Obiekty obronne na obszarze ziemi łęczyckiej w świetle źródeł pisanych do schyłku epoki jagiellońskiej
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6050.113.04Słowa kluczowe:
Polska, średniowiecze, okres jagielloński, budownictwo obronne, zamkiAbstrakt
Celem artykułu jest zweryfikowanie i uzupełnienie informacji na temat obiektów obronnych występujących na obszarze dawnej ziemi łęczyckiej od średniowiecza do końca epoki jagiellońskiej (1572). Zaproponowana w tekście tematyka (szeroko rozumiane budownictwo obronne) doczekała się już kilku opracowań (dysponujemy publikacjami z zakresu archeologii pióra prof. Leszka Kajzera oraz przyczynkiem na temat fortalicji i dworów obronnych w dawnym powiecie brzezińskim autorstwa prof. Anny Marciniak-Kajzer). Zamysłem autorów jest skonfrontowanie dotychczasowego stanu wiedzy, opierającego się przede wszystkim na wynikach badań archeologicznych, z niewykorzystanymi dotąd przekazami źródeł pisanych. Głównym przedmiotem podjętych rozważań są fortalicje, zamki, fragmenty obwarowań miejskich itp. W tekście sięgnięto przede wszystkim do niewykorzystywanych dotąd, w kontekście proponowanej tematyki, średniowiecznych i nowożytnych zasobów źródeł rękopiśmiennych, tj. ksiąg grodzkich i ziemskich z terenu dawnego województwa łęczyckiego, w których zachowały się wzmianki na ich temat, a także zwrócono uwagę na niejednoznaczność łacińskich terminów (np. castrum), odnoszących się do budowli o charakterze obronnym. Rezultaty podjętych badań mogą okazać się przydatne do bardziej precyzyjnego określenia datacji tego typu budowli i pozwolą w wielu miejscach uzupełnić wyniki badań archeologów, a także ukazać potencjał obronny interesującego nas terytorium. Niniejszy tekst stanowi przyczynek do ewentualnych badań porównawczych nad sformułowanym problemem w odniesieniu do innych historycznych regionów Polski.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi grodzkie łęczyckie [KGŁ], ks. 1, 2, 3, 4, 8, 9, 11, 12, 15, 19, 33
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi grodzkie sieradzkie. Libri inscriptionum, ks. 27
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi ziemskie brzezińskie, ks. 1–2, 5
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi ziemskie łęczyckie [KZŁ], ks. 1, 4, 5, 6, 7, 9, 11, 12, 14
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Księgi ziemskie orłowskie [KZO], ks. 2A.
Google Scholar
Codex diplomaticus Poloniae, t. II, cz. 2, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1852.
Google Scholar
Joannis de Czarnkow Chronicon Polonorum, wyd. J. Szlachtowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. II, Lwów 1872.
Google Scholar
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. III, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1879.
Google Scholar
Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419, cz. 1, [w:] Teki A. Pawińskiego, t. III, Warszawa 1897.
Google Scholar
Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. I, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1890.
Google Scholar
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, cz. 2, wyd. A. Tomczak, Bydgoszcz 1963.
Google Scholar
Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezyi gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, J. Korytkowski, t. II, Gniezno 1881.
Google Scholar
Andrzejewski A., Kajzer L., Castle in Besiekiery – the Residence of Polish Nobles, [w:] Castella Maris Baltici XII. Castle as a Residence. Łódź, Poland 26–30.05.2014, red. A. Andrzejewski, Łódź 2015, s. 79–90.
Google Scholar
Atrium, [w:] Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, red. M. Plezia, Wrocław 1953–1958, s. 897–898.
Google Scholar
Augustyniak J., Zamek w Inowłodzu na tle dziejów miasta, Łódź–Inowłódz 2013.
Google Scholar
Ćwikła Ł., Ród Prusów w Łęczyckiem, Sieradzkiem i Sandomierskiem do XVI wieku. Rozsiedlenie – majątki – kariery, Łódź 2019.
Google Scholar
Długoszewska W., Pietrzak J., Kilka uwag o Będkowie, jego właścicielach i niektórych tamtejszych zabytkach, [w:] Nie tylko krzemienie. Not only flints. Studia ofiarowane prof. Lucynie Domańskiej w 45-lecie pracy naukowo-dydaktycznej i w 70. rocznicę urodzin, red. A. Marciniak-Kajzer, A. Andrzejewski, A. Golański, S. Rzepecki, M. Wąs, Łódź 2017, s. 499–516.
Google Scholar
Fortalicium, [w:] Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. IV, red. M. Plezia, Wro-cław 1975–1977, s. 329–330.
Google Scholar
Jurek T., Pierwsze wieki historii Łęczycy, [w:] Początki Łęczycy, red. R. Grygiel, T. Jurek, t. III (W kręgu historii i historii sztuki), Łódź 2014, s. 7–196.
Google Scholar
Kajzer L., O budownictwie obronnym województwa łęczyckiego w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych – w piętnaście lat później, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 1996, z. 20, s. 111–122. https://doi.org/10.18778/0208-6034.20.09
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.20.09
Kajzer L., Studia nad świeckim budownictwem obronnym województwa łęczyckiego w XIII–XVII wieku, Łódź 1980 (= „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 1980, z. 1). https://doi.org/10.18778/0208-6034.01
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.01
Kajzer L., Średniowieczny drewniany dwór obronny w Orłowie nad Bzurą, „Slavia An-tiqua” 1989/1990, t. XXXII, s. 241–290.
Google Scholar
Kajzer L., Zamek, [w:] Z dziejów Ujazdu koło Tomaszowa Mazowieckiego. Rezydencje, kościół, miasteczko, red. L. Kajzer, Łódź–Ujazd 2005, s. 96–109.
Google Scholar
Kajzer L., Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, Warszawa 2004.
Google Scholar
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Gaworski M., Leksykon zamków w Polsce, wyd. 2, Warszawa 2022.
Google Scholar
Marciniak-Kajzer A., Fortalicje i dwory obronne w historycznym powiecie brzezińskim, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta i regionu, red. L. Tyszler, A. Marciniak-Kajzer, M. Olędzki, Brzeziny–Łódź 2014, s. 49–57.
Google Scholar
Nadolski A., Kosiorek A., Szczątki zbroi średniowiecznej z grodziska w Borówku, „Acta Archaeologica Lodziensia” 1986, nr 32, s. 33–41.
Google Scholar
Nowak T., Dzieje Ujazdu do końca Rzeczypospolitej szlacheckiej, [w:] Z dziejów Ujazdu koło Tomaszowa Mazowieckiego. Rezydencje, kościół, miasteczko, red. L. Kajzer, Łódź–Ujazd 2005, s. 23–50.
Google Scholar
Nowak T., Własność ziemska w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, Łódź 2003.
Google Scholar
Nowak T., Szymczak J., Obiekty obronne w Sieradzkiem i Wieluńskiem w świetle źródeł pisanych (do końca XVI w.), [w:] Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4–6 grudnia 1991 r.), red. T. J. Horbacz, L. Kajzer, Sieradz 1993, s. 81–95.
Google Scholar
Olszacki T., Zamek w Besiekierach – wybrane elementy zabudowy w świetle źródeł pisanych, ikonograficznych i nowych badań terenowych, „Rocznik Łódzki” 2008, t. LV, s. 157–173.
Google Scholar
Salm J., Zameczek w Sobocie – wstępne wyniki badań architektonicznych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej. Budownictwo” 1991, z. 42, s. 183–195.
Google Scholar
Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Gdańsk 2006.
Google Scholar
Szymczak J., O Wspinkach z Będkowa i podziale ich majątku w 1464 roku raz jeszcze, „Rocznik Łódzki” 2016, t. LXIV, s. 59–79.
Google Scholar
Szymczak J., Źródła pisane do dziejów średniowiecznej Łęczycy, [w:] Zapiski, wykopaliska, mapy. Źródła do dziejów średniowiecznej Łęczycy. Materiały z sesji naukowej w Łęczycy dnia 26 kwietnia 2012 roku, red. L. Sztompka, M. Żemigała, Łęczyca 2012, s. 11–40.
Google Scholar
Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak, A. Szymczakowa, Wrocław 1985.
Google Scholar
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.
Google Scholar
Widawski J., Zamek i mury miejskie Inowłodza na tle podobnych obiektów w Polsce, [w:] Problemy badawcze średniowiecznego Inowłodza. Materiały konferencji w Inowłodzu w dn. 2–3 maja 1980, red. J. Augustyniak, Łódź 1984, s. 56–63.
Google Scholar
Wilk-Woś Z., Fortalicium w Oporowie w świetle zapisu z ksiąg ziemskich łęczyckich z 1428 r., [w:] Oporów. Stan badań. Materiały sesji naukowej zorganizowanej 50. rocznicy Muzeum w Oporowie 22 listopada 1999 roku, Oporów 2000, s. 69–78.
Google Scholar
Zaborowski M., Zamek, [w:] Encyklopedia techniki wojskowej, wyd. 2, Warszawa 1987, s. 825.
Google Scholar
Zajączkowski S., Zajączkowski S. M., Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. 1, Łódź 1966.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., O posiadłościach rodziny Łaskich w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej, „Rocznik Łódzki” 1967, t. XII(XV), s. 267–277.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., O wielowioskowej własności szlacheckiej w województwie łęczyckim w XV i pierwszej połowie XVI w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1969, seria I, z. 60, s. 79–104.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Powiat orłowski do lat siedemdziesiątych XVI wieku. Studia z dziejów osadnictwa, struktury własnościowej i stosunków kościelnych, Łódź 1996.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Uwagi nad dziejami miasta Żychlina (do lat siedemdziesiątych XVI wieku), [w:] Polska, Prusy, Ruś. Rozprawy ofiarowane prof. zw. dr. hab. Janowi Po-wierskiemu w trzydziestolecie pracy naukowej, red. B. Śliwiński, Gdańsk 1995, Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza, t. II, s. 213–226.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Uwagi o przeszłości Orłowa do lat siedemdziesiątych XVI w., „Rocznik Łódzki” 1996, t. XLIII, s. 53–72.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
