 1711 roku, oprac. D. Kupisz, [w:] Z dziejów administracji w Małopolsce w XVI–XX wieku, red. D. Kupisz, Radom 2003, s. 115–118.
Google Scholar
Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, wyd. W. Ochmański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
Google Scholar
Lustracja województwa sandomierskiego 1789, cz. 2 (Powiat radomski), oprac. H. Madurowicz-Urbańska, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Google Scholar
Modzelewski M., Wrażenia podróży po Radomskiem w 1876 roku, oprac. S. Zieliński, „Radomir. Kwartalnik Turystyczno-Krajoznawczy Zarządu Wojewódzkiego PTTK w Radomiu” 1989, nr 2, s. 25–52.
Google Scholar
Ordynacja dobrego porządku dla Ryczywołu z 1788 roku, oprac. Z. Guldon, J. Wijaczka, „Wieś Radomska” 1993, t. IV, s. 41–57.
Google Scholar
Protokół ofiary dziesiątego i dwudziestego grosza powiatu radomskiego, wyd. Z. Guldon, S. Zieliński, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. II (Historia społeczno-religijna okresu wczesnonowożytnego), red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom 1996, s. 225–261.
Google Scholar
Spis ludności dyecezyi krakowskiej z r. 1787, wyd. J. Kleczyński, „Archiwum Komisyi Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie” 1894, t. VII, s. 269–478.
Google Scholar
Tarnowska U., Wspomnienia damy polskiej z XVIII wieku, [w:] Archiwum Wróblewieckie, z. 1, Poznań 1869, s. 1–119.
Google Scholar
Testament szlachcica Wincentego Modzelewskiego z 1827 roku, oprac. S. Zieliński, „Wieś Radomska” 1993, t. IV, s. 59–64.
Google Scholar
Volumina legum, t. I–VIII, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859–1860.
Google Scholar
Volumina legum, t. IX, wyd. A. Bojarski, Z. Kniaziołucki, Kraków 1889.
Google Scholar
Volumina legum, t. X, wyd. Z. Kaczmarczyk, Poznań 1952.94
Google Scholar
„Gazeta Wolna Warszawska”, 24 V 1794, nr 9.
Google Scholar
„Gazeta Narodowa i Obca”, 23 V 1792, nr 41.
Google Scholar
„Korrespondent Kraiowy i Zagraniczny”, 4 VI 1793, nr 45.
Google Scholar
„Korrespondent Warszawski”, 30 VIII 1792, nr 52.
Google Scholar
„Wiadomości Warszawskie”, 19 XII 1772, nr 102.
Google Scholar
Barczyk G., Marciniak-Barczyk J., Marciniak W., Najstarszy ratusz Nowego Miasta w Radomiu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, „Radomskie Studia Humanistyczne” 2015, t. II, s. 295–312.
Google Scholar
Bauer K., Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego, Warszawa 1981.
Google Scholar
Boniecki A., Herbarz polski, t. VIII–IX, Warszawa 1905–1906.
Google Scholar
Buliński M., Monografia Sandomierza, Warszawa 1879.
Google Scholar
Choińska-Mika J., Między społeczeństwem szlacheckim a władzą. Problemy komunikacji społeczności lokalne – władza w epoce Jana Kazimierza, Warszawa 2002.
Google Scholar
Cynarski S., Dzieje rodu Lanckorońskich z Brzezia od XIV do XVIII wieku, Warszawa –Kraków 1996.
Google Scholar
Czeppe M., Sołtyk Józef h. własnego (zm. 1803), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XL, Warszawa–Kraków 2001, s. 385–386.
Google Scholar
Czeppe M., Strasz (Odrowąż Strasz) Wojciech (zm. 1821 lub 1822), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2006, s. 215–216.
Google Scholar
Deputaci Trybunału Koronnego 1578–1794. Spis, cz. 5 (1751–1794), oprac. J. Ternes, Warszawa 2017.
Google Scholar
Estreicher K., Bibliografia polska, cz. 3, t. XIV (XXV), Kraków 1913.
Google Scholar
Filipczak W., Bolimów jako miejsce obrad sejmików województwa rawskiego w XVII–XVIII wieku, „Rocznik Łódzki” 2016, t. LXV, s. 11–35.
Google Scholar
Filipczak W., Elekcje ziemskich urzędników sądowych w czasach Rady Nieustającej, [w:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI–XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami, red. M. Markiewicz, D. Rolnik, F. Wolański, Katowice 2016, s. 582–597.
Google Scholar
Filipczak W., Sejmiki województwa płockiego 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 2, s. 23–62.
Google Scholar
Filipczak W., Ziemskie urzędy sądowe w życiu politycznym województwa sandomierskiego w latach 1777–1783, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, R. XV, nr 2, s. 191–214.
Google Scholar
Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786, Łódź 2012.
Google Scholar
Gacki J., Radom i jego kościoły do końca XVIII wieku, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. IV, oprac. S. Zieliński, Radom 1999.
Google Scholar
Gerlach J., Grudziądz miejscem obrad sejmiku generalnego Prus Królewskich (1454–1772), „Rocznik Grudziądzki” 1963, t. III, s. 7–33.95
Google Scholar
Guldon Z., Radom i miasta królewskie powiatu radomskiego w dobie Sejmu Czteroletniego, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. V (Pogranicze Mazowsza i Małopolski), red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom 1999, s. 5–15.
Google Scholar
Haratym A., Święcicki Wojciech h. Jastrzębiec (zm. między 1803 a 1806), [w:] Polski słownik biograficzny, t. LI, Warszawa–Kraków 2017, s. 480–482.
Google Scholar
Jadach J., Kozienice w 1794 roku, „Ziemia Kozienicka” 1996, z. 5, s. 3–11.
Google Scholar
Janicka A., Kościół i klasztor bernardynów w Radomiu od XV do XVIII w. Miejsce działalności społecznej i stały element krajobrazu miejskiego, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica” 85, 2010, s. 7–20.
Google Scholar
Jelonkiewicz-Chęć A., Kozienice. Założenie Pałacowo-Ogrodowe, Kozienice 1999.
Google Scholar
Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni. Studia nad literaturą i życiem w Polsce w okresie trzech rozbiorów, Wrocław–Warszawa–Kraków 1971.
Google Scholar
Kawalec A., Ksiądz Franciszek Siarczyński. Życie i działalność, Wrocław–Warszawa –Kraków 2007.
Google Scholar
Korzon T., Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794), t. I, Kraków–Warszawa 1897.
Google Scholar
Kowecki J., Pospolite ruszenie w insurekcji 1794, Warszawa 1963.
Google Scholar
Kozdrach M., Radomskie wobec Targowicy i Grodna (lipiec 1792 – marzec 1794), „Radomskie Studia Humanistyczne” 2017, t. IV, s. 27–46.
Google Scholar
Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
Google Scholar
Kubicki R., Wojska i działania wojenne w okolicy Opatowa od konfederacji barskiej do wojen napoleońskich, „Z dziejów Regionu i Miasta. Rocznik Oddziału PTH w Skarżysku-Kamiennej” 2010, R. I, s. 49–73.
Google Scholar
Kuczyński S.K., Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993.
Google Scholar
Kupisz D., Dzieje parafii św. Jana Chrzciciela w Radomiu w XIV–XVIII wieku, [w:] Kościół św. Jana Chrzciciela w Radomiu. Architektura – ludzie – wydarzenia, Radom 2010, s. 13–60.
Google Scholar
Kupisz D., Konfederaci barscy i Kazimierz Pułaski w regionie radomskim, [w:] Kazimierz Pułaski i jego czasy w historii, literaturze, kulturze. W 270 rocznicę urodzin, red. D. Kupisz, A. Pytlak, Radom–Warka 2016, s. 9–20.
Google Scholar
Kupisz D., Nekropolie Radomia w drugiej połowie XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2016, R. LXIV, nr 1, s. 35–58.
Google Scholar
Kupisz D., Rody szlacheckie ziemi radomskiej, Radom 2009.
Google Scholar
Kupisz D., Wprowadzenie, [w:] L. Babiński, Trybunał Skarbowy Radomski (Organizacja. Postępowania). Na podstawie ksiąg Trybunału z lat 1614–1658, J. Rafacz, Trybunał Skarbowy Koronny, red. D. Kupisz, Radom 2013, s. 3–10.
Google Scholar
Kurkowski J., Kolegium i szkoła pijarów w Radomiu 1680–1795, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. II (Historia społeczno-religijna okresu wczesnonowożytnego), red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom 1996, s. 83–112.
Google Scholar
Lityński A., O reformach sejmikowania w latach 1764–1793, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1985, t. XXXVII, z. 2, s. 257–272.96
Google Scholar
Lityński A., Samorząd szlachecki w Polsce XVII–XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1992, R. XCIX, z. 4, s. 17–34.
Google Scholar
Lityński A., Sejmiki województwa płockiego przed i w czasie Sejmu Czteroletniego. Z badań nad organizacją i funkcjonowaniem, [w:] W dwusetną rocznicę wolnego Sejmu. Ludzie – państwo prawo czasów Sejmu Czteroletniego, red. A. Lityński, Katowice 1988, s. 76–108.
Google Scholar
Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” 1969, nr 5, Prace Prawnicze, nr 1, s. 89–105.
Google Scholar
Luboński J., Monografja historyczna miasta Radomia, Radom 1907.
Google Scholar
Łoboda L., Kozienice od połowy XVII do końca XVIII wieku, [w:] Kozienice. Monografia miasta, red. S. Piątkowski, Kozienice 2004, s. 53–93.
Google Scholar
Łukowski G.T., The szlachta and the confederacy of Radom, 1764–1767/8: A study of the Polish nobility, „Antemurale” 1977, t. XXI.
Google Scholar
Madejska B., Konfederacja radomska 1767–1768 roku, „Biuletyn Kwartalny Ra-domskiego Towarzystwa Naukowego” 2003, t. XXXVIII, z. 3–4.
Google Scholar
Orzechowska E., Radomscy bernardyni w dobie powstania styczniowego, Radom 2008.
Google Scholar
Pałucki W., Granice i podziały polityczno-administracyjne, [w:] Atlas Historyczny Polski. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2 (Komentarz. Indeksy), red. W. Pałucki, Warszawa 1993, s. 31–49.
Google Scholar
Smoleński W., Konfederacya targowicka, Kraków 1903.
Google Scholar
Szcząska Z., Sąd sejmowy w okresie rządów Rady Nieustającej. Proces barona Juliusa, „Przegląd Historyczny” 1971, t. LXII, z. 3, s. 421–436.
Google Scholar
Szczygielski W[acław], Potkański Aleksander h. Brochwicz (zm. po 1803), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1983, s. 720–721.
Google Scholar
Szczygielski W[ojciech], Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994.
Google Scholar
Szyndler B., Powstanie kościuszkowskie 1794, Warszawa 1994.
Google Scholar
Szyndler B., Tadeusz Kościuszko 1746–1817, Warszawa 1991.
Google Scholar
Tokarz W., Marsz Madalińskiego, Warszawa 1926 (odbitka z „Przegląd Wiedzy Wojskowej” 1925, R. II).
Google Scholar
Trawicka Z., Sejmik województwa sandomierskiego w latach 1572–1696, Kielce 1985.
Google Scholar
Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
Google Scholar
Wilkoszewski A., Komisje Porządkowe Koronne za powstania Kościuszkowskiego, „Przegląd Historyczny” 1929, t. XXVIII, nr 2, s. 1–68 (219–286).
Google Scholar
Wiśniewski J., Dekanat radomski, Radom 1911.
Google Scholar
Zwierzykowski M., Tacka E., Miejsca obrad sejmików województw Wielkopolski właściwej od XVI do XVIII wieku, „Res Historica” 2016, t. XLII, s. 75–100.
Google Scholar
Żerek-Kleszcz H., Szczawiński Jan (Jan Chrzciciel) h. Prawdzic (po 1723–po 1795), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLVII, Warszawa–Kraków 2010, s. 199–202.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
