Dekonstrukcja mitu historiograficznego. Rzecz o urodzie królowej Elżbiety Rakuszanki

Robert Tomczak

doi:10.18778/1644-857X.24.01.01

Autor

Robert Tomczak Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0001-9377-8505

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.24.01.01

Słowa kluczowe:

Elżbieta Rakuszanka, uroda, historiografia, archeologia, antropologia fizyczna

Abstrakt

Niniejszy artykuł analizuje mit historiograficzny związany z wyglądem królowej Elżbiety Austriaczki (1436/1437–1505), tradycyjnie przedstawianej w polskiej historiografii jako nieatrakcyjna wizualnie i określanej mianem „matki królów”. O ile ten drugi tytuł jest niepodważalny, o tyle pierwszy budzi istotne wątpliwości źródłowo-krytyczne. Niniejszy tekst dotyczy źródeł rzekomej nieatrakcyjności Elżbiety, kwestionując wcześniejsze badania, zwłaszcza te po 1972 r., które utrwaliły tę narrację bez odpowiedniej analizy źródłoznawczej. Wykorzystując krytyczną analizę tekstów historycznych i odkryć archeologicznych, niniejszy artykuł ponownie ocenia dowody potwierdzające rzekomy brak urody królowej.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Robert Tomczak - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Dr Robert T. Tomczak – pracownik naukowy na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz w Instytucie Historii Czeskiej Akademii Nauk.

Zainteresowania naukowe: dzieje uniwersytetów (XVI–XVIII w.), historia stosunków polsko-czeskich, peregrinatio academica, alba amicorum, źródłoznawstwo i biografistyka.

Bibliografia

Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej sygn. A.Vis.52
Google Scholar

Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk, Acta Polonorum sub Sigismundo Augusto, t. I, 1536–1564, sygn. BK 241
Google Scholar

Aus den Denkwürdigkeiten der Helene Kottannerin. 1439. 1440., Hrsg. S. L. Endlicher, Leipzig 1846.
Google Scholar

Decjusz Jost, De vetustatibus Polonorum liber I, Craccouiae 1521.
Google Scholar

Długosz Jan, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. X, przekł. J. Mrukówna, Warszawa 1981.
Google Scholar

Długosz Jan, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. XI, przekł. J. Mrukówna, Warszawa 1982.
Google Scholar

Długosz Jan, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. XII, przekł. J. Mrukówna, Warszawa 2009.
Google Scholar

Garbacik J., Testament królowej Elżbiety Rakuszanki żony Kazimierza Jagiellończyka (27 VI 1505), [w:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, red. Z. Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1960, s. 309–319.
Google Scholar

Die Geschichte Kaiser Friedrichs III von Aeneas Silvius, t. I, Hrsg. T. Ilgen, Leipzig 1889.
Google Scholar

Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. X, Warszawa 1985.
Google Scholar

Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. XI, Warszawa 2000.
Google Scholar

Maciej z Miechowa, Chronica Polonorum, Craccoui[a]e 1521.
Google Scholar

Mowy staropolskie (wybór), oprac. B. Nadolski, Wrocław 2005.
Google Scholar

Roo Gerardus de, Annales oder Historische Chronick der Erczhertzogen zu Oesterreich, Habsburgischen Stammens…, Augsburg 1621.
Google Scholar

Scriptores rerum Polonicarum, t. I, Kraków 1872.
Google Scholar

Badve S. A., Ghate S. D., Badve M. S., Rustagi T., Macchiwala T., Parekh A. N., Shah S. V., Tuberculosis of Spine with Neurological Deficit in Advanced Pregnancy: A Report of Three Cases, „The Spine Journal” 2011, vol. XI, no. 1, s. 9–16. https://doi.org/10.1016/j.spinee.2010.11.003
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.spinee.2010.11.003

Bayer V., Die historia Friderici III. imperatoris des Enea Silvio de’ Piccolomini. Eine kritische Studie zur Geschichte Kaiser Friedrichs, Prag 1872.
Google Scholar

Biniaś-Szkopek M., Kalokagatia w praktyce na dworze Kazimierza Jagiellończyka – czyli o tym, jak „niecudna” Habsburżanka została matką królów, „Historia Slavorum Occidentis” 2024, R. XIV, nr 1, s. 102–123. https://doi.org/10.15804/hso240106
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15804/hso240106

Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2012.
Google Scholar

Brown Ch., Van Dyck, Oxford 1982.
Google Scholar

Czwojdrak B., Elżbieta Rakuszanka (ok. 1436/1437–30 sierpnia 1505), [w:] Poczet władczyń Polski, red. B. Czwojdrak, Kraków 2017, s. 237–241.
Google Scholar

Czwojdrak B., Śmierć, pogrzeb i upamiętnienie polskich królowych w późnym średniowieczu, [w:] Śmierć, pogrzeb i upamiętnienie władców w dawnej Polsce, red. H. Rajfura, P. Szwedo, B. Świadek et al., Warszawa 2020, s. 65–76.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323543749.pp.65-76

Czyżewski K., Walczak M., Nieznane fragmenty późnogotyckiej struktury architektonicznej z katedry krakowskiej, [w:] Katedra krakowska w średniowieczu. Materiały Sesji Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, kwiecień 1994, red. J. Daranowska-Łukaszewska, K. Kuczman, Kraków 1996, s. 163–172.
Google Scholar

Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań 1996.
Google Scholar

Garbacik J., Elżbieta Rakuszanka (1436–1505), [w:] Polski słownik biograficzny, t. VI, Kraków 1948, s. 250–254.
Google Scholar

Garg R. K., Somvanshi D. S., Spinal Tuberculosis: A review, „Journal of Spinal Cord Medicine” 2011, vol. XXXIV, no. 5, s. 440–454. https://doi.org/10.1179/2045772311Y.0000000023
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1179/2045772311Y.0000000023

Gleń E., Kaczanowski K., Sikora P., Wstępne opracowanie anatomo-antropologiczne czaszki Elżbiety Rakuszanki, [w:] Studia do dziejów Wawelu, red. J. Szablowski, t. IV, Kraków 1978, s. 491–494.
Google Scholar

Gritsai N., Anthony Van Dyck, New York 2019.
Google Scholar

Die Habsburger: ein biographisches Lexikon, Hrsg. B. Hamman, Wien 1988.
Google Scholar

Hye F.-H. von, Der Habsburger-Stammbaum auf Tratzberg/Tirol von 1505/06, Innsbruck 2003.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/gao/9781884446054.article.T041370

Janicki M., Zaginione inskrypcje poetyckie katedry wawelskiej (do końca XVI w.), „Studia Waweliana” 2002–2023, R. XI, nr 12, s. 43–72.
Google Scholar

Kamieński A., Elżbieta Rakuszanka, [w:] Słownik władców polskich, red. J. Dobosz, Poznań 1999, s. 110–111.
Google Scholar

Kowalczyk E., Krzywousty – skaza moralna czy fizyczna, „Kwartalnik Historyczny” 1994, R. CI, nr 1, s. 3–14.
Google Scholar

Kozieł S., Badania archeologiczne w kaplicy Świętokrzyskiej w latach 1972–1973, [w:] Studia do dziejów Wawelu, red. J. Szablowski, t. IV, Kraków 1978, s. 441–459.
Google Scholar

Lujano-Negrete A. Y., Rodríguez-Ruiz M. C., Skinner-Taylor C. M., Bone metabolism and osteoporosis during pregnancy and lactation, „Archives of Osteoporosis” 2022, vol. XXXVI, s. 35–41. https://doi.org/10.1007/s11657-022-01077-x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11657-022-01077-x

McFalls J. A., McFalls M. H., Disease and Fertility (Studies in Population), Orlando 1984.
Google Scholar

Mikroprzeszłość. Badania specjalistyczne w archeologii, red. A. Kurzawska, I. Sobkowiak-Tabaka, Poznań 2021.
Google Scholar

Molenda M., Splendide Vestitus. O znaczeniu ubiorów na królewskim dworze Jagiellonów w latach 1447–1572, Kraków 2012.
Google Scholar

Możejko B., O okolicznościach narodzin królewskich dzieci w świetle itinerarium Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuskiej, „Studia z Dziejów Średniowiecza” 2020, nr 24, s. 126–158. https://doi.org/10.26881/sds.2020.24.06
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26881/sds.2020.24.06

Mrozowski P., Podobizny jagiellońskie na rodowodach portretowych cesarza Maksymiliana I, [w:] Arx felicitatis. Księga ku czci profesora Andrzeja Rottermunda w sześćdziesiątą rocznicę urodzin od przyjaciół, kolegów i współpracowników, Warszawa 2001, s. 105–111.
Google Scholar

Ojrzyński R., Obraz Polski i Polaków w pismach Eneasza Sylwiusza Piccolominiego (papieża Piusa II), Warszawa 2014.
Google Scholar

Pluta D., Janiszewska E., Bonar M., Alama A., Dobosz T., Muzealnictwo: nowoczesne technologie w służbie historii. Część pierwsza: Kopalne DNA – historia odkryć, perspektywy i problemy, „Opuscula Musealia” 2018, nr 25, s. 93–99. https://doi.org/10.4467/20843852.OM.17.008.9605
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4467/20843852.OM.17.008.9605

Povýšil C., Patologické mikroskopické nálezy v kosterních pozůstatcích významných osobností české historie, Pardubice 2024.
Google Scholar

Protokoły biegłych Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Krakowie dot. badań szkieletu ludzkiego z grobu Kazimierza Jagiellończyka i kości z grobu królowej Elżbiety Austriaczki, [w:] Studia do dziejów Wawelu, red. J. Szablowski, t. IV, Kraków 1978, s. 480–488.
Google Scholar

Przeździecki A., O królowej Elżbiecie, żonie Kazimierza Jagiellończyka i rękopisie pod jej imieniem: „O wychowaniu królewskiego dziecka”, „Biblioteka Warszawska” 1852, nr 65, s. 524–550.
Google Scholar

Rhode I., „Die Mutter der Jagellonen”. Elisabeth von Habsburg (1436–1505), [w:] Deutsche Gestalter und Ordner im Osten, Hrsg. K. Lück, Posen–Lepizig 1940, s. 24–34.
Google Scholar

Rombek T., Centrum a peryferia. Wieloproweniencyjność terytorialna dworzan Elżbiety Rakuszanki, [w:] Jagiellonowie i ich świat: centrum a peryferie w systemie władzy Jagiellonów, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2018, s. 37–51.
Google Scholar

Rombek T., Duchowni na dworze królowej Elżbiety Rakuszanki (1454–1505) i jej córki Elżbiety Jagiellonki (1505–1515), „Rocznik Filozoficzny Ignatianum” 2021, t. XXVII, nr 2, s. 81–109. https://doi.org/10.35765/rfi.2021.2702.5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35765/rfi.2021.2702.5

Rombek T., Elżbieta Rakuska wobec otoczenia Kazimierza IV Jagiellończyka (1454–1492), [w:] Średniowieczni władcy i ich otoczenie. Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, red. J. Sperka, K. Kollinger, Rzeszów 2018, s. 311–324.
Google Scholar

Rombek T., Królowa Elżbieta wobec elekcji z lat 1492 i 1501, [w:] Jagiellonowie i ich świat: dynastia królewska w drugiej połowie XV i w XVI wieku, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2015, s. 295–301.
Google Scholar

Rombek T., Otoczenie królowej Elżbiety Rakuszanki (1454–1505), Katowice 2012 (niepublikowana praca doktorska).
Google Scholar

Rombek T., Rola polityczna królowej Elżbiety Rakuszanki (1454–1505), [w:] Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B. Czwojdrak, A. A. Kluczek, Katowice 2015, s. 281–288.
Google Scholar

Rombek T., Rotacje na wybranych urzędach dworu królowej Elżbiety Rakuszanki (1454–1505), „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2014, t. VI(X), s. 304–318.
Google Scholar

Rudzki E., Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, t. I, Warszawa 1985.
Google Scholar

Szafer K., Wizerunek złej i dobrej władczyni w Rocznikach Jana Długosza, [w:] Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamzowej, red. A. Gąsiorowski, Poznań 1999, s. 89–94.
Google Scholar

Szafrański W., Szczątki kostne Bolesława Krzywoustego w katedrze płockiej, „Notatki Płockie” 1985, t. XXX, nr 3(124), s. 23–26.
Google Scholar

Szafrański W., Widziałem kości monarchów polskich: badania naukowe zawartości grobu piastowskiego w katedrze płockiej, „Notatki Płockie” 1973, t. XVIII, nr 2(71), s. 23–32.
Google Scholar

Szajnocha K., Matka Jagiellonów. Szkic historyczny, Warszawa 1918.
Google Scholar

Święch Z., Klątwy, mikroby i uczeni. W ciszy otwieranych grobów, Kraków 1988.
Google Scholar

Urban J., Katedra na Wawelu po 1918 r., Kraków 2008.
Google Scholar

Walanus A., Kokowski M., Możliwość wykorzystania radiowęglowej metody datowania w badaniach grobu Mikołaja Kopernika, [w:] Tajemnica grobu Mikołaja Kopernika: dialog ekspertów, red. M. Kokowski, Kraków 2010, s. 157–166.
Google Scholar

Watts N. B., Binkley N., Owens C. D. et al., Bone Mineral Density Changes Associated with Pregnancy, Lactation, and Medical Treatments in Premenopausal Women and Effects Later in Life, „Journal of Women’s Health (Larchmont)” 2021, vol. XXX, no. 10, s. 1416–1430. https://doi.org/10.1089/jwh.2020.8989
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1089/jwh.2020.8989

Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005.
Google Scholar

Widacki J., Detektywi na tropach zagadek historii, Kraków 2010.
Google Scholar

Witas H. W., Kopalny DNA źródłem informacji w badaniach archeologicznych, „Archeologia Polski” 2007, nr 1–2, s. 15–33.
Google Scholar

Woodacre E., Queens and Queenship, Leeds 2021. https://doi.org/10.1515/9781641891905
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9781641891905