Cele i formy działalności polskich feministek skupionych wokół „Steru” i „Nowego Słowa” podczas pierwszej wojny światowej

Abstrakt

Artykuł ten stanowi szkic działalności działaczek feministycznych skupionych wokół warszawskich czasopism „Ster” i „Nowe Słowo” u progu niepodległości. Aktywność środowisk feministycznych została zaprezentowana na tle działalności innych ugrupowań kobiecych, które zaangażowały się w działalność polityczną, społeczną i paramilitarną w tym okresie.

Sytuacja kobiet na ziemiach polskich przed wybuchem I wojny światowej nie różniła się diametralnie od sytuacji kobiet w innych krajach. Epoka wiktoriańska nałożyła na kobiety surowe wymagania moralne, zezwalając jednocześnie na swobodę obyczajową mężczyzn. Stąd też wśród haseł polskich feministek pojawiło się hasło: „Praw dla kobiet czystości dla mężczyzn”. Jak w większości krajów europejskich Polki nie posiadały praw wyborczych, a ponadto miały utrudniony wstęp na uniwersytety oraz ograniczone możliwość kształcenia na poziomie średnim.

W odmiennej zaś sytuacji politycznej znajdowały się ziemie polskie, które były podzielone pomiędzy trzech zaborców. Brak państwa polskiego wyznaczał kierunki działania polskich feministek, które uwzględniały w swoich programach kwestię niepodległości Polski. Podkreślały jednak, że nie można odkładać walki o prawa kobiet do momentu odzyskania niepodległości.

Przedstawicielki ruchu feministycznego uczestniczyły także w bieżącym życiu politycznym i zdawały sobie sprawę, że tzw. „kwestia narodowa” jest w polityce polskiej sprawą najważniejszą. Ustosunkowały sie również do partii i liderów, którzy na początku wieku XX zabiegali o poparcie społeczne. Feministki krytykowały stanowisko polityczne Narodowej Demokracji, uważając, że polityka „egoizmu narodowego” prowadziła do zantagonizowania różnych nacji wchodzących w skład społeczeństwa zamieszkującego ziemie polskie, przede wszystkim do konfliktu między Polakami a Ukraińcami.

Feministkom zdecydowanie bliżej było do lewicowych ruchów politycznych, łączyły się z ideą niepodległości reprezentowaną przez socjalistę Józefa Piłsudskiego. Wybierały również opcję radykalną – Paulina Kuczalska-Reinschmidt skłaniała się ku poglądom komunistycznym i zachowywała dystans wobec ruchów niepodległościowych organizowanych w Galicji.

Mimo pewnych różnic światopoglądowych, feministki zdawały sobie sprawę z dążeń niepodległościowych i obywatelskich. Uważały, że aspekt ten powinien być wykorzystany w politycznej walce kobiet: „(…) kobiety czuły sie zawsze obywatelkami, nie mając żadnych obywatelskich praw – a dzieląc tylko wszystkie obowiązki i poświecenia uznanych obywateli mężczyzn”. Podkreślały, że Polki mają wielkie poczucie obowiązku wobec odradzającego sie państwa, i że powinny stanowić jedną z sił odradzającego się narodu, że walka o niepodległość winna toczyć się w imię hasła „Za naszą i waszą wolność” – wolność kobiet i mężczyzn, wolność Polek i Polaków.

Kobiety skupione w Warszawie wokół redaktorki lwowskiego „Steru” P. Kuczalskiej-Reinschmidt i działające w Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich, którego jednym z priorytetowych celów było wywalczenie równych praw politycznych dla kobiet niezależnie od pochodzenia społecznego, orientacji politycznej, pozycji majątkowej. ZRKP był radykalną organizacją feministyczną, który stał na straży interesów kobiet. Zarówno Kuczalska, jak i jej najbliższe współpracownice Józefa Bojanowska i Kazimiera Bujwidowa uważały, że zdecydowanie należało oddzielić „kwestię kobiecą” od innych kwestii społecznych i politycznych.

Feministki uważały, że okres wojny należy jak najlepiej wykorzystać dla uzyskania społecznych i politycznych korzyści dla kobiet. Uważały, że był to moment, w którym dokonują się przemiany społeczne, spowodowane wspólną walką mężczyzn i kobiet o niepodległość kraju. Przemiany, o charakterze politycznym, dzięki którym kobiety uzyskają pełnię praw obywatelskich oraz przemiany obyczajowe, dzięki którym kobiety będą korzystać ze wszelkich praw i swobód obywatelskich – będą miały wolny dostęp do szkolnictwa wszelkich typów, będą mogły wykonywać wszystkie zwody, uczestniczyć w życiu publicznym i politycznym.