Funkcje przymiotnika jakościowego we współczesnym języku ogólnopolskim i włoskim

Abstrakt

Celem autorki artykułu było przedstawienie funkcji przymiotnika opisującego (jakościowego) w standardowej odmianie współczesnego języka polskiego i włoskiego. Pojęcie przymiotnika stosowane w artykule to pojęcie leksemu o prymarnej funkcji członu zależnego grupy nominalnej (GN) – w języku włoskim Sintagma Nominale (SN), semantycznie interpretowanej jako funkcja określenia rzeczownika (funkcja atrybutywna). Przymiotniki spełniające tę funkcję łączą się z rzeczownikiem bezpośrednio tworząc z nim GN. Interesowała mnie przede wszystkim pozycja typowa i właściwa wszystkim przymiotnikom, tj. pozycja członu zależnego GN, czyli przymiotniki pełniące funkcję atrybutywną. W strukturze zdania atrybuty będące członami GN zależą od podmiotu: uno studente intelligente ‘inteligentny student’, od dopełnienia: Ho comprato un libro interessante ‘Kupiłam ciekawą książkę’ lub od orzecznika: È uno studente intelligente e laborioso ‘Jest studentem inteligentnym i pracowitym’.

W obydwu interesujących mnie językach przymiotnik może być definiowany na podstawie kryteriów formalnych, które określają jego strukturę morfologiczno-składniową i nie zależą od kontekstu językowego, lub na podstawie kryteriów dystrybucyjnych, które dotyczą wszystkich kontekstów, w których może się on znaleźć. Przymiotnik może więc występować nie tylko w funkcji atrybutywnej, ale również w funkcji orzecznika, kiedy łączy się z rzeczownikiem za pośrednictwem czasownika, tworząc wraz z tym ostatnim grupę orzeczenia (GO), w języku włoskim Sintagma Verbale (SV). Ponadto w języku włoskim, występując w liczbie pojedynczej rodzaju męskiego, może zastępować w zdaniu przysłówek: ridere amaro ‘śmiać się gorzko’ [amaro = gorzki] i pełnić funkcję przysłówkową.

Podsumowując możemy powiedzieć, że w zależności od kontekstu, w którym mogą się znaleźć, przymiotniki w obydwu językach pełnią funkcję atrybutywną – funkcję przydawki przymiotnej (funzione attributiva): in italiano: [47] a. una discussione interessante ‘ciekawa dyskusja’, b. un’interessante discussione, c. un ragazzo fedele a Maria ‘chłopak wierny Marii’, in polacco: [48] a. czerwona róża, biały śnieg, młody człowiek, ‘la rosa rossa, la bianca neve, l’uomo giovane’, b. norma językowa, stan majątkowy, ‘la norma linguistica, la condizione patrimoniale’, funkcję predykatywną (funzione predicativa) – funkcję orzecznika podmiotu (49a, 50a) lub orzecznika dopełnienia (49b, 50b): in italiano: [49] a. Gianni sembra sicuro di sé, ‘Jan wydaje się (być) zadowolony z siebie’, b. Questo gioco rende i bambini felici, ‘Ta zabawa czyni dzieci szczęśliwymi’, in polacco: [50] a. Piotr wygląda na naiwnego. ‘Pietro sembra ingenuo’, b. Oceniam Marię jako niezdolną do tej pracy, ‘Giudico Maria inadatta a questo lavoro’, lub w języku włoskim funkcję przysłówkową: [51] a. lavorare sodo ‘pracować ciężko’ [ sodo = ciężki], b. parlare piano ‘mówić cicho’ [ piano = cichy].

Przymiotnik pełniący funkcję atrybutywną może występować w zdaniu w funkcji ograniczającej, restryktywnej – funzione restrittiva (po rzeczowniku, który określa w jęz. włoskim lub przed rzeczownikiem w jęz. polskim), lub poprzedzać określany przez siebie rzeczownik w funkcji opisującej – funzione appositiva (poprzedzając opisujący przez siebie rzeczownik w jęz. włoskim lub występując po nim w jęz. polskim). Użyty w funkcji restryktywnej (pozycja produktywna, nienacechowana składniowo) ma znaczenie dosłowne, właściwe, istotne dla treści wyrażanej przez rzeczownik. Użyty w funkcji opisującej, czyli występując w pozycji, która jest nacechowana składniowo, posiada znaczenie mniej precyzyjne, ogólne, nacechowane stylistycznie, często przenośne.