Przygotowanie lekarzy Królestwa Polskiego do walki z epidemiami chorób zakaźnych w XIX w. Zarys problematyki badawczej
DOI:
https://doi.org/10.18778/2080-8313.25.02Słowa kluczowe:
Królestwo Polskie, lekarze, przygotowanie zawodowe, epidemie chorób zakaźnychAbstrakt
Przez stulecia ziemie polskie, na równi z innymi krajami europejskimi, regularnie padały ofiarą epidemii lub pandemii. Dżuma, zwana czarną śmiercią albo morem, ospa prawdziwa, rozmaite „zgniłe gorączki” to tylko te najbardziej niebezpieczne z długiej listy chorób zakaźnych nękających mieszkańców naszego kraju do schyłku epoki nowożytnej. W XIX stuleciu modelową chorobą epidemiczną na ziemiach polskich pod zaborami stała się cholera, ale szalały również i inne, jak gruźlica, syfilis, dur i czerwonka. Szerzenie się jednych wywoływało pandemię obejmującą znaczne obszary ziem polskich, a z kolei inne powodowały epidemie o określonym zasięgu i czasie. Do wynalezienia i upowszechnienia szczepień ochronnych, a później wynalezienia chemioterapeutyków i antybiotyków, ludzkość była regularnie nękana kolejnymi epidemiami chorób zakaźnych.
W niniejszym tekście na podstawie źródeł różnej proweniencji podjęto próbę poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób do zwalczania owych epidemii przygotowani byli lekarze praktykujący w XIX w. na terenie Królestwa Polskiego? Na początku omówione zostaną główne choroby zakaźne i chronologia wybuchających epidemii w przestrzeni Królestwa Polskiego. W XIX w., a szczególnie w drugiej połowie stulecia, stan zdrowotności ludności, jak również związane z tym sprawy opieki medycznej zaczęły zaliczać się do najważniejszych zagadnień życia społecznego w większości nowoczesnych państw ówczesnej Europy. Interesować więc nas powinny regulacje prawne dotyczące walki z chorobami zakaźnymi (wydawane m.in. przez organy ogólnopaństwowe, lokalne, instytucje społeczne i opieki medycznej), na których mogli opierać się medycy. Ponadto warto zwrócić uwagę na przygotowanie zawodowe lekarzy do walki z epidemiami poprzez analizę zachowanych programów nauczania kończonych przez nich studiów medycznych, odbywane praktyki i uzyskane doświadczenia. Przybliżyć należy zakres prowadzonych badań naukowych nad chorobami zakaźnymi i dostępność ich wyników dla środowiska medycznego, a ponadto sposoby podejmowanej prewencji i dominujące modele stosowane podczas zwalczania epidemii, w tym działalność powstających szpitali zakaźnych. Na koniec podjęta zostanie kwestia sukcesów i porażek w walce z tymi chorobami na terenie Królestwa Polskiego.
Bibliografia
Biegański W., O zadaniach towarzystw lekarskich prowincjonalnych, „Czasopismo Lekarskie” 1901, t. 2, nr 10.
Google Scholar
Chałubiński T., Leczenie w cholerze, Warszawa 1884.
Google Scholar
Dzierżawski B., Hewelke O., Janowski W., Zawadzki J., Cholera, jej dawniejsze epidemije u nas, przyczyny, objawy, zapobieganie i leczenie, Warszawa 1892.
Google Scholar
„Gazeta Warszawska” 1848, nr 215; nr 216.
Google Scholar
Gołuchowski J., Sposób leczenia cholery za pomocą zimnéj wody szczęśliwym skutkiem uwieńczony, Warszawa 1849.
Google Scholar
Grodecki F., Co mówią cyfry w sprawie bytu lekarzy?, „Krytyka Lekarska” 1900, nr 1.
Google Scholar
[Grodzicki J.], Wskazówki ochronne przeciwko cholerze i sposoby pielęgnowania cholerycznych chorych, Radom 1905.
Google Scholar
Hewelke O., Przegląd krytyczny niektórych metod leczenia cholery, „Gazeta Lekarska” 1892, t. 12, nr 37.
Google Scholar
Lista lekarzy, aptekarzy, dentystów, weterynarzy, felczerów i akuszerek uprawnionych do praktyki w Królestwie Polskim, Warszawa 1854.
Google Scholar
Lista osób trudniących się leczeniem i lekarstwami w Królestwie Polskim na rok 1830, Warszawa 1829.
Google Scholar
Łazarowicz K., Co to jest cholera i jak ją zwalczać, Warszawa 1905.
Google Scholar
Palmirski W., O cholerze i walce z nią, Warszawa 1905.
Google Scholar
Pamiętnik II-go Zjazdu Lekarzy Prowincjonalnych w dniach 31 maja i 1 czerwca 1914 r. w Lublinie, Lublin (b.d.).
Google Scholar
Pamiętnik pierwszego Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich odbytego w r. 1869 w Krakowie, Kraków 1870.
Google Scholar
Pamiętnik pierwszego zjazdu lekarzy prowincjonalnych Królestwa Polskiego w Łodzi, dnia 4 i 5 czerwca 1911 r. oraz obchody XXV-lecia istnienia Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego dnia 3 czerwca 1911 r., Łódź 1911.
Google Scholar
Pruszyński J., Cholera, „Gazeta Lekarska” 1892, t. 12, nr 32.
Google Scholar
Rzętkowski D., Kilka słów w sprawie praktycznego kształcenia studentów medycyny, „Krytyka Lekarska” 1900, nr 1.
Google Scholar
Starkman J., Cholera: jej istota, przyczyny, objawy, szerzenie się, sposoby zapobiegania i leczenia, Warszawa 1892.
Google Scholar
Wrzosek A., Specyalizacya, „Krytyka Lekarska” 1900, nr 1.
Google Scholar
„Zdrowie” 1913, nr 9; nr 11; nr 12.
Google Scholar
Bączkiewicz J., Karta z dziejów „walki z rusyfikacją” na polu lecznictwa, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1929, z. 1.
Google Scholar
Berner W., Stan sanitarny, ochrona zdrowia i sytuacja epidemiologiczna chorób zakaźnych w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej (lata 60./70. XIX w.– do 1914 r.), „Przegląd Epidemiologiczny” 2008, t. 62, nr 1, s. 181–191.
Google Scholar
Bieliński J., Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831), t. 2, Warszawa 1911.
Google Scholar
Brożek K., Ruch na rzecz podnoszenia kwalifikacji zawodowych polskich lekarzy w latach 1805–1952.
Google Scholar
Towarzystwa i kursy, „Medycyna Nowożytna” 2003, t. 10, nr 1–2, s. 35–98.
Google Scholar
Dorobek F., Epidemia cholery w Królestwie Polskim i guberni płockiej w 1848 r., „Notatki Płockie” 1979, t. 24, nr 1, s. 25–36.
Google Scholar
Dydyński L., Zarys stuletnich dziejów Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, „Medycyna” 1938, nr 17, s. 661–667; nr 18, s. 688–695.
Google Scholar
Dydyński L., Ławrynowicz A., Zjazdy Lekarzy i Przyrodników Polskich od r. 1869, „Medycyna” 1933, nr 17, s. 517–538.
Google Scholar
Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816–1915, red. T. Kizwalter, Warszawa 2016.
Google Scholar
Dzierżawski B., Hewelke O., Janowski W., Zawadzki J., Cholera, jej dawniejsze epidemije u nas, przyczyny, objawy, zapobieganie i leczenie, Warszawa 1892, s. 6–8.
Google Scholar
Evans R.J., Epidemics and revolutions: cholera in nineteenth-century Europe, [w:] Epidemics and ideas. Essays on the historical perception on pestilence, ed. T. Ranger, P. Slack, Cambridge University Press 1992, s. 149–174.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511563645.008
Giedroyć F., Rada Lekarska Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1809–1867), Warszawa 1913.
Google Scholar
Hanecki M., Dzieje Towarzystwa Higienicznego Warszawskiego, „Archiwum Historii Medycyny” 1968, t. 28, z. 3, s. 265–271.
Google Scholar
Historia prasy polskiej, red. J. Łojek, t. 2, Prasa polska w latach 1864–1918, Warszawa 1976.
Google Scholar
Janicka I., Sina śmierć z Azji. Epidemie cholery w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego w XIX wieku, Gdańsk 2021.
Google Scholar
Kledecki Z., 120-letnie dzieje Kaliskiego Towarzystwa Lekarskiego, „Zeszyty Naukowe Kaliskiego Towarzystwa Lekarskiego” 1998, nr 4, s. 95–122.
Google Scholar
Kowalczyk S., Lubelskie Towarzystwo Lekarskie 1874–1951, Warszawa 1987.
Google Scholar
Leszczyński Z., Krysa-Leszczyńska D., W 110 rocznicę urodzin prof. dr. med. Seweryna Sterlinga, „Polski Tygodnik Lekarski” 1975, t. 30, nr 19, s. 823–825.
Google Scholar
Masłowska M., Ostatnia epidemia cholery azjatyckiej w Warszawie w XIX w. – zapobieganie, leczenie i przebieg w świetle źródeł z lat 1892–1894, „Wieś i Rolnictwo” 2020, nr 3 (188), s. 31–43.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.53098/wir032020/02
Mazur E., Szpitale w Królestwie Polskim w XIX wieku, Warszawa 2008.
Google Scholar
Męczkowski W., Stan i potrzeby szpitali w Królestwie Polskim, Warszawa 1905.
Google Scholar
Milewska M., Opinie o prowincjonalnej służbie zdrowia w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX w., „Przegląd Historyczny” 2020, t. 111, z. 2, s. 369–380.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.36693/202002p.369-380
Osterhammel J., Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, tłum. I. Drozdowska-Broering i in., wyd. II, Poznań 2020.
Google Scholar
Ostrowska T., Polskie czasopiśmiennictwo lekarskie w XIX wieku (1800–1900). Zarys historyczno-bibliograficzny, Wrocław 1973.
Google Scholar
Peszke J., Stulecie Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 1820–1920, Warszawa 1931.
Google Scholar
Podgórska-Klawe Z., Od hospicjum do współczesnego szpitala. Rozwój historyczny problematyki szpitalnej w Polsce do końca XIX wieku, Wrocław 1981.
Google Scholar
Polak A., Sak J., Epidemie cholery w XIX wieku na przykładzie Lublina, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 2020, t. 83, s. 63–74.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12797/AHiFM.83.2020.83.06
Rolbiecki W., Towarzystwa naukowe w Polsce, Warszawa 1972.
Google Scholar
Słownik lekarzy polskich XIX wieku, t. 1–6, Warszawa 1991–2001.
Google Scholar
Słownik polskich towarzystw naukowych, t. 1–3, Warszawa 1978–2001.
Google Scholar
Tobolewski W., Towarzystwo Lekarskie Częstochowskie 1901–2001, Częstochowa 2001.
Google Scholar
Tomczyk R., Zagrożenia epidemiologiczne na terenie austriackiej części monarchii habsburskiej w XIX w. (do 1914 r.). Aspekty prawne i administracyjne, „Galicja. Studia i Materiały” 2015, nr 1, s. 99–113.
Google Scholar
Urbanik M., Sposoby leczenia cholery na ziemiach polskich w XIX wieku, [w:] Epidemie w Polsce od czasów najdawniejszych po czasy współczesne, red. A. Śródka, Z. Bela, R. Gryglewski, K. Jaworska, M. Urbanik, Kraków 2005, s. 295–315.
Google Scholar
Więckowska E., Opieka lekarsko-zdrowotna i sanitarna w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, „Medycyna Nowożytna” 2007, nr 1–2, s. 55–68.
Google Scholar
Wróbel A., Polak A., Epidemie a polityka sanitarna w dziewiętnastowiecznym Lublinie, [w:] Czystość i brud. Higiena w XIX wieku. Wokół przełomu bakteriologicznego, red. W. Korpalska, W. Ślusarczyk, Bydgoszcz 2016, s. 41–59.
Google Scholar
Wykaz Szkoły Głównej Warszawskiej, Warszawa 1864–1869, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/139390/display/Default (dostęp: 25.10.2022).
Google Scholar
Opublikowane
Wersje
- 2024-04-11 - (2)
- 2022-12-30 - (1)
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
