Przyczynek do identyfikacji średniowiecznej aparatury destylacyjnej w Polsce
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.30.13Słowa kluczowe:
alembiki, zabytki archeologiczne, technologia destylacjiAbstrakt
Although alembics, erstwhile distilling-apparatus, are deeply rooted in Polish traditional culture, they have not been yet analysed separately. Ceramic and glass alembics, rarely being discovered during excavations within Poland, are also seldom published. Therefore using Western European studies seems to be necessary to amend that state of being. The case study on distilling-apparatus from France and Great Britain, which was used in the article, has been compiled by S. Moorhouse and N. Thomas. They presented morphologic traits of the devices: vaporizer – distilling-base or cucurbit used for heating the raw material, and alembic – a still-head with collecting-channel and spout. The authors also described industrial, kitchen and alchemical use of the devices. Based on the morphological traits, 3 types of ceramic and glass alembics were established, and presented in the article.
Article uses findings already published, focuses on preliminary issues and is an attempt on introducing the reader to the matter of former distilling-apparatus. Amongst sources published in Poland one should distinguish graphics from Marcin Siennik’s Herbarz, to iest ziół tutecznych y zamorskich opisanie, Polish 16th century herbarium, fragments of pottery distilling-base from the knight’s stronghold from Mymoń, Podkarpackie Voivodeship and alembic from castle in Puck, Pomeranian Voivodeship. The latter, although ceramic, represents advanced type of distilling-apparatus with an external cooling system – removable pipe, placed in the barrel with water.
Amongst instalations associated with alembics, one should mention special furnaces (athanors), ember dispensers and receivers for distillate. Another fact worth mentioning is that distilling-apparatus could be luted with a special alchemical clay, recipe of which is known from Renaissance herbarium by Marcin Siennik. Alchemical utensils were frequently placed in a separate room, especially in pharmacies and distilleries.
Distilling-apparatus, artefacts heretofore neglected in Poland, could help in development of studies in the history of chemistry and complement an image of cultural space in pre-industrial Central Europe.
Pobrania
Bibliografia
Aleksego Pedemontana „Tajemnice księgi ośmiory o tajemnych a skrytych lekarstwiech, przy czym dosyć misternych a trafnych rzeczy i doświadczonych mieć będziesz”, tłum. M. Siennik, [w:] M. Siennik, Herbarz, to iest ziół tutecznych, postronnych y zamorskich opisanie [...]: teraz nowo wedle Herbarzow dzisieyszego wieku, y innych zacnych medykow, poprawiony: przydano Alexego Pedemontana Księgi ośmiory, o taiemnych a skrytych lekarstwiech, Kraków 1568, skan udostępniony przez: Polska Biblioteka Internetowa (http://pbi.edu.pl/book_reader.php?p=52521&s=1), (dostęp: 30 stycznia 2014).
Google Scholar
Falimirz S. (1534), O ziołach i mocy ich, Kraków, skan udostępniony przez: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa (http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=2228), (dostęp: 30 stycznia 2014).
Google Scholar
Hartlieb J. (1411), Kriegsbuch, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 3069.
Google Scholar
Lonitzer A. (1564), Kreuterbuch, Frankfurt a/Men, (skan udostępniny przez Bayerische Staatsbibliothek).
Google Scholar
Siennik M. (1568), Herbarz, to jest ziół tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie, [w:] M. Siennik, Herbarz, to iest ziół tutecznych, postronnych y zamorskich opisanie [...]: teraz nowo wedle Herbarzow dzisieyszego wieku, y innych zacnych medykow, poprawiony: przydano Alexego Pedemontana Księgi ośmiory, o taiemnych a skrytych lekarstwiech, Kraków 1568, skan udostępniony przez: Polska Biblioteka Internetowa (http://pbi.edu.pl/book_reader.php?p=52521&s=1), (dostęp: 30 stycznia 2014).
Google Scholar
Bela Z. (1999), Aleksego Pedemontana Tajemnice. Monografia, Medycyna Praktyczna, Kraków.
Google Scholar
Bela Z. (2010), Sposoby preparowania tzw. wódek w Herbarzu Polskim Marcina Siennika, „Farmacja Polska”, R LXVI, nr 12, s. 851–858.
Google Scholar
Bela Z. (2013), O starożytnych antidotach, złotych pigułkach i innych sprawach związanych z historią farmacji, Medycyna Praktyczna, Kraków.
Google Scholar
Bugaj R. (1991), Hermetyzm, Ossolineum, Wrocław.
Google Scholar
Burszta J., Łuczak Cz. oprac. (1965), Inwentarze mieszczańskie z wieku XVIII z ksiąg miejskich i grodzkich Poznania, t. II (1759–1793), UAM, Poznań.
Google Scholar
Cabalska M. (1975), Grodzisko w Mymoniu, pow. Krosno w świetle badań archeologicznych, „Materiały starożytne i wczesnośredniowieczne”, t. III, s. 321–339.
Google Scholar
Gloger Z. (1972), Encyklopedia Staropolska, t. I, Warszawa.
Google Scholar
Jagla J. (2013), Apteka jako alegoryczny obraz świata. XVII-wieczne malowidła z klasztoru pijarów w Rzeszowie, „Studia Ełckie”, t. 15, nr 2, s. 541–562.
Google Scholar
Kajzer L. (1989/1990), Średniowieczny drewniany dwór obronny w Orłowie nad Bzurą, „Slavia Antiqua” t. XXXII, s. 241–290.
Google Scholar
Keckowa A. (1978), Higiena i zdrowotność, [w:] Historia Kultury Materialnej Polski w zarysie, t. III, red. A. Keckowa, D. Molenda, Ossolineum, Wrocław, s. 395–416.
Google Scholar
Klonder A. (1989), Napoje fermentacyjne w Prusach Królewskich w XVI–XVII wieku (Produkcja – Import – Konsumpcja), Ossolineum, Wrocław.
Google Scholar
Kotowicz P. N. (2007), Problematyka „Zamczyska” w Mymoniu w świetle zabytków archeologicznych ze zbiorów Muzeum Historycznego w Sanoku, [w:] Seminarium Trepczańskie, red. W. Banach, E. Kasprzak, P. N. Kotowicz, Muzeum Historyczne, Sanok, s. 51–67.
Google Scholar
Kruppé J. (1981), Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, Ossolineum, Wrocław.
Google Scholar
Kruppé J., Milewska M. (2014), Dzieje zamku w Pucku, Instytut Archeologii UW, Fundacja Przyjaciół IA UW, Warszawa.
Google Scholar
Kuchowicz Z. (1971), Uwagi o konsumpcji produktów destylacji alkoholowej w Polsce w XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” R XIX, nr 4, s. 667–678.
Google Scholar
Milewska M., Kruppé J. (1997), Zamek pucki w badaniach archeologicznych 1991-1996, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R XLV, nr 1, s. 43–59
Google Scholar
Milewska M., Kruppé J. (2004), Wyposażenie gospodarstwa domowego na zamku krzyżackim w Pucku, „Archaeologia Historica Polona”, t. XIV, s. 233–244.
Google Scholar
Milewska M., Kruppé J. (2014), Dzieje zamku w Pucku, Warszawa.
Google Scholar
Moorhouse S. (1972), Medieval Distilling-Apparatus of Glass and Pottery, „Medieval Archaeology”, vol. 16, s. 79–121.
Google Scholar
Nawrocki S., Wisłocki J. oprac. (1961) Inwentarze mieszczańskie z lat 1528–1635 z ksiąg miejskich Poznania, PWN, Poznań.
Google Scholar
Pietrzak J. (2013), Nowożytne budownictwo przemysłowe w dobrach biskupich na Mazowszu, Instytut Archeologii UŁ, Łódź.
Google Scholar
Roeske W. (1991), Polskie apteki, Ossolineum, Wrocław.
Google Scholar
Rusiński W. wyd. (1955), Inwentarze dóbr szlacheckich powiatu kaliskiego. T. 1, Od XVI do połowy XVIII w., Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
Google Scholar
Rutkowska J., Żaryn S. (1955), Wnętrze kamienicy mieszczańskiej, [w:] Szkice Staromiejskie, O. Puciaty, H. Szwankowska, E. Szwankowski, S. Żaryn (red.), Wydawnictwo Sztuka, Warszawa, s. 175–198.
Google Scholar
Stępniewska B. (1961), Dawne apteczki domowe w Polsce, „Farmacja Polska”, R XVI, nr 15–16, s. 322–325.
Google Scholar
Sulkowska-Tuszyńska K. (2004), Wyposażenie łaźni klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie, „Archaeologia Historica Polona”, t. 14, s. 189–210.
Google Scholar
Thomas N. (2009), L’alambic dans la cuisine?, [in:] La cuisine et la table dans la France de la fin du Moyen Age, eds. F. Ravoire, A. Dietrich, Publications du CRAHM, Caen, s. 35–50.
Google Scholar
Więcek E. (2012), Kuchnia i jadalnia zamożnych mieszkańców XVIII-wiecznej Warszawy, „Warszawskie Materiały Archeologiczne”, t. 10, s. 88–109.
Google Scholar
Ziółkowski Z. (1978), Destylacja i rektyfikacja w przemyśle chemicznym, wyd. 2, WNT, Warszawa.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
