Wahania poziomu wody w wybranych jeziorach Niecki Nidziańskiej
DOI:
https://doi.org/10.18778/1427-9711.22.04Słowa kluczowe:
kras reprodukowany, wahania poziomu wody, zmiany tendencji, Niecka NidziańskaAbstrakt
Postępujący dynamicznie rozwój cywilizacyjny znacząco pogłębia antropopresję i modyfikuje środowisko. Z kolei wydłużające się okresy suszy skutkują niedoborami wody i powodują wahania oraz obniżanie się poziomów wód powierzchniowych i podziemnych.
Celem badań była ocena zasięgu tych zmian na obszarze miasta powiatowego Staszów, położonego w południowo-wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Wahania poziomu wody w jeziorach, a zwłaszcza ich amplituda, częstotliwość, czas trwania są znaczącymi czynnikami wpływającymi na te ekosystemy. Ponadto jeziora są bardzo dobrym wskaźnikiem zmian klimatycznych, a poziomy ich zwierciadła odzwierciedlają zasobność wód terenów, w których te akweny istnieją. W opracowaniu zaprezentowano zmiany poziomów wód 12 niewielkich jezior staszowskich w latach 2011–2020, przy czym ciągłe obserwacje prowadzono od marca 2011 r. Zaobserwowano zróżnicowanie amplitud stanów wody od 16 cm (Duży Staw) do 127 cm (Jezioro Ciemne) i obniżenie poziomu wód. Jeziora te utworzyły się w formach krasu reprodukowanego. W analizowanej grupie akwenów odnotowano stan: wzrostu (1 jezioro), spadku (8 jezior) oraz braku wyraźnych tendencji zmian poziomu zwierciadła wody (3 jeziora). Najwyższym i stałym wzrostem poziomu wody charakteryzowało się Jezioro Ciemne (aż +87 cm), a najgłębszym spadkiem – Jezioro Przedpole (−90 cm) i Jezioro Odrodzone (−89 cm). Jeziora o różnym charakterze zmian poziomów wody, występowały nawet w akwenach położonych w bardzo niewielkich odległościach od siebie. Uzyskane wyniki z zakresu fluktuacji poziomu wody i ich zróżnicowanie w jeziorach wskazują na kluczową rolę czynników lokalnych nad klimatycznymi. Wśród czynników lokalnych miały wyraźny wpływ: wysokość lokalizacji nad poziomem morza, charakter akwenu (bezodpływowy, odpływowy, przepływowy) oraz działalność bobrów. Ponadto zasadnicze znaczenie wydaje się mieć wielkość i charakter zlewni zarówno powierzchniowej, jak i podziemnej oraz parametry mis jezior.
Pobrania
Bibliografia
Bonacci, O., Popovska, C., Geshovska, V., 2015. Analysis of transboundary Dojran Lake mean annual water level changes. Environmental Earth Sciences 73 (7): 3177–3185. https://doi.org/10.1007/s12665-014-3618-6
Google Scholar
Chmielewski, T.J., Chmielewski, S., 2010. Procesy zanikania ekosystemów jeziornych i torfowiskowych w rejonie Poleskiego Parku Narodowego od II połowy XX w. oraz perspektywy ich ochrony. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XXVI: 121–134.
Google Scholar
Choiński, A., 1995. Katalog jezior Polski. Cz. 3: Jeziora Wielkopolsko-kujawskie i jeziora na południe od linii zasięgu zlodowacenia bałtyckiego. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1–149.
Google Scholar
Choiński, A., 2001. Analysis of changes in the area and water volume of Lake Jamno. Limnological Review 1: 41–44.
Google Scholar
Choiński, A., 2007. Limnologia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1–548.
Google Scholar
Choiński, A., Ilyin, L., Pasichnyk, M., Skowron, R., Zieliński, A., 2023. Przykłady zarastania i zanikania jezior Niżu Polskiego i Polesia Wołyńskiego Ukrainy, [w:] Geograficzne Czasopismo Wołyńskiego Uniwersytetu Narodowego im. Lesi Ukrainki, Nr 1 (1). Wydawnictwo „Helvetica”, Odessa, 8–24. https://doi.org/10.32782/geochasvnu.2023.1.01
Google Scholar
Choiński, A., Jańczak, J., Ptak, M., 2020. Wahania poziomów wody jezior w Polsce w latach 1956–2015. Water-level fluctuations in Polish lakes in the 1956–2015 period. Przegląd Geograficzny 92 (1): 41–54. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.1.3
Google Scholar
Choiński, A., Ptak, M., 2008. Zanikanie jezior w Wielkopolsce na tle Polski. Roczniki Gleboznawcze 59 (2): 25–31.
Google Scholar
Choiński, A., Ptak, M., Plewa, K., 2019. Wahania stanów wody, [w:] Choiński, A. (red.), Wody Wielkopolski. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 246–260.
Google Scholar
Choiński, A., Skowron, R., 2021. Zmiany powierzchni i zarastanie jezior w Polsce. Badania Fizjograficzne 12 (A72): 123–140. https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.7
Google Scholar
Choiński, A., Skowron, R., 2022. Słownik limnologiczny. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1–173.
Google Scholar
Choiński, A., Zieliński, A., 2020. Characteristics of selected lakes with aeolian and karst genesis in the Świętokrzyski Region. Limnological Review 20 (2): 59–64.
Google Scholar
Dąbrowski, M., 2002. Changes in the water level of lakes in northeastern Poland. Limnological Review 2: 85–92.
Google Scholar
Demir, V., 2022. Trend analysis of lakes and sinkholes in Konya Closed Basin, in Turkey. Natural Hazards 112: 2873–2912. https://doi.org/10.1007/s11069-022-05327-6
Google Scholar
Górniak, A., Piekarski, K., 2002. Seasonal and multiannual changes of ater levels in lakes in Northeastern Poland. Polish Journal of Environmental Studies 11 (4): 349–354.
Google Scholar
https://danepubliczne.imgw.pl/ accessed: 20th October 2021.
Google Scholar
https://otworywiertnicze.pgi.gov.pl/
Google Scholar
https://www.asgeupos.pl
Google Scholar
https://www.pgi.gov.pl/psh/materialy-informacyjne-psh/kwartalny-biuletyn-informacyjny-wod-podziemnych.html accessed: 6th November 2021.
Google Scholar
Kaczorowska, Z., 1962. Opady w Polsce w przebiegu wieloletnim. Prace Geograficzne, PAN, 33.
Google Scholar
Kirvel, P., Zieliński, А., Choiński, А., 2021. Osobiennosti małych ozier kieleckogo regiona (jugo-wostocznaja czast cientralnoj Polszy), [w:] Gieografia: razwitje nauki i obrazowanja, Sbornik statiej po materjałam jeżegodnoj mieżdunarodnoj nauczno-prakticzeskoj konferiencji LXXIV Giercenowskije cztienja, 21–23 aprielia 2021 goda, Sankt-Petersburg, 262–265. [Oсобенности малых озер келецкого региона (юго–восточная часть центральной Польши), [w:] География: развитие науки и образования, Сборник статей по материалам ежегодной международной научно-практической конференции LXXIV Герценовские чтения, 21–23 апреля 2021 года, Санкт-Петербург, 262–265].
Google Scholar
Leira, M., Cantonati, M., 2008. Effects of water-level fluctuations on lakes: An annotated bibliography. Hydrobiologia 613: 171–184. https://doi.org/10.1007/s10750-008-9465-2
Google Scholar
Li, X.Y., Xu, H.Y., Sun, Y.L., Yang, Z.P., 2007. Lake-level change and water balance analysis at Lake Qinghai, West China during recent decades. Water Resour Management 21: 1505–1516. https://doi.org/10.1007/s11269-006-9096-1
Google Scholar
Liszkowski, J., 1979. Typy morfogenetyczne oraz mechanizmy rozwoju powierzchniowego form krasu zakrytego w Polsce. Biuletyn Geologiczny Wydziału Geologicznego, Uniwersytet Warszawski 23: 155–168.
Google Scholar
Lorenc, H., Mierkiewicz, M., Sasim, M., 2008. Susze w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem roku 2006 (historia, przyczyny, natężenie, zasięg, skutki, wnioski). Wiadomości Meteorologii Hydrologii Gospodarki Wodnej II (LII): 1–2: 3–32.
Google Scholar
Mapa P46 S32, Staszów w skali 1:100 000 z 1938 r. Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa.
Google Scholar
Michalczyk, Z., Chmiel, S., Turczyński, M., 2011. Lake water stage dynamics in the Łęczna-Włodawa Lake District in 1991–2010. Limnological Review 11 (3): 113–122. https://doi.org/10.2478/v10194-011-0033-1
Google Scholar
Mojski, J.E., 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. PIG, Warszawa.
Google Scholar
Niewiarowski, W., 1995. Fluctuations of water level in the Biskupin (Biskupińskie) lake and its reasons, [w:] Niewiarowski, W. (red.), Outline of changes of the geographical environment in the Biskupin surroundigs under influence of natural and anthropogenic factors during the Late Glacial and Holocene. Oficyna Wydawnicza Turpress, Toruń, 215–234.
Google Scholar
Niewiarowski, W., 1999. On the methods for determining changes and fluctuations in the level of lakes. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia 29: 59–76.
Google Scholar
Nowacka, A., Ptak, M., 2007. Zmiany powierzchni jezior na Pojezierzu Wielkopolsko-Kujawskim w XX w., Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A – Geografia Fizyczna 58: 149–157.
Google Scholar
Nowak, B.M., Ptak, M., 2018. The effect of a water dam on Lake Powidzkie and its vicinity. Bulletin of Geography. Physical Geography 15: 5–13. https://doi.org/10.2478/bgeo-2018-0011
Google Scholar
Ptak, M., 2018. Odtworzenie warunków wodnych osuszonych jezior w Polsce – wybrane przykłady. Badania Fizjograficzne. IX – Seria A – Geografia Fizyczna (A69): 183–192. https://doi.org/10.14746/bfg.2018.9.14
Google Scholar
Ptak, M., Ławniczak, A., 2012. Changes in water resources in selected lakes in the middle and lower catchment of the River Warta. Limnological Review 12 (1): 35–44.
Google Scholar
R Core Team, 2021. R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing. Vienna, Austria. https://www.R-project.org/
Google Scholar
Richling, A., Solon, J., Macias, A., Balon, J., Borzyszkowski, J., Kistowski, M. (red.), 2021. Regionalna geografia fizyczna Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Google Scholar
Romanek, A., 1977. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Klimontów (887). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar
Romanek, A., Słowiok, G., 1977. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Klimontów (887). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar
Rzętała, M., Jaguś, A., 2012. New lake district in Europe: Origin and hydrochemical characteristics. Water and Environment Journal 26 (1): 108–117.
Google Scholar
Schulz, S., Derehshouri, S., Hassanzadeh, E., Tajrishy, M., Schütz, Ch., 2020. Climate change or irrigated agriculture – what drives the water level decline of Lake Urmia. Scientific Reports 10: 236. https://doi.org/10.1038/s41598-019-57150-y
Google Scholar
Skowron, R., Kirviel, P., Zieliński, A., Choiński, A., Kirviel, I., 2024. Tendencje zmian temperatury wody i zlodzenia jezior na Pojezierzu Pomorskim w warunkach ocieplającego się klimatu. Uniwersytet Pomorski, Słupsk (w druku).
Google Scholar
Skowron, R., Piasecki, A., 2014. Plant overgrowth as an indicator of lake disappearance – the case of northwestern Poland, [w:] Gastescu, P., Marszelwski, W., Bretcan, P. (red.), Water resources and wetlands, Transversal Publishing House, Targoviste, 94–101.
Google Scholar
Skowron, R., Piasecki, A., 2015. The spatial analysis of overgrowing the lakes – on example of the Wielkopolska Lake District, [w:] Doganovsky, A.M., Naumenko, M.A., Isaev, D.I., Grześ, M., Glazik, R., Skowron, R. (red.), Modern Problems of Hydrology. RSHU, Sankt Petersburg, 58–68.
Google Scholar
Solon, J., Borzyszkowski, J., Bidłasik M., Richling, A., Badora, K., Balon, J., Brzezińska-Wójcik, T., Chabudziński, Ł., Dobrowolski, R., Grzegorczyk, I., Jodłowski, M., Kistowski, M., Kot, R., Krąż, P., Lechnio, J., Macias, A., Majchrowska, A., Malinowska, E., Migoń, P., Myga-Piątek, U., Nita, J., Papińska, E., Rodzik, J., Strzyż, M., Terpiłowski, Sł., Ziaja, W., 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91 (2): 143–170.
Google Scholar
Specht, C., 2007. System GPS. Wydawnictwo Bernardinum Sp. z o.o. Pelplin, 1–408.
Google Scholar
Stachura, M., Wieczorek, D., Zieliński, A., 2018. An attempt at a typology of karst lakes in the Połaniec Basin (Małopolska Upland, Poland). Bulletin of Geography. Physical Geography Series 15: 63–74.
Google Scholar
Tan, Q., Liu, Y., 2020. Spatiotemporal variation and climatic response of water level of major lakes in China, Mongolia, and Russia. De Gruyter, Open Geosciences 12: 1200–1211.
Google Scholar
Urban, J., Chwalik-Borowiec, A., Kasza, A., Zieliński, A., Komorowski, A., 2024: The South-Eastern Nida Basin (Ponidzie) – Karst in Gypsum Rocks, [w:] Migoń, i Jancewicz, (red.), Landscapes and Landforms of Poland, World Landscapes.
Google Scholar
van der Kamp, G., Keir, D., Evans, M.S., 2008. Long-term water level changes in closed-basin lakes of the Canadian Prairies. Canadian Water Resources Journal 33 (1): 23–38. https://doi.org/10.4296/cwrj3301023
Google Scholar
Volchak, A.A., Kirvel, I., Choiński, A., Parfomuk, S.I., Kirvel, P., Sidak, S., 2020. Spectral–time analysis of cycle fluctuations in lake water levels in Belarus and Poland. Limnological Review 20 (1): 3–11.
Google Scholar
Vuglinsky, V.S., Kuznetsova, M.R., 2019. The World’s Largest Lakes Water Level Changes in the Context of Global Warming. Natural Resources 10: 29–46.
Google Scholar
Walczowski, A., 1964. Zjawiska krasowe południowo-wschodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Annales UMCS, Sec. B, 19 (2).
Google Scholar
Walczowski, A., 1965a. Kras zakryty w okolicach Staszowa. Kwartalnik Geologiczny 2: 458–459.
Google Scholar
Walczowski, A., 1965b. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Staszów (886). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar
Walczowski, A., 1968a. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Staszów (886). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar
Walczowski, A., 1968b. Zjawiska krasowo-sufozyjne na wysoczyźnie między dolinami Wisły i Wschodniej. Kwartalnik Geologiczny 12: 1095–1096.
Google Scholar
Walczowski, A., 1972. Zjawiska krasowe w utworach trzeciorzędowych okolic Staszowa. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sec. B, 27 (4).
Google Scholar
Woś, A., 1999. Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1–304.
Google Scholar
Yang, Q., Ma, Z., Zheng, Z., Duan, Y., 2017. Sensitivity of Potential Evapotranspiration Estimation to the Thornthwaite and Penman-Monteith Methods in the Study of Global Dryness. Advances in Atmospheric Sciences (Adv. Atm. Sci.) 34: 1381–1394. https://doi.org/10.1007/s00376-017-6313-1
Google Scholar
Zieliński, A., 2007. Przeobrażenia środowiska na przykładzie jeziorek pochodzenia krasowego w okolicach Staszowa. Environmental transformation on the example of the little lakes karst in the Staszów region, [w:] Smolska, E., Szwarczewski, P. (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, Tom IV, VI Warsztaty Terenowe, Sejny–Suwałki, 14–16 czerwca 2007 r., 157–159.
Google Scholar
Zieliński, A., 2010. Wstępne badania właściwości fizyczno-chemicznych wód jezior w Lasach Golejowskich koło Staszowa (Niecka Połaniecka). Preliminary studies of the physico-chemical properties of lake waters in Golejowskie Forests (Połaniecka Basin), [w:] Ciupa T., Suligowski, R. (red.), Woda w badaniach geograficznych. Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 253–259.
Google Scholar
Zieliński, A., 2013. Rozwój jezior krasowych w Niecce Połanieckiej. Development of karst lakes in Połaniec Basin. Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 1–186.
Google Scholar
Zieliński, A., 2021. Temperature diversification of the surface layer of water in the karst lakes in the Staszów region (Nidziańska Basin). Badania Fizjograficzne, R. XII, Seria A – Geografia Fizyczna (A72): 181–189. https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.10
Google Scholar
Zieliński, A., Choiński, A., 2021. Grubość pokrywy lodowej wybranych jezior o genezie eolicznej, krasowej i rzecznej w województwie świętokrzyskim. Ice cover thickness of selected aeolic, karst and river lakes in Świętokrzyskie Voivodeship. Badania Fizjograficzne, R. XII, Seria A – Geografia Fizyczna (A72): 191–201. https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.11
Google Scholar
Zieliński, A., Choiński, A., 2022. Crenological features of Świętokrzyskie Voivodeship. Bulletin of Geography. Physical Geography, Series 23: 35–47. https://doi.org/10.12775/bgeo-2022-0008
Google Scholar
Zieliński, A., Choiński, A., Machula, S., Ławniczak, A., Strzelczak, A., 2020. Chemistry of bottom sediments from selected karst lakes in the vicinity of Staszów (Nida Basin). Limnological Review 20 (2): 81–87.
Google Scholar
Zieliński, A., Zagórski, P., Shcherba, V., 2013. Fluctuations of water levels in karst lakes near Staszów (Niecka Nidziańska, Poland). View an abstrakt, Rock control on geomorphic processes and landforms including: Karstic geomorphology: From hydrological functioning to palaeoenvironmental reconstructions. Rock control on geomorphic processes and landforms including: 8th IAG International Conference on Geomorphology.
Google Scholar
Żarnowiecki, G., 1991. Opady atmosferyczne na Wyżynie Środkowomałopolskiej. Studia Kieleckie 2 (70): 57–74.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
