Francusko-belgijska myśl techniczna początków produkcji pierwszych włókien sztucznych i Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu

Przemysław Krystian Faryś

doi:10.18778/1644-857X.24.01.04

Autor

Przemysław Krystian Faryś Badacz niezależny https://orcid.org/0000-0002-4666-0851

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.24.01.04

Słowa kluczowe:

sztuczny jedwab, jedwab kolodionowy, wiskoza, Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu, historia włókien chemicznych, Hilaire de Chardonnet

Abstrakt

Artykuł dotyczy początków rozwoju fabrycznej produkcji pierwszych włókien sztucznych. Uwagę skupiono na francuskiej fabryce wynalazcy sztucznego jedwabiu hrabiego Hilaire’go de Chardonnet mieszczącej się w Besançon oraz belgijskim zakładzie w Tubize. Pierwsza firma odegrała pośrednią, a druga bezpośrednią rolę w powołaniu na ziemiach polskich pierwszego zakładu włókien sztucznych – Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu (TFSJ).

Początki rozwoju produkcji włókien sztucznych były nacechowane walką z czasem, licznymi patentami, wieloma próbami udoskonalania tych wyrobów, trudnościami z uzyskaniem odpowiedniej ich wytrzymałości mechanicznej oraz szeregiem zabiegów techniczno-marketingowych, które miały przynieść optymalną technologię wytwarzania sztucznego jedwabiu i rozpropagowania go na całym świecie. W artykule zawarto także akcent związany z rodzinnymi wspomnieniami dotyczącymi pracy w TFSJ.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Przemysław Krystian Faryś - Badacz niezależny

Dr Przemysław Krystian Faryś – absolwent Politechniki Łódzkiej, doktor nauk technicznych z zakresu włókiennictwa, specjalista wzornictwa i materiałoznawstwa tekstyliów. Autor rozprawy doktorskiej dotyczącej problematyki podrabiania odzieży.

Zainteresowania naukowe: historia ewolucji odzieży oraz tkanin odzieżowych (od XVIII do pocz. XX w.). Zajmuje się głównie kwestiami produkcji, handlu i komfortu użytkowania współczesnej, jak i dawnej odzieży. Twórca autorskiej kolekcji dawnych strojów i tkanin odzieżowych funkcjonującej pod nazwą PKF collection.

Bibliografia

Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim – Oddział w Tomaszowie Mazowieckim, zespół nr 48: Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu Spółka Akcyjna w Tomaszowie Mazowieckim, sygn. 3144, 3145
Google Scholar

Biblioteka Narodowa, [Autor nieznany], Przemysł sztucznego jedwabiu, 01.01.1914, mps, sygn. 274.514
Google Scholar

„La Petite Revue” 1888.
Google Scholar

„Le Génie civil: revue générale des industries françaises” 1905.
Google Scholar

„Moniteur de la papeterie française et de l’industrie du papier” 1905.
Google Scholar

„Paris-capital: journal financier” 1904.
Google Scholar

60 lat Zakładów Włókien Sztucznych WISTOM, red. B. Wachowska, Łódź 1971.
Google Scholar

Casty R., Jedwab octanowy, „Technik Włókienniczy” 1934, nr 1–2, s. 2–4.
Google Scholar

Dzieje Tomaszowa Mazowieckiego w źródłach archiwalnych zaklęte, red. A. Wróbel, Piotrków Trybunalski 2020.
Google Scholar

Faryś P. K., Konfekcja damska 1800–1914. Produkcja – wzornictwo – handel, Warszawa 2019.
Google Scholar

Fronczkowski M., Tomaszowskie przedmieścia, Kaczka i Wilanów, Tomaszów Mazowiecki 2023.
Google Scholar

Guéneau L., La production et la consommation de la soie artificielle dans le monde, „Annales de géographie” 1928, a. XXXVII, n° 210, s. 481–489. https://doi.org/10.3406/geo.1928.9480
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3406/geo.1928.9480

Hajek J., Wyrób tkanin z jedwabiu sztucznego w tkalni bawełnianej, „Technik Włókienniczy” 1936, nr 9–10, s. 129–131.
Google Scholar

Handel zagraniczny materiałami włókienniczymi, „Technik Włókienniczy” 1930, nr 21–22, s. 20.
Google Scholar

Informator Tomaszowskich Zakładów Włókien Sztucznych w Tomaszowie Mazowieckim, Tomaszów Mazowiecki 1970.
Google Scholar

Jeziorny A., Lipp-Symonowicz B., Nauka o włóknie – laboratorium, Łódź 1980.
Google Scholar

Kacprzak F., Lanital – sztuczna wełna, „Technik Włókienniczy” 1937, nr 102, s. 14–18.
Google Scholar

Kamide K., First Commercialization, Dead Rock, and Quick Decay after Teporary Prosperity of Cellulose Nitrate Rayon Industry as Predecessor of Chemical Fiber Industry, „Przemysł i Gospodarka” 2003, t. XVIII, nr 3, s. 315–350.
Google Scholar

Laszlo P., Triply Formulated Nitrocellulose: Celluloid, Viscose and Cellophane, „Bulletin for the History of Chemistry” 2020, vol. XLV, no. 1, s. 22–37.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.70359/bhc2020v045p022

Pinton A., La soie artificielle à Lyon, „Géocarrefour” 1930, t. VI, n° 3, s. 229–250. https://doi.org/10.3406/geoca.1930.6343
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3406/geoca.1930.6343

Polska w światowej produkcji jedwabiu sztucznego, „Technik Włókienniczy” 1930, nr 21–22, s. 21.
Google Scholar

Poznański S., Zagadnienie fizyko-chemiczne fabrykacji jedwabiu wiskozowego, „Technik Włókienniczy” 1935, nr 1–2, s. 38–41.
Google Scholar

Sadtler S., Research in the Artificial Silk Industry, „The Annals of the American Academy of Political and Social Science. Science in Modern Industry” 1925, vol. CXIX, s. 32–39. https://doi.org/10.1177/000271622511900106
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/000271622511900106

Skoracki J., Początki produkcji włókien chemicznych w Polsce, „Chemik” 2011, nr 12, s. 1307–1318.
Google Scholar

Słuchocki F., Hodowla jedwabników i przemysł jedwabniczy w świecie i Polsce, „Technik Włókienniczy” 1935, nr 3–4, s. 49–53; nr 7–8, s. 105–110.
Google Scholar

Sutherland G., Artificial Silk, „The Sketch” 1896, s. 407–408.
Google Scholar

Światłotrwałe barwienie wiskozy, „Technik Włókienniczy” 1933, nr 1–3, s. 8.
Google Scholar

Wołkowski B., Wełna celulozowa, „Technik Włókienniczy” 1937, nr 5–6, s. 69–71.
Google Scholar

Wydrzycki S., Włókna sztuczne, Warszawa 1948, Włókna Przędzalne, z. 5.
Google Scholar

Żyliński T., Drogi rozwoju przemysłu sztucznych włókien, „Przyroda i Technika” 1938, nr 3, s. 153–158.
Google Scholar

https://patrimoine.museedelaporte.be/?page_id=3601 (dostęp: 14 XII 2024).
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Piotrkowskie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim, Szukaj w Archiwach, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/80682 (dostęp: 8 XII 2024).
Google Scholar

Armstrong E. F., Charles Frederick Cross (1855–1935), Royal Society Publishing, https://royalsociety.org/journals/(dostęp: 20 XII 2024).
Google Scholar

Boyd J. E., Celluloid: The Eternal Substitute, 2011, Science History Institute, https://www.sciencehistory.org/stories/magazine/celluloid-the-eternal-substitute/ (dostęp: 19 IV 2024).
Google Scholar

Darcy R., La soie artificielle, „Indochine française. Journal politique” 1900, n° 1260, s. 2–3, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k8375856z (dostęp: 22 XII 2024).
Google Scholar

Delporte L., Petit historique de FABELTA-Tubize, Témoignages SAT, 2018, https://patrimoine.museedelaporte.be/?p=3622 (dostęp: 2 I 2025).
Google Scholar

Exposition universelle et internationale, Liège 1905: catalogue officiel de la section belge, https://archive.org/details/expositionuniver00expo_4/page/n283/mode/2up?q=Tubize&view=theater (dostęp: 16 XII 2024).
Google Scholar

Fałek S., Była kiedyś fabryka… (1910/11 – 1997) Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu, prezentacja edukacyjna dostępna na stronie Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim, https://www.muzeumtomaszow.pl/wp-content/uploads/2020/05/S%C5%82awomir-Fa%C5%82ek-By%C5%82a-kiedy%C5%9B-fabryka-TFSJ-maj-2020-r.pdf (dostęp: 8 XII 2024).
Google Scholar

Guignet Ch., Industrie de la soie artificielle. Soie de Chardonett, „La Nature” 1898, a. XXVI, n° 1283, s. 71–74.
Google Scholar

Hervé J., Dans les vapeurs de la chimie: la nouvelle industrie de la soie artificielle et sa main-d’oeuvre en France (années 1890–1930), 2022, s. 181, https://shs.hal.science/halshs-03478300/document (dostęp: 2 I 2025).
Google Scholar

Lechartier G., Soie Artificielle de Tubize, „Paris-Midi” 1922, n° 3808, s. 3, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k47344428 (dostęp: 4 I 2025).
Google Scholar

Leo Hendrick Baekeland and the Invention of Bakelite, National Historic Chemical Landmark, Dedicated November 9, 1993, at the National Museum of American History in Washington, D. C., https://www.acs.org/education/whatischemistry/landmarks/bakelite.html#top (dostęp: 29 XII 2024).
Google Scholar

Manufactured Fibers – History, https://www.dharmatrading.com/history-of-manufactured-fibers.html (dostęp: 14 XII 2024).
Google Scholar

Michel J.-M., Contribution à l’histoire industrielle des polymères en France, A-131 L’application historique: le collodion, s. 12, https://new.societechimiquedefrance.fr/groupes/groupe-histoire-de-la-chimie/contribution-a-lhistoire-industrielle-des-polymeres-en-france-par-jean-marie-michel/ (dostęp: 25 XII 2024).
Google Scholar

Soie Artificielle de Tubize, „L’Europe financière” 1912, n° 82, s. 1–2, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4785956q (dostęp: 3 I 2025).
Google Scholar

Soie de Tubize, „L’Illustration économique et financière” 1925, n° 340, s. 1254–1255, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bd6t521810872/f7.item.r=Tubize.zoom (dostęp: 14 XII 2024).
Google Scholar

Tadeusz Żyliński, https://i42.p.lodz.pl/historia/tadeusz-zylinski (dostęp: 7 XII 2024).
Google Scholar

„Turysta Polski” 1912, nr 11, dodatek do nr 48 „Świata”, https://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/publication/73712/edition/69529/content (dostęp: 19 XII 2024).
Google Scholar

Wójcicki D., Drugie życie folii celulozowych, „Chemia i Biznes” 2021, https://www.chemiaibiznes.com.pl/artykuly/drugie-zycie-folii-celulozowych (dostęp: 7 I 2025).
Google Scholar