Środowisko inteligencji radykalnej na przełomie XIX i XX wieku. Próba portretu

Marta Sikorska-Kowalska

doi:10.18778/2080-8313.19.03

Autor

Marta Sikorska-Kowalska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Polski XIX w.

DOI:

https://doi.org/10.18778/2080-8313.19.03

Słowa kluczowe:

inteligencja, socjalizm, przełom XIX i XX w, portret zbiorowy

Abstrakt

XIX-wieczni uczestnicy polskiego ruchu socjalistycznego wyraźnie podkreślali, że został on zbudowany przez inteligencję. We wspomnieniach polskich socjalistów odnajdziemy charakterystykę typów polskiej inteligencji, która przystąpiła do socjalizmu. Odnajdziemy również motywy wyboru radykalnej drogi ideowej.
Próba charakterystyki środowiska radykalnej inteligencji, którą łączyły poglądy lewicowe, zawiera pytania o tożsamość, patriotyzm, stosunek do socjalizmu, niepodległości i polskości. Ważny jest również stosunek do lewicowości i trwałość związków z socjalizmem, bowiem odchodzenie od lewicowych zasad, poszukiwanie nowych dróg ideowych, było typowe dla „pokolenia niepokornych”, którzy często młodzieńcze ideały zamieniali na inne postawy i poglądy. Badania biografii lewicowych działaczy politycznych, społeczników, uczonych, ukazują sylwetki ludzi wybitnych, ideowych, zaangażowanych na bardzo szeroką skalę w pracę na rzecz danej warstwy społecznej czy lokalnej wspólnoty. W grupie radykalnej inteligencji, zorientowanej lewicowo odnajdujemy wybitnych uczonych, intelektualistów, którzy pracę polityczną łączyli z realizacją misji społecznej. Prowadzili często szeroko zakrojoną działalność oświatową, byli popularyzatorami wiedzy z różnych dziedzin. Próba skreślenia portretu socjologicznego środowiska radykalnej inteligencji, ma na celu ukazanie złożoności biografii przedstawicieli tego pokolenia. Ma stanowić próbę odpowiedzi na pytanie co było spoiwem tego pokolenia, jaki był klucz ideowy, który łączył radykalną, socjalistyczną, postępową inteligencję polską.

Bibliografia

Brzozowski S., Listy, oprac. M. Sroka, Kraków 1970.
Google Scholar

Dębski A., Korespondencja, „Przedświt” 1883, nr 10.
Google Scholar

Dłuski K., Patriotyzm i socjalizm, [w:] Pierwsze pokolenie marksistów polskich. Wybór pism i materiałów źródłowych z lat 1878–1886, red. A. Molska, Warszawa 1962.
Google Scholar

Heryng Z., Socjalizm przed pół wiekiem (1875–1880) w Rosji i w Polsce. Przeżycia i rozważania, oprac. M. Sikorska-Kowalska, Łódź 2007.
Google Scholar

Kon F., Narodziny wieku. Wspomnienia, Warszawa 1969.
Google Scholar

Krzywicki L., Wspomnienia, t. 2, Warszawa 1958.
Google Scholar

Kulczycki L., Rewolucja rosyjska. Od dekabrystów do wędrówki w lud 1825–1870, cz. 1, Lwów 1909.
Google Scholar

Kulczycki L., Rewolucja rosyjska. Od wędrówki w lud do upadku „Narodnej Woli” 1870–1886, cz. 2, Lwów 1911.
Google Scholar

Limanowski B., Pamiętniki (1835–1870), t. 1, Warszawa 1957.
Google Scholar

Limanowski B., Socjalizm i patriotyzm, [w:] Socjalizm jako konieczny objaw dziejowego rozwoju. Wybór pism, red. J. Sztumski, Warszawa 1989.
Google Scholar

Mendelson S., My i patrioci, „Walka Klas” 1884, nr 3.
Google Scholar

Pietkiewicz K., O czasach pepeesowych i przedpeesowych słów kilka, [w:] Księga Pamiątkowa PPS. W trzydziestą rocznicę, Warszawa 1923.
Google Scholar

Piłsudski J., Jak stałem się socjalistą, [w:] Wybór pism, oprac. W. Suleja, Wrocław 2003.
Google Scholar

Sieroszewski W., M.K. Michajłowski (Wspomnienia pośmiertne), „Prawda” 1904, nr 10, [w:] idem, Dzieła, t. 20, cz. 2, Kraków 1963.
Google Scholar

Bokszański Z., Tożsamość. Integracja. Grupa. Tożsamość jednostki w perspektywie teorii socjologicznej, Łódź 1989.
Google Scholar

Dziamski S., Zarys polskiej filozoficznej myśli marksistowskiej, Warszawa 1973.
Google Scholar

Haecker E., Karol Marks. Jego żywot i nauki. W setną rocznicę urodzin, Chicago 1918.
Google Scholar

Hahn H.H., Centrum i peryferie: zmienność i podobieństwo mechanizmów generujących stereotypy, [w:] Akulturacja / asymilacja na pograniczach kulturowych Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, red. R. Traba, t. 1: Stereotypy i pamięć, Warszawa 2009.
Google Scholar

Hass L., Pierwsze pokolenie aktywu socjalistycznego w Królestwie Polskim, „Z Pola Walki” 1981, nr 3–4.
Google Scholar

Hass L., Pokolenia inteligencji Królestwa Polskiego, [w:] Inteligencji polskiej dole i niedole XIX i XX wiek, Łowicz 1999.
Google Scholar

Helena Heryngowa, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 9, Wrocław 1960–1961.
Google Scholar

Kłoskowska A., Socjologia, [w:] Historia Nauki Polskiej, t. 4, cz. 3, red. Z. Skubała-Tokarska, Warszawa 1987.
Google Scholar

Kołakowski L, Główne nurty marksizmu, cz. 1: Powstanie, bmrw.
Google Scholar

Kowalik T., Wstęp, [w:] Stanisław Krusiński, Pisma zebrane, Warszawa 1958.
Google Scholar

Micińska M., Inteligencja na rozdrożach 1864–1918, Warszawa 2008.
Google Scholar

Molska A., Wstęp, [w:] Pierwsze pokolenie marksistów polskich. Wybór pism i materiałów źródłowych z lat 1878–1886, red. A. Molska, Warszawa 1962.
Google Scholar

Offenberg J., Z dziejów organizacji polskiej młodzieży szkolnej na Kresach, Warszawa 1992.
Google Scholar

Pacholczykowa A., Feliks Kon, [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 3, Warszawa 1992.
Google Scholar

Pacholczykowa A., Helena Heryngowa, [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 2, Warszawa 1987.
Google Scholar

Samuś P., Socjalistki w Królestwie Polskim przełomu XIX i XX w. Szkic do portretu zbiorowego, [w:] Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1994.
Google Scholar

Sandler S., U początków marksistowskiej krytyki literackiej w Polsce. Bronisław Białobłocki, Wrocław 1954.
Google Scholar

Sikorska-Kowalska M., Asymilacja, patriotyzm, socjalizm. Heilpernowie, Konowie, Heryngowie – Żydzi – socjaliści – dylematy tożsamości, [w:] „Należę do polskiej szkoły historycznej”. Studia i szkice ofiarowane prof. Jakubowie Goldbergowi z okazji odnowienia doktoratu na Uniwersytecie Łódzkim, red. R. Stobiecki, J. Walicki, Łódź 2010.
Google Scholar

Sikorska-Kowalska M., Dom i polityka. Relacje międzypokoleniowe w rodzinach polskich socjalistów na przykładzie rodziny Heryngów, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, red. M. Korybut-Marciniak, M. Zbrzeźniak, Olsztyn 2013.
Google Scholar

Sikorska-Kowalska M., Ku socjalizmowi. Przełamywanie barier kulturowych na przykładzie biografii żydowskich socjalistek działających w wielkich miastach Królestwa Polskiego – Warszawie i Łodzi, „Acta Judaica Lodziensia. Studia i materiały” 2012, nr 1.
Google Scholar

Sikorska-Kowalska M., Uczniowie Czernyszewskiego i Ławrowa. Recepcja rosyjskiej myśli narodnickiej wśród polskich socjalistów, [w:] Historia – Mentalność – Tożsamość. Rosja i Europa Zachodnia w polskiej i ukraińskiej historiografii XIX i XX wieku, red. E. Koko, M. Nowak, L. Zaszkilniak, Gdańsk 2013.
Google Scholar

Sikorska-Kowalska M., Zygmunt Heryng (1854–1931). Biografia lewicowego intelektualisty, Łódź 2011.
Google Scholar

Szacki J., Historia myśli socjologicznej, Warszawa 2003.
Google Scholar

Trochimiak J., Pisarze rosyjscy a Polska. A. Hercen, I. Turgieniew, M. Czernyszewski, M. Dobrolubow, Siedlce 2006.
Google Scholar

Tych, Jan Strożecki, [w:] PSB, t. 44, Warszawa–Kraków 2006.
Google Scholar

Walicki A., Polska, Rosja, marksizm, Kraków 2011.
Google Scholar

Walicki A., Rosyjska filozofia i myśl społeczna od Oświecenia do marksizmu, Warszawa 1973.
Google Scholar

Walicki A., Stanisław Brzozowski – drogi myśli, Warszawa 1977.
Google Scholar

Wolna Wszechnica Polska, [w:] Szkoły wyższe Rzeczypospolitej Polskiej, wyd. 2, Warszawa 1930.
Google Scholar