O wielości metod w filozofii Wolffa
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6107.25.01Abstract
The main goal of the article is to demonstrate that (against general opinion) Wolff used not one but few different research methods in his philosophy. Except mathematical (more geometrico), there were semiotic, eidetic and reflective ones. Moreover I indicate the presence of reductive, transcendental, and rhetorical method elements in Wolff's works. Each of this methods are represented in this article in details with an examples of their usage by Wolff. The choice of the methods and the structural relation between them are not coincidental. In the current article I try to prove that the heuristic epistemological primacy in Wolff's philosophy belongs not to the mathematical but to eidetic method. Speaking of the relation type between eidetic method and the rest of them – semiotic, reflective and axiomatic (mathematical one) – I would define it as: (1) genetic dependence, since eidetic method is the reason of existence of the rest of the methods, (2) heuretic dependence, while eidetic one gives the opportunity for the reflection over the rest of the methods, and (3) epistemological dependence, while eidetic method provides criteria of truth (reliability) of the knowledge for the rest of methods.
Literaturhinweise
Ajdukiewicz K. 1985, Język i poznanie, Warszawa t. II.
Google Scholar
Aristotelis 1922, Ars rhetorica, A. Römer (ed.), Leipzig.
Google Scholar
Aristotelis 1964, Analytica priora et posteriora, D. Ross (ed.), Oxonii.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/oseo/instance.00263626
Arndt H.-W. 1978, Einführung und Bemerkungen, [w:] Ch. Wolff 1978, s. 7-102.
Google Scholar
Arndt H.-W. 1979, Die Semiotik Christian Wolffs als Propädeutik der ars characteristica combinatoria und der ars inveniendi, [w:] „Zeitschrift für die Semiotik“, Bd.1, Heft 4, s. 325-331.
Google Scholar
Arndt H.-W. 1979a, Methodo scientifica pertactatum. Mos geometricus und Kalkülbegriff in der philosophischen Theorienbildung des 17. und 18. Jahrhunderts, Berlin - New York.
Google Scholar
Baumeister A. 1736, Institutiones metaphysicae/ Ontologiam, cosmologiam, psychologiam, theologicam denique naturalem complexae / Methodo Wolffi adornatae, Wittenbergae.
Google Scholar
Beck L. J. 1993, From Leibniz to Kant, [w:] R. C. Solomon i K. M. Higgins (eds), Age of German idealism, London s. 5- 39
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4324/9781003419525-2
Beck L. J. 1964, The method of Descartes. A study of Regulae, Oxford.
Google Scholar
Bocheński J. M. 1992, Współczesne metody myślenia, przeł. S. Judycki, Poznań.
Google Scholar
Borkowski L. 1991, Wprowadzenie do logiki i teorii mnogości, Lublin.
Google Scholar
Brown F. A. 1951, German Interest in John Locke's "Essay", 1688-1800 [w:] “The Journal of English and Germanic Philology”, vol. 50, nr. 4, s. 466-482 .
Google Scholar
Burkhardt H. 1980, Logik und Semiotik in der Philosophie von Leibniz, München.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv2x8v93k
Cataldi-Madonna L. 2001, Christian Wolff und das System des klassischen Rationalismus. Die “philosophia experimentalis universalis”, Hildesheim.
Google Scholar
Chudy W. 1985, Filozofia Hegla jako system zontologizowanej refleksji, [w:] „Roczniki Filozoficzne“, 33 z. 1, s. 55-81.
Google Scholar
Chudy W. 1995, Rozwój filozofowania i pułapka refleksji. Filozofia refleksji próby jej przezwyciężania, Lublin.
Google Scholar
Copleston F. 1996, Historia filozofii. Od Wolffa do Kanta, przeł. J. Łoziński 1996.
Google Scholar
Cristin R. 1990, Phänomenologie und Monadologie. Husserl und Leibniz, [w:] „Studia Leibnitiana“, 22, s. 163-174.
Google Scholar
Della Rocca M. 2008, Spinoza, London.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4324/9780203894583
Descartes R. 2001, Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem, Kęty.
Google Scholar
Descartes R. 2001a, Zasady filozofii, przeł. I. Dąmbska, Kęty.
Google Scholar
Descartes R. 1966, Oeuvres de Descartes, Ch. Adam i P. Tannery (eds), Paris, t. X.
Google Scholar
Descartes R. 2002, Reguły kierowania umysłem, przeł. L. Chmaj, Kęty.
Google Scholar
Engfer H.-J. 1982, Philosophie als Analysis. Studien zur Entwicklung philosophischer Analysiskonzeptionen unter dem Einfluß mathematischer Methodenmodelle im 17. und 18. Jahrhundert, Stuttgart – Bad Canstatt.
Google Scholar
Engfer H.-J. 1996, Empirismus versus Rationalismus? Kritik eines philosophie-historischen Schemas, Padeborn.
Google Scholar
Erhardt W. E. 1967, Die Leibniz-Rezeption in der Phänomenologie Husserls, [w:] „Akten des Int. Leibniz-Kongresses“, 14-17. November 1966, Bd. V (Studia Leibnitiana Supplementa), Wiesbaden, s. 146-155.
Google Scholar
Frängsmyr T. 1975, Christian Wolff's Mathematical Method and its Impact on the Eighteenth Century, [w:] “Journal of the History of Ideas”, Vol. 36, No. 4.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/2708994
Gilson E. 1962, Byt i istota, przeł. P. Lubicz i J. Nowak, Warszawa.
Google Scholar
Haller R. 1959, Das Zeichen und die Zeichentheorie in der Philosophie der Neuzeit, [w:] „Archiv für Begriffsgeschichte“, 4, s. 113-157.
Google Scholar
Hegel G. W. F. 1969, Zasady filozofii prawa, przeł. A. Landman, Warszawa.
Google Scholar
Hegel G. W. F. 1975, Wissenschaft der Logik, Hrsg. G. Lasson, Bd. I-II Berlin.
Google Scholar
Hegel G. W. F. 1982, Differenz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie, hrsg. H. Buchner und O. Pöggeler, Stuttgart.
Google Scholar
Hegel G. W. F. 1990, Encyklopedia nauk filozoficznych, przeł. Ś. F. Nowicki, Warszawa.
Google Scholar
Hegel G. W. F. 1998, Dissertationes philosophicae de orbitis planetarum, [w:] Gesammelte Werke Bd. 5, Schriften und Entwürfe 1799-1808, Hrsg. M. Baum u. K. R. Meist unter der Mitarbeit von T. Ebert, Hamburg.
Google Scholar
Hegel G. W. F. 2002, Wykłady z historii filozofii, przeł. Ś. F. Nowicki, t. III, Warszawa.
Google Scholar
Herbut J. 1987, Metoda transcendentalna w metafizyce, Opole.
Google Scholar
Hinske N. 1968, Die historischen Vorlagen der Kantischen Transzendentalphilosophie, [w:] „Archiv für Begriffsgeschichte“, 12, s. 86-112.
Google Scholar
Honnefelder L. 1975, Duns Scotus. Der Schritt der Philosophie zur scientia transcendens, [w:] Thomas von Aquin im philosophischen Gespräch, hrsg. W. Kluxen, Freiburg, s. 229–244.
Google Scholar
Honnfelder L. 1990, Scientia transcendens. Die formale Bestimmung der Seiendheit und Realität in der Metaphysik des Mittelalters und der Neuzeit (Duns Scotus – Suárez – Wolff – Kant – Peirce), Hamburg.
Google Scholar
Husserl E. 1975, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii. Księga pierwsza, przeł. D. Gierulanka, Warszawa.
Google Scholar
Husserl E. 1986, Idee der Phänomenologie, Hamburg.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.28937/978-3-7873-2782-9
Husserl E. 1952, Ideen zu einer reinen Phänomenologie und phänomenologischen Forschung, Drittes Buch, Haag.
Google Scholar
Ilting K.-H. 1982, Ontologie, Metaphysik und Logik in Hegels Erörterung der Reflexionsbestimmungen, [w:] „Revue Internationale de Philosophie“, 36, s. 95-110.
Google Scholar
Ingarden R. 1987, Spór o istnienie świata, t. I, Warszawa.
Google Scholar
Ingarden R. 1970, Zagadnienia dotyczące obiektywności, [w:] tenże U podstaw teorii poznania, Kraków, s. 451-490.
Google Scholar
Janeczek S. 2003, Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki, Lublin.
Google Scholar
Judycki S. 1988, Fenomenologia a metafizyka w perspektywie rozważań Edmunda Husserla, [w:] „Zeszyty Naukowe KUL”, 31, nr 3, s. 11-17.
Google Scholar
Kahl-Fuhrtman G. 1949, Inwiefern kann man Wolffs Ontologie eine Transzendentalphilosophie nennen?, [w:] „Studia philosophica (Basel)“, 9, s. 80–92.
Google Scholar
Kamiński S. 1989, Jak filozofować?, Lublin.
Google Scholar
Kamiński S. 1993, Filozofia i metoda. Studia z dziejów filozofowania, Lublin.
Google Scholar
Kant I. 2003, Encyklopedia filozoficzna, przeł. A. Banaszkiewicz, Kraków.
Google Scholar
Kant I. 1998, Kritik der reinen Vernunft, hrsg. J. Timmermann, Hamburg.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.28937/978-3-7873-2112-4
Kant I. 2001, Krytyka czystego rozumu, przeł. R. Ingarden, Kęty.
Google Scholar
Kant I. 2005, Podręcznik do wykładów, przeł. A. Banaszkiewicz, Gdańsk.
Google Scholar
Kant I. 1922, Werke, Hrsg. E. Cassirer, Berlin, Bd. I, II.
Google Scholar
Kant I. 1999, Rozprawa o wyraźności zasad naczelnych teologii naturalnej i filozofii moralnej przeł. K. Rak, [w:] Kant, Pisma przedkrytyczne, Toruń s. 55-82.
Google Scholar
Kołakowski L. 1955, Racjonalizm Leibniza, [w:] G. W. Leibniz, Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, t. I, przeł. I. Dąmbska, Warszawa.
Google Scholar
König 1884, Über den Begriff der Objektivität bei Wolff und Lambert mit Beziehung auf Kant, [w:] „Zeitschrift für philosophische Kritik“, Bd. 84, s. 292-303.
Google Scholar
Kopania J. 1988, Funkcje poznawcze Descartesa teorii idei, Białystok.
Google Scholar
Krakowski J. 1992, Mathesis a metafizyka. Studium metodologiczne przełomu kartezjańskiego, Wrocław.
Google Scholar
Kuliniak R. 2003, Spór o oczywistość nauk metafizycznych. Konkurs Królewskiej Akademii Berlińskiej z 1763 roku, Wrocław.
Google Scholar
Kuliniak R. i T. Małyszek 2008, XVII i XVIII wieczne popularne podręczniki studiowania matematyki, [w:] S. Janeczek (red.), Oblicza filozofii XVII wieku, Lublin, s. 335-355.
Google Scholar
Lambert J.-H. 2008, O metodzie lepszego dowodzenia prawd metafizyki, teologii i moralności, przeł. R. Kuliniak i T. Małyszek, Kraków.
Google Scholar
Leibniz G. W. 1840, Opera philosophica quae exstant latina gallica et germanica omnia, J. E. Erdmann (ed.), Bernoli.
Google Scholar
Leibniz G. W. 1978, Die philosophischen Schriften von Gottfried Wilhelm Leibniz, Hrsg. C. I. Gerhardt, Bd. I-VII, Hildesheim.
Google Scholar
Leibniz G. W. 1995, Główne pisma metafizyczne, tłum. zb., Toruń.
Google Scholar
Leibniz G. W. 2001, Nowe rozważania dotyczące natury umysłu ludzkiego, przeł. I. Dąmbska, Kęty.
Google Scholar
Leibniz G. W. 1969, Wyznanie wiary filozofa. Rozprawa metafizyczna. Monadologia. Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzne, tłum. zb., Warszawa.
Google Scholar
Lenders W. 1969, Begriffs- und Urteilslehre von G.W. Leibniz und Ch. Wolff, Hildesheim.
Google Scholar
Locke J. 1955, Rozważania dotyczące umysłu ludzkiego, przeł. B. Gawecki, Warszawa.
Google Scholar
Mertens K. 2000, Husserls Phänomenologie der Monade. Bemerkungen zu Husserls Auseinandersetzung mit Leibniz, [w:] „Husserl Studies“, vol. 17(1), s. 1-20.
Google Scholar
Moreau J. 1968, Leibniz und das phänomenologische Denken, [w:] „Akten des Int. Leibniz-Kongresses, 14-17. November 1966”, Bd. I. (Studia Leibnitiana Supplementa Bd. I), Wiesbaden s. 22-3.
Google Scholar
Pascal B. 1962, O geometrycznym sposobie myślenia, [w:] tenże, Rozważania ogólne nad geometrią, [w:] B. Pascal, Rozprawy i listy, przeł. M. Tazbir, Warszawa, s. 115- 156.
Google Scholar
Paź B. 1999, Semiotyczne podłoże ontologicznego racjonalizmu (G.W. Leibniz, Ch. Wolff), [w:] „Rzeczywistość języka”, B. Trojanowska (red.), Wrocław, s. 39-60.
Google Scholar
Paź B. 2000, Apercepcja, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, A. Maryniarczyk (red.), t. I, Lublin, s. 291-296.
Google Scholar
Paź B, 2000a, Christian Wolff als Philosoph der Prinzipien, [w:] Aktualität der Aufklärung, hrsg. R. Różanowski, Wrocław, s. 107-124 .
Google Scholar
Paź B. 2001, Pojęcie prawdy w filozofii Christiana Wolffa, [w:] Wierność rzeczywistości. Księga Pamiątkowa z okazji 50-lecia pracy naukowej na KUL Mieczysława A. Krąpca, Lublin, s. 155-173.
Google Scholar
Paź B. 2002, Epistemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa, Wrocław.
Google Scholar
Paź B. 2005, Racjonalistyczne źródła transcendentalizm I. Kanta, [w:] Analogia w filozofii, Lublin s. 111-134.
Google Scholar
Paź B. 2006, More geometrico, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, A. Maryniarczyk (red.), t. VII, s. 395-402.
Google Scholar
Paź B. 2007, Methode und Wahrheit bei Wolff, [w:] Christian Wolff und die europäische Aufklärung, Teil 2, hrsg. J.n Stolzenberg und O.-P. Rudolph, Hildesheim, s. 259-272.
Google Scholar
Paź B. 2007a, Naczelna zasada racjonalizmu. Od Kartezjusza do wczesnego Kanta, Kraków.
Google Scholar
Paź B. 2007b, Zasada racji jako naczelna zasada bytu i poznania w wykładni F. Ch. Baumeistra, [w:] „Przegląd filozoficzny”, nr 61, z.1, s. 189-204.
Google Scholar
Paź B. 2008, Natura, struktura i kryteria poznania na przykładzie Meditationes de cognitione, veritate et ideis Leibniza, [w:] Filozofia klasyczna i jej kontynuacje, K. Świętorzecka i R. Tomanek (red.), Warszawa, s. 249-271.
Google Scholar
Paź B. 2008a, Problem cr i te r ium ve r i tat i s w filozofii leibnizjańsko-wolffiańskiej, [w:] S. Janeczek (red.), Oblicza filozofii XVII wieku, Lublin, s. 71-90.
Google Scholar
Poser H. 2000, Phaenomenon bene fundatum. Leibnizens Monadologie als Phänomenologie, [in:] R. Cristin, K. Sakai (Hg.), Phänomenologie und Leibniz, Freiburg-München, s. 19-41.
Google Scholar
Poser H. 1979, Signum, notio und idea. Elemente der Leibnizschen Zeichentheorie, [w:] „Zeitschrift für die Semiotik“, 1, s. 309-324.
Google Scholar
Radner D. 1971, Spinoza’s theory of ideas, [w:] “Philosophical Review” 80, s. 338-359.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/2184100
Rosen, 2000, The limits of analysis, South Bend.
Google Scholar
Spinoza B. 2009, Pisma wczesne, przeł. L. Kołakowski, Warszawa.
Google Scholar
Synowiecki A. 1980, Byt i myślenie. U źródeł marksistowskiej ontologii i logiki dialektycznej, Warszawa.
Google Scholar
Święczkowska H. 1998, Harmonia linguarum. Język i jego funkcje w filozofii Leibniza, Białystok.
Google Scholar
Tatarkiewicz W. 1988, Historia filozofii, t. II, Warszawa.
Google Scholar
Tonelli B. 1959, Der Streit über die mathematische Methode in der Philosophie in der ersten Hälfte des 18. Jahrhunderts und die Entstehung von Kants Schrift über die „Deutlichkeit“, [w:] „Archiv für Philosophie“ 9, s. 37-66.
Google Scholar
Tutor J. i I. Gomez 2004, Die wissenschaftliche Methode bei Christian Wolff, Hildesheim.
Google Scholar
Twardowski K. 1965, O idio- i allogenetycznych teoriach sądu, [w:] tenże Wybrane pisma filozoficzne, Warszawa.
Google Scholar
Vleeschauwer H. J. 1961, More seu ordine geometrico demonstratum, Pretoria.
Google Scholar
Waschkies H.-J. 1997, Christians Wolffs mathematische Methode in seinen Vorlesungen und Lehrbüchern, [w:] U. Lindgren (dir.), Naturwissenschaft und Technik im Barock. Innovation, Repräsentation, Diffusion, Köln, s. 77-98.
Google Scholar
Weigel E. 1669, Idea Matheseos universae, Jena.
Google Scholar
Weigel E. 1706, Compendium Logisticae, Jena.
Google Scholar
Weigel E. 1658, Idea totius Encyclopaediae Mathematico-Philosophicae, Jena.
Google Scholar
Wolff Ch. 1965 -…) Gesammelte Werke (cyt. GW) (Hrsg.) J. Ecole, J. E. Hofmann, M. Thomann, H. W. Arndt, M. Thomann Hildesheim-New York (cyfra rzymska oznacza dział, arabska – numer tomu).
Google Scholar
Wolff Ch. 1968, Psychologia empirica, methodo scientifica pertractata, qua ea, quae de anima humana indubia experientiae fide constant, continentur et ad solidam universae philosophiae practicae ac theologiae naturalis tractationem via sternitur, Frankfurt und Leipzig 1738. Reprint: [w:] GW II, 5.
Google Scholar
Wolff Ch. 1972, Ratio praelectionum Wolfianarum (in) mathesin et philosophiam universam et opus Hugonis Grotii de jure belli et pacis, Halle 1735. Reprint [w:] GW II, 36.
Google Scholar
Wolff Ch. 1978, Vernünfftige Gedancken von den Kräfften des menschlichen Verstandes und ihrem richtigen Gebrauche in Erkänntnis der Wahrheit (Deutsche Logik). Reprint [w:] GW I, 1.
Google Scholar
Wolff Ch. 1978a, Theologia naturalis, methodo scientifica pertractata. Pars Prior, integrum Systema complectens, qua existentia et attributa Dei a posteriori demonstrantur. Frankfurt und Leipzig 1739. Reprint: [w:] GW II, 7.1- 7.2.
Google Scholar
Wolff Ch. 1980, Theologia naturalis, methodo scientifica pertractata. Pars Posterior qua existentia et attributa Dei ex notione entis perfectissimi et natura animae demonstrantur, et Atheismi, Deismi, Fatalismi, Naturalismi, Spinosismi, aliorumque de Deo errorum fundamenta subvertuntur. 2. Aufl. Halle 1741. Reprint: [w:] GW II, 8.
Google Scholar
Wolff Ch. 1983, Philosophia rationalis sive Logica, methodo scientifica pertractata et ad usum scientiarum atque vitae aptata, Frankfurt u. Leipzig 1740. Reprint: [w:] GW II 1.1 - 1.3.
Google Scholar
Wolff Ch. 1983a, Discursus praeliminaris. Reprint [w:] GW II, 1. 1.
Google Scholar
Wolff Ch. 1983b, Des weyland Reichs-Freiherrn von Wolff übrige theils noch gefundene kleine Schriften und einzelne Betrachtungen zur Verbesserung der Wissenschaften. Halle 1775. Reprint [w:] GW I, 22.
Google Scholar
Wolff Ch. 2001, Philosophia prima, sive Ontologia, methodo scientifica pertractata, qua omnis cognitiones humanae principia continentur. Frankfurt und Leipzig 1736. Reprint: [w:] GW II, 3.
Google Scholar
Wolff Ch. 2003, Elementa matheseos Universae. Tomus I-V. Halle 1730-41. Reprint: [w:] GW II, 29-33.
Google Scholar
Wolff Ch. 2003, Meletemata mathematico-philosophica cum erudito orbe literarum commercio communicata. Quibus accedunt dissertationes variae ejusdem argumenti et complura omnis eruditionis alia hinc illinc disperse obvia. Halle 1755. Reprint [w:] GW II, 35 s. 244-264.
Google Scholar
Wolff Ch. 1983, Philosophia rationalis sive Logica, methodo scientifica pertractata et ad usum scientiarum atque vitae aptata, pars 1. Reprint [w:] GW II, 1.
Google Scholar
Wolff Ch. 1994, Psychologia rationalis, methodo scientifica pertractata, qua ea, quae de anima humana indubia experientiae fide innotescunt, per essentiam et naturam animae explicantur, et ad intimiorem naturae ejusque autoris cognitionem profutura proponuntur. Frankfurt und Leipzig 1740. Reprint [w:] GW II, 6.
Google Scholar
Wolff Ch. 1999, Anfangs-Gründe aller Mathematischen Wissenschaften. 4 Bde. in 5 Bänden. Frankfurt, Leipzig und Halle 1750-57. Reprint [w:] GW I, 12 -15.
Google Scholar
Wolff Ch. 2008 Krótki wykład o matematycznej metodzie nauczania, przeł. R. Kulianiak i T. Małyszk, [w:] S. Janeczek (red.), Oblicza filozofii XVII wieku, s. 342-355.
Google Scholar
Wright G. H. 1971, Explanation and understanding, New York.
Google Scholar
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Dieses Werk steht unter einer Creative Commons Namensnennung - Nicht-kommerziell - Keine Bearbeitung 3.0 International -Lizenz.
