Obiekty obronne na obszarze ziemi łęczyckiej w świetle źródeł pisanych do schyłku epoki jagiellońskiej

Tadeusz Nowak; Łukasz Ćwikła

doi:10.18778/0208-6050.113.04

Authors

Tadeusz Nowak University of Lodz
Łukasz Ćwikła University of Lodz https://orcid.org/0000-0002-3564-7838

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.113.04

Keywords:

Poland, the Middle Ages, the Jagiellonian period, defense construction, castles

Abstract

The aim of the article is to verify and complete the information on the defensive structures found in the area of the former Łęczyca region from the Middle Ages until the end of the Jagiellonian era (1572). The subject matter proposed in the text (understood as defensive construction) has already benefited fro, several studies (such as the publications in the field of archeology by Prof. Leszek Kajzer and a contribution on fortress and defensive manors in the former Brzeziny poviat by Prof. Anna Marciniak-Kajzer). The intention of the authors is to confront the current state of knowledge, based primarily on the results of archaeological research, with the previously unused information from the written sources. The main object of these considerations is such objects as: fortifications, castles, fragments of city walls, etc. The text is mainly based on the previously unused in this context medieval and modern manuscript sources from the area of the former Łęczyca voivodeship, in which information about these architectural structures has been preserved, and attention was drawn to the ambiguity of Latin terms (e.g. castrum), relating to defensive structures. The results of the undertaken research could be useful for a more precise determination of the dating of this type of buildings, and shall will allow in many instances to supplement the results of archaeological research. Finally, these results will demonstrate the defense potential of this territory. This text is a contribution to possible comparative research on the formulated problem in relation to other historical regions of Poland.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biographies

Tadeusz Nowak, University of Lodz

Dr hab. Tadeusz Nowak, prof. UŁ – profesor w Katedrze Historii Średniowiecznej na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego.

Zainteresowania naukowe: budownictwo obronne, osadnictwo wiejskie oraz miejskie, struktura własności ziemskiej w późnym średniowieczu.

Łukasz Ćwikła, University of Lodz

Dr Łukasz Ćwikła – adiunkt w Katedrze Historii Średniowiecznej na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego.

Zainteresowania naukowe: osadnictwo i własność ziemska w ziemi łęczyckiej, społeczeństwo szlacheckie doby późnego średniowiecza.

References

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi grodzkie łęczyckie [KGŁ], ks. 1, 2, 3, 4, 8, 9, 11, 12, 15, 19, 33
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi grodzkie sieradzkie. Libri inscriptionum, ks. 27
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi ziemskie brzezińskie, ks. 1–2, 5
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi ziemskie łęczyckie [KZŁ], ks. 1, 4, 5, 6, 7, 9, 11, 12, 14
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi ziemskie orłowskie [KZO], ks. 2A.
Google Scholar

Codex diplomaticus Poloniae, t. II, cz. 2, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1852.
Google Scholar

Joannis de Czarnkow Chronicon Polonorum, wyd. J. Szlachtowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. II, Lwów 1872.
Google Scholar

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. III, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1879.
Google Scholar

Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419, cz. 1, [w:] Teki A. Pawińskiego, t. III, Warszawa 1897.
Google Scholar

Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. I, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1890.
Google Scholar

Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, cz. 2, wyd. A. Tomczak, Bydgoszcz 1963.
Google Scholar

Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezyi gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, J. Korytkowski, t. II, Gniezno 1881.
Google Scholar

Andrzejewski A., Kajzer L., Castle in Besiekiery – the Residence of Polish Nobles, [w:] Castella Maris Baltici XII. Castle as a Residence. Łódź, Poland 26–30.05.2014, red. A. Andrzejewski, Łódź 2015, s. 79–90.
Google Scholar

Atrium, [w:] Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, red. M. Plezia, Wrocław 1953–1958, s. 897–898.
Google Scholar

Augustyniak J., Zamek w Inowłodzu na tle dziejów miasta, Łódź–Inowłódz 2013.
Google Scholar

Ćwikła Ł., Ród Prusów w Łęczyckiem, Sieradzkiem i Sandomierskiem do XVI wieku. Rozsiedlenie – majątki – kariery, Łódź 2019.
Google Scholar

Długoszewska W., Pietrzak J., Kilka uwag o Będkowie, jego właścicielach i niektórych tamtejszych zabytkach, [w:] Nie tylko krzemienie. Not only flints. Studia ofiarowane prof. Lucynie Domańskiej w 45-lecie pracy naukowo-dydaktycznej i w 70. rocznicę urodzin, red. A. Marciniak-Kajzer, A. Andrzejewski, A. Golański, S. Rzepecki, M. Wąs, Łódź 2017, s. 499–516.
Google Scholar

Fortalicium, [w:] Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. IV, red. M. Plezia, Wro-cław 1975–1977, s. 329–330.
Google Scholar

Jurek T., Pierwsze wieki historii Łęczycy, [w:] Początki Łęczycy, red. R. Grygiel, T. Jurek, t. III (W kręgu historii i historii sztuki), Łódź 2014, s. 7–196.
Google Scholar

Kajzer L., O budownictwie obronnym województwa łęczyckiego w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych – w piętnaście lat później, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 1996, z. 20, s. 111–122. https://doi.org/10.18778/0208-6034.20.09
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.20.09

Kajzer L., Studia nad świeckim budownictwem obronnym województwa łęczyckiego w XIII–XVII wieku, Łódź 1980 (= „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 1980, z. 1). https://doi.org/10.18778/0208-6034.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.01

Kajzer L., Średniowieczny drewniany dwór obronny w Orłowie nad Bzurą, „Slavia An-tiqua” 1989/1990, t. XXXII, s. 241–290.
Google Scholar

Kajzer L., Zamek, [w:] Z dziejów Ujazdu koło Tomaszowa Mazowieckiego. Rezydencje, kościół, miasteczko, red. L. Kajzer, Łódź–Ujazd 2005, s. 96–109.
Google Scholar

Kajzer L., Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, Warszawa 2004.
Google Scholar

Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Gaworski M., Leksykon zamków w Polsce, wyd. 2, Warszawa 2022.
Google Scholar

Marciniak-Kajzer A., Fortalicje i dwory obronne w historycznym powiecie brzezińskim, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta i regionu, red. L. Tyszler, A. Marciniak-Kajzer, M. Olędzki, Brzeziny–Łódź 2014, s. 49–57.
Google Scholar

Nadolski A., Kosiorek A., Szczątki zbroi średniowiecznej z grodziska w Borówku, „Acta Archaeologica Lodziensia” 1986, nr 32, s. 33–41.
Google Scholar

Nowak T., Dzieje Ujazdu do końca Rzeczypospolitej szlacheckiej, [w:] Z dziejów Ujazdu koło Tomaszowa Mazowieckiego. Rezydencje, kościół, miasteczko, red. L. Kajzer, Łódź–Ujazd 2005, s. 23–50.
Google Scholar

Nowak T., Własność ziemska w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, Łódź 2003.
Google Scholar

Nowak T., Szymczak J., Obiekty obronne w Sieradzkiem i Wieluńskiem w świetle źródeł pisanych (do końca XVI w.), [w:] Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4–6 grudnia 1991 r.), red. T. J. Horbacz, L. Kajzer, Sieradz 1993, s. 81–95.
Google Scholar

Olszacki T., Zamek w Besiekierach – wybrane elementy zabudowy w świetle źródeł pisanych, ikonograficznych i nowych badań terenowych, „Rocznik Łódzki” 2008, t. LV, s. 157–173.
Google Scholar

Salm J., Zameczek w Sobocie – wstępne wyniki badań architektonicznych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej. Budownictwo” 1991, z. 42, s. 183–195.
Google Scholar

Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Gdańsk 2006.
Google Scholar

Szymczak J., O Wspinkach z Będkowa i podziale ich majątku w 1464 roku raz jeszcze, „Rocznik Łódzki” 2016, t. LXIV, s. 59–79.
Google Scholar

Szymczak J., Źródła pisane do dziejów średniowiecznej Łęczycy, [w:] Zapiski, wykopaliska, mapy. Źródła do dziejów średniowiecznej Łęczycy. Materiały z sesji naukowej w Łęczycy dnia 26 kwietnia 2012 roku, red. L. Sztompka, M. Żemigała, Łęczyca 2012, s. 11–40.
Google Scholar

Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, A. Szymczakowa, Wrocław 1985.
Google Scholar

Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.
Google Scholar

Widawski J., Zamek i mury miejskie Inowłodza na tle podobnych obiektów w Polsce, [w:] Problemy badawcze średniowiecznego Inowłodza. Materiały konferencji w Inowłodzu w dn. 2–3 maja 1980, red. J. Augustyniak, Łódź 1984, s. 56–63.
Google Scholar

Wilk-Woś Z., Fortalicium w Oporowie w świetle zapisu z ksiąg ziemskich łęczyckich z 1428 r., [w:] Oporów. Stan badań. Materiały sesji naukowej zorganizowanej 50. rocznicy Muzeum w Oporowie 22 listopada 1999 roku, Oporów 2000, s. 69–78.
Google Scholar

Zaborowski M., Zamek, [w:] Encyklopedia techniki wojskowej, wyd. 2, Warszawa 1987, s. 825.
Google Scholar

Zajączkowski S., Zajączkowski S. M., Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. 1, Łódź 1966.
Google Scholar

Zajączkowski S. M., O posiadłościach rodziny Łaskich w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej, „Rocznik Łódzki” 1967, t. XII(XV), s. 267–277.
Google Scholar

Zajączkowski S. M., O wielowioskowej własności szlacheckiej w województwie łęczyckim w XV i pierwszej połowie XVI w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1969, seria I, z. 60, s. 79–104.
Google Scholar

Zajączkowski S. M., Powiat orłowski do lat siedemdziesiątych XVI wieku. Studia z dziejów osadnictwa, struktury własnościowej i stosunków kościelnych, Łódź 1996.
Google Scholar

Zajączkowski S. M., Uwagi nad dziejami miasta Żychlina (do lat siedemdziesiątych XVI wieku), [w:] Polska, Prusy, Ruś. Rozprawy ofiarowane prof. zw. dr. hab. Janowi Po-wierskiemu w trzydziestolecie pracy naukowej, red. B. Śliwiński, Gdańsk 1995, Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza, t. II, s. 213–226.
Google Scholar

Zajączkowski S. M., Uwagi o przeszłości Orłowa do lat siedemdziesiątych XVI w., „Rocznik Łódzki” 1996, t. XLIII, s. 53–72.
Google Scholar