Lektyki i kolebki, karety i zwykłe wozy. Pojazdy dla pań i panów, wielkich tego świata oraz maluczkich w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.36.10Słowa kluczowe:
Polska, X–XVI w., pojazdy, ich nazwy, konstrukcja, cenyAbstrakt
Zgodnie z tytułem niniejszego artykułu jego przedmiotem są bardzo kosztowne pojazdy dla pań i panów, wielkich tego świata oraz mniej kosztowne dla kupców i wieśniaków w Polsce do XVI w. Były to lektyki, kolebki i karety, ale na drogach dominowały zwykłe wozy kupców i wieśniaków. Najtańsze kosztowały 32 grosze, czyli 2/3 grzywny, ale najczęściej 2–3 grzywny. Królewska asseda dicta colebca w 1394 r. kosztowała aż 8 grzywien. Cennik wojewody krakowskiego Piotra Kmity z 1538 r. zawiera 4 rodzaje najbardziej popularnych wozów: rydwan z dwukonnym zaprzęgiem za 2 floreny, drugi średni za 3,5 florena i trzeci wielki rydwan za 5 florenów. Podobne ceny podają cenniki z 1561 i 1565 r. Nadwozia pojazdów były konstruowane z desek lub wikliny, a koła kosztowały od 6 do 24 groszy. Pojazdy lub ich części były często nakrywane płóciennymi lub sukiennymi plandekami, jak poklat, tectura, pałuba, popona, coopertio. Takie pokryte wozy kosztowały do 10 grzywien.
Pobrania
Bibliografia
Acta officii consistorialis Leopoliensis antiquissima, t. I, 1482–1489 (1927), W. Rolny (wyd.), Lwów.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): – Archiwum Skarbu Koronnego, dz. 1: Rachunki królewskie, nr 18.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): – Archiwum Skarbu Koronnego, Oddział 86, nr 5.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): – Księgi miasta Sieradza, ks. 14.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): – Księgi ziemskie szadkowskie, ks. 6.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): – Metryka Koronna, ks. 26.
Google Scholar
Bielski M. (1856), Kronika polska, t. I, K.J. Turowski (wyd.), Sanok.
Google Scholar
Cennik wydany dla rzemieślników miasta Książa przez Piotra Kmitę, wojewodę krakowskiego w r. 1538 (1884), B. Ulanowski (wyd.), „Sprawozdania Komisyi Językowej Akademii Umiejętności”, 3.
Google Scholar
Długosz J. (1975), Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, J. Mrukówna (tłum.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Długosz J. (1978), Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, ks. 9, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Varsaviae.
Google Scholar
Długosz J. (1982), Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 10–11, J. Mrukówna (tłum.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Długosz J. (1997), Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, ks. 10–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Varsaviae.
Google Scholar
Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, t. IV, (dokumenty z lat 1501–1520) (2006), S.A. Sroka (wyd. i oprac.), Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków.
Google Scholar
Erzepki B. (1907–1908), Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego, cz. 1, Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika (Vocabularis ex quo) drukowanego w roku 1490, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 34.
Google Scholar
Gostomski A. (1951), Gospodarstwo, S. Inglot (oprac.), Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Górnicki Ł. (2003), Dzieje w Koronie Polskiej, H. Barycz (oprac.), Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Herbordi Dialogus de vita s. Ottonis episcopi Babenbergensis (1974), J. Wikarjak, K. Liman (wyd.), [w:] Monumenta Poloniae Historica, Series Nova, t. VII.3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Jagelló Zsigmond herceg udvarának számadáskönyve (1504–1507). The Court Account Book of Sigismund Jagiellon (1504–1507) (2014), K. Rábai, przy współpracy R.R. Trimonienė, P. Kaszy (wyd.), Quintus Kiadó, Szeged.
Google Scholar
Joannis de Czarnkow Chronicon Polonorum (1872), J. Szlachtowski (wyd.), [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. II, b.m.w., Lwów.
Google Scholar
Kilka zabytków ustawodawstwa królewskiego i wojewodzińskiego w przedmiocie handlu i ustanawiania cen (1895), B. Ulanowski (wyd.), Wydawnictwo Komisyi Prawniczej Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków (Archiwum Komisyi Prawniczej, 1).
Google Scholar
Kodeks dyplomatyczny Śląska. Zbiór dokumentów i listów dotyczących Śląska, t. I, Obejmujący lata 971–1204 (1956), K. Maleczyński (wyd.), Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, Wrocław.
Google Scholar
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. VIII, Dokumenty z lat 1416–1425 (1989), A. Gąsiorowski, T. Jasiński (wyd. i oprac.), A. Gąsiorowski (komentarzem opatrzył),Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.
Google Scholar
Księga przychodów i rozchodów miasta, t. I, 1404–1414 (1896), A. Czołowski (wyd.), [w:] Pomniki dziejowe Lwowa z archiwum miasta, t. II, Lwów.
Google Scholar
Księga przychodów i rozchodów miasta, t. II, 1414–1426 (1905), A. Czołowski (wyd.), [w:] Pomniki dziejowe Lwowa z archiwum miasta, t. III, Lwów.
Google Scholar
Księgi radzieckie kazimierskie1369–1381 i 1385–1402 (1932), A. Chmiel (wyd.), Kraków.
Google Scholar
Legenda śląska (1967), T. Wąsowicz (oprac.), Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Matricularum Regni Poloniae summaria…, cz. 3 (1908), T. Wierzbowski (wyd.), Warszawa.
Google Scholar
Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400, cz. 2 (1878), F. Piekosiński, J. Szujski (wyd.), Kraków.
Google Scholar
Nowa księga rachunkowa Starego Miasta Elbląga 1404–1414, cz. 2, (1411–1414) (1989), M. Pelech (wyd.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań–Toruń.
Google Scholar
Podwody kazimierskie 1407–1432 (1909–1913), S. Krzyżanowski (wyd.), Wydawnictwa Komisyi Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków (Archiwum Komisyi Historycznej, 11).
Google Scholar
Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. I.1 (1885), F. Piekosiński (wyd.), Nakładem Akademii Umiejętności Krakowskiej, Kraków.
Google Scholar
Preussisches Urkundenbuch, t. I.1 (1882), K.P. Woelky (wyd.), Königsberg.
Google Scholar
Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1388 do 1420 (1896), F. Piekosiński (wyd.), Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
Google Scholar
Rachunki królewskie z lat 1471–1472 i 1476–1478 (1960), S. Gawęda, Z. Perzanowski, A. Strzelecka (wyd.), Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław–Kraków.
Google Scholar
Rachunki wielkorządowe krakowskie z lat 1461–2 i 1471 (1909–1913), S. Krzyżanowski (wyd.), Akademia Umiejętności, Kraków (Archiwum Komisyi Historycznej, 11).
Google Scholar
Relacja Ibrāhīma ibn Ja’kūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie Al-Bekrīego (1946), T. Kowalski przy współudziale J. Kostrzewskiego, K. Stołyhwy, K. Moszyńskiego, K. Nitscha (wyd.), [w:] Monumenta Poloniae Historica, Series Nova, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków.
Google Scholar
Sarnicki S. (2015), Księgi hetmańskie, M. Ferenc (oprac.), Towarzystwo Wydawnicze „Historia Jagellonica”, Kraków.
Google Scholar
Tarnowski J. (1987), Consilium rationis bellicae, T.M. Nowak (wyd.), J. Sikorski (wstęp), Warszawa.
Google Scholar
Taryfa cen dla województwa krakowskiego z r. 1565 (1891), F. Bostel (wyd.), Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków (Archiwum Komisji Historycznej, 6).
Google Scholar
Vita Sancti Uodalrici. Die älteste Lebensbeschreibung des heiligen Ulrich (1993), W. Berschin, A. Häse (wyd.), Carl Winter, Heidelberg.
Google Scholar
Bołdyrew A. (2016), Equus Polonus. Koń w wojsku polskim w XVI wieku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego. Filia, Piotrków Trybunalski.
Google Scholar
Bołdyrew A. (2017), Sprzęt taborowy (wozy) w przemieszczeniu armii zaciężnej w Polsce za ostatnich Jagiellonów, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 99 (= J. Kita i M. Pogońska-Pol (red.), Oblicza wojny. Wojsko w drodze), s. 111–124, https://doi.org/10.18778/0208-6050.99.06
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6050.99.06
Brzeska A. (2009), Inwentarz Zofii Jagiellonki jako źródło do poznania wyprawy ślubnej królewskiej córki, [w:] A. Januszek-Sieradzka (red.), Curia Jagiellonica. Studia z dziejów dworu i kultury dworskiej w XV–XVI wieku, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, Lublin, s. 121–149.
Google Scholar
Buczek K. (1967), Publiczne posługi transportowe i komunikacyjne w Polsce średniowiecznej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 15.2, s. 255–268.
Google Scholar
Bystroń J.S. (1994), Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. II, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa [Warszawa 1933: Wydawnictwo Trzaska, Evert i Michalski].
Google Scholar
Cetwiński M., Derwich M. (1987), Herby, legendy, dawne mity, Krajowa Agencja Wydawnicza, Wrocław.
Google Scholar
Dąbrowski J. (2007), Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Universitas, Kraków [Kraków 1914: Nakładem Akademii Umiejętności].
Google Scholar
Dąbrowski K. (1975), Opactwo cystersów w Oliwie od XII do XVI wieku, Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych, Gdańsk (Seria Monografie, 53).
Google Scholar
Dembińska M. (1978), Obsługa ruchu i sieć drożna, [w:] W. Hensel, J. Pazdur (red.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. I, M. Dembińska, Z. Podwińska (red.), Od VII do XII wieku, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 240–251.
Google Scholar
Dobroński A. (1981), Wóz, [w:] A. Mączak (red.), Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, [t. II], Wiedza Powszechna, Warszawa, s. 521–522.
Google Scholar
Dyakowski B. (1911), Koń towarzysz człowieka, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa.
Google Scholar
Gloger Z. (1902), Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. III, Warszawa.
Google Scholar
Gloger Z. (1903), Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. IV, Warszawa.
Google Scholar
Górski K. (1902), Historya artyleryi polskiej, T. Korzon (wyd.), Skład główny w Księgarni E. Wende i S-ka, Warszawa.
Google Scholar
Grabowski J. (1963), Uprząż i pojazd konny, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Google Scholar
Jougan A. (1958), Słownik kościelny łacińsko-polski, wyd. III zmienione i uzupełnione, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań–Warszawa–Lublin.
Google Scholar
Kołyszko M. (2007), Późnośredniowieczne zaprzęgi z forytarzem w świetle źródeł ikonograficznych, [w:] J. Olczak, A. Sosnowska (red.), Studia z dziejów wojskowości, budownictwa, kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń (Archaeologia Historica Polona, 17), s. 191–200.
Google Scholar
Kopaliński W. (1991), Słownik symboli, wyd. 2, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Google Scholar
Kręt H. (1987), Dwór królewski Jadwigi i Jagiełły, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków.
Google Scholar
Kutyłowski R. (1974), Historia pojazdów kołowych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 22.4, s. 728–734.
Google Scholar
Kwiatkowski K. (2016), Wojska Zakonu Niemieckiego w Prusach 1230–1525. Korporacja, jej pruskie władztwo, zbrojni, kultura wojny i aktywność militarna, przy współpracy M. Molendy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar
Labuda G. (1999), Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Google Scholar
Leciejewicz L. (1985), Za denara otrzymasz wóz świeżych śledzi…, [w:] S.K. Kuczyński, S. Suchodolski (red.), Nummus et historia. Pieniądz Europy średniowiecznej, PTAiN, Warszawa, s. 103–109.
Google Scholar
Linde M.S.B. (1858), Słownik języka polskiego, t. IV, wyd. 3, Lwów [Warszawa 1959].
Google Scholar
Marchwińska A. (2008), Królewskie dwory żon Zygmunta Augusta. Organizacja i składy osobowe, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 92.1).
Google Scholar
Matuszewski J. (2002), Transport – przewóz w wiekach średnich, [w:] J. Matuszewski, Pisma wybrane, t. V, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 253–267, https://doi.org/10.18778/7171-516-1.01
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/7171-516-1.01
Mitkowski J. (1968), Kancelaria Kazimierza Konradowica księcia kujawsko-łęczyckiego (1233–1267), Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Niesiołowska-Wędzka A. (1980), Wóz, [w:] G. Labuda, Z. Stieber (red.), Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. VI.2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 595.
Google Scholar
Plewczyński M. (2005), Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce (Monografie, 57).
Google Scholar
Poklewski T. (1979), Dzieje Bolesławca nad Prosną, Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, Kalisz.
Google Scholar
Przezdziecki A. (1854), Życie domowe Jadwigi i Jagiełły z regestrów skarbowych z lat 1388–1417, Skład główny w Księgarni Kommissowéj Z. Steblera, Warszawa.
Google Scholar
Robak Z. (2009), Wczesnośredniowieczny wóz w Polsce, „Zborník Filozofickej fakulty Univerzity Komenského. Musaica”, 26, s. 175–188.
Google Scholar
Russocki S. (1965), Powinność przewodu na tle posług transportowych Polski piastowskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 13.2, s. 243–268.
Google Scholar
Rutkowska G. (2012), Podróże polskich królowych w XV wieku, [w:] M. Saczyńska, E. Wółkiewicz (red.), Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i wczasach nowożytnych, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie, Warszawa, s. 175–197.
Google Scholar
Rutkowska-Płachcińska A. (1978), Urządzenia transportowe i komunikacyjne, [w:] W. Hensel, J. Pazdur (red.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. II, A. Rutkowska-Płachcińska (red.), Od XIII do XV wieku, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 204–223.
Google Scholar
Samsonowicz A. (1991), Łowiectwo w Polsce Piastów i Jagiellonów, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków (Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, 62).
Google Scholar
Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. II.2 (1960), M. Plezia (red.), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Słownik polszczyzny XVI wieku, M.R. Mayenowa (red.), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, t. II, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967; t. III, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968; t. X, Wrocław 1976; t. XXIV, Warszawa 1996.
Google Scholar
Słownik staropolski, S. Urbańczyk (red.), Polska Akademii Umiejętności, Instytut Języka Polskiego PAN, t. I, Warszawa 1953–1955; t. III, Wrocław–Kraków–Warszawa 1960–1962; t. VI, Wrocław 1970–1973; t. VIII, Wrocław 1977–1981.
Google Scholar
Sroka S.A. (1999), Elżbieta Łokietkówna, wyd. 2, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz.
Google Scholar
Szymczak J. (2008), „Currus bellicalis”, czyli o wozach wojennych i ich wyposażeniu w średniowiecznej Polsce, [w:] Z. Pilarczyk, M. Franz (red.), Od najazdów pogańskich dotąd są państwa Waszej Królewskiej Mości spokojne…. Studia ofiarowane w siedemdziesiątą rocznicę urodzin profesorowi Karolowi Olejnikowi, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, s. 103–116.
Google Scholar
Szymczakowa A. (2001), Wyprawy szlachcianek sieradzkich w XV wieku, [w:] M. Malinowski (red.), Niebem i sercem okryta. Studia historyczne dedykowane dr Jolancie Malinowskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, s. 139–147.
Google Scholar
Wółkiewicz E. (2012), ‚Episcopus ambulans’. Formy i organizacja podróży biskupów wrocławskich w późnym średniowieczu, [w:] M. Saczyńska, E. Wółkiewicz (red.), Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i wczasach nowożytnych, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk; Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie, Warszawa, s. 83–109.
Google Scholar
Wrzesiński J. (2002), Środki i urządzenia komunikacyjne Polski wczesnopiastowskiej na podstawie dotychczasowych znalezisk archeologicznych, [w:] W. Dzieduszycki, M. Przybył (red.), Trakt cesarski. Ilawa Gniezno Magdeburg, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Poznań (Bibliotheca Fontes Archaeologici Posnanienses, 11), s. 217–246.
Google Scholar
Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku (1966), J. Kamińska, I. Turnau (red.), Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Żurawska T. (1982), Polskie powozy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Żygulski Z. jun. (1999), ‘Bitwa pod Orszą’ – struktura obrazu, [w:] Światła Stambułu, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 253–290.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
