From the manor court to the university cathedral. A contribution to the genesis of the Polish intelligentsia
DOI:
https://doi.org/10.18778/2080-8313.19.06Keywords:
landowners, the university cathedral, intelligentsiaAbstract
Landowners and intelligence are two layers of Polish society that had complemented each other and played an important role in maintaining of the Polishness in the era of partitions, and seriously contributed to regaining independence in 1918. An educated landowner, or an intellectual of landowner origin, it was often difficult to define belonging to a particular social layer. After the January Uprising, publicists were writing about gentry as “country intelligentsia”, which had to play an important role in the modernization of the Polish countryside. In the light of the previous findings of historiography, it appears that indeed the landowning environment became one of the main groups of recruitment of the Polish intelligentsia in the second half of the 19th and the first half of the 20th century. An analysis of the sources of various provenance shows that one of the most important intellectual professional groups, to which were getting first sons and then daughters from the landowners families, were scientists. The main research problem is the attempt to characterize people of science, who had abandoned the mansions and decided to pursue a career at universities in Cracow, Lviv and Warsaw, and after independence, also Poznań, Vilnius and Lublin. This issue will be discussed both in the broader context of collective fates as well as selected individual biographies of Polish scholars on landed genealogy. An important selection criterion will be their simultaneous involvement in various political and social ventures.
References
Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, Akta osobowe Anny Chrząszczewskiej, nr sygn. 3443.
Google Scholar
Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, Akta osobowe pracowników UŁ.
Google Scholar
Małachowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6.
Google Scholar
Skarbek F., Pamiętniki Fryderyka hrabiego Skarbka, oprac. P. Mysłakowski, Warszawa 2009.
Google Scholar
Stańków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11.
Google Scholar
Twardowski K., Dzienniki, oprac. R. Jadczak, cz. 1, Toruń 1997.
Google Scholar
„Biesiada Literacka”, 1897, nr 11.
Google Scholar
„Czas”, nr 110, 28 IV 1919.
Google Scholar
„Kłosy” 1878, nr 702; 1890, nr 1282.
Google Scholar
„Kurier Warszawski”, nr 168, 20 VI 1910; nr 169, 21 VI 1910.
Google Scholar
Wrześniowski A., Władysław Taczanowski wspomnienie pośmiertne, „Tygodnik Ilustrowany” 1890, nr 4.
Google Scholar
„Zdrowie” 1902, R. 18, z. 5; 1903, R. 19, z. 4.
Google Scholar
Andrysiak E., Alfons Józef Ignacy Parczewski (1849–1933), prawnik, działacz społeczny i polityczny, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Biuletyn Szadkowski” 2006, t. 6.
Google Scholar
Andrysiak E., Alfons Parczewski – życie i twórczość. Bibliografia, Kalisz 1992.
Google Scholar
Baranowski K., Oddział Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi 1928–1939, Warszawa–Łódź 1977.
Google Scholar
Bieliński J., Królewski Uniwersytet Warszawski, t. 2, Warszawa 1911.
Google Scholar
Bosiacki A., Adam Białecki, [w:] Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, praca zbiorowa pod red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008.
Google Scholar
Broszkowska I., Fudakowscy herbu Dołęga. Gałąź uherska, „Wiadomości Ziemiańskie” 2006, nr 26.
Google Scholar
Brzozowski S.M., Puzyna Józef (1856–1919), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 29, Wrocław 1986.
Google Scholar
Cywińska A., Nalewajska L., Mistrzowie i przewodnicy. Profesorowie Warszawskiej Szkoły Głównej (1862–1869), Warszawa 2012.
Google Scholar
Czepulis-Rastenis R., „Klassa umysłowa”. Inteligencja polska Królestwa Polskiego 1832–1862, Warszawa 1973.
Google Scholar
Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918 r., pod red. J. Jedlickiego, t. 1: M. Janowski, Narodziny inteligencji 1750–1831, Warszawa 2008.
Google Scholar
Epsztein T., Edukacja dzieci i młodzieży w polskich rodzinach ziemiańskich na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w II połowie XIX wieku, Warszawa 1998.
Google Scholar
Halbersztadt J., Kobiety w murach Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939, [w:] Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1996.
Google Scholar
Ihnatowicz I., Uniwersytet Warszawski w latach 1869–1899, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981.
Google Scholar
Jadacki J.J., Sleszyński Jan (1854–1931), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 38, Warszawa–Kraków 1997–1998.
Google Scholar
Kazimierz Żorawski, https://www.impan.pl/Great/Zorawski/Zorawski-pl.html [dostęp: 12.12.2018 r.].
Google Scholar
Kiepurska H., Uniwersytet Warszawski w latach 1899–1915, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981.
Google Scholar
Kierzek A., Julian Kosiński (1833–1914) – chirurg szczególnie zasłużony dla rozwoju otorynolaryngologii. Jego dokonania w leczeniu chorób krtani, „Otolaryngologia Polska” 2008, nr 2.
Google Scholar
Kierzek A., Julian Kosiński (1833–1914) – chirurg szczególnie zasłużony dla rozwoju otorynolaryngologii. Jego dokonania w leczeniu chorób uszu, nosa, gardła i pogranicza, „Otolaryngologia Polska” 2008, nr 2.
Google Scholar
Kita J., Luminarze nauki polskiej w Uniwersytecie Łódzkim. Pro memoria, Łódź 2015.
Google Scholar
Kita J., Ziemian Królestwa Polskiego obraz własny, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2003, t. 1.
Google Scholar
Kita J., Идеальный польский помещик в представлении варшавских позитивистов, [w:] Модернизация в центральной и восточной Европе. Идеи, програмы, реализация, oт. pед. Г.Ф. Матвеев, Мосгорархив, Mockва 2000, s. 25–34.
Google Scholar
Kita J., Pytlas S., Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945–1994. Pro memoria, Łódź 1995.
Google Scholar
Kita J., Pytlas S., W służbie nauki. Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945–2004. Pro memoria, Łódź 2005.
Google Scholar
Klemantowicz D., Ziomek W., Wołyńskie korzenie profesorów Uniwersytetu Łódzkiego – prof. Anna Chrząszczewska, „Ucrainica Polonica” 2004, t. 1.
Google Scholar
Kolbuszewska J., Kobiety w nauce – akademicki awans polskich historyczek wczoraj i dziś, „Sensus Historiae” 2015, t. 19, nr 2.
Google Scholar
Kondracka M., Kobiety na uniwersytetach, [w:] Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 2000.
Google Scholar
Królikowski L., Rudnicki Juliusz (1881–1948), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 32, Kraków–Wrocław 1989–1991.
Google Scholar
Kurnatowski A., Profesorowie i docenci Akademii Medycznej w Łodzi. 1965–1994, Łódź 2004.
Google Scholar
Kurnatowski A., Profesorowie i docenci wydziałów medycznych Uniwersytetu Łódzkiego i Akademii Medycznej. 1945–1964, Łódź, 2003.
Google Scholar
Litwin J., Holewiński Władysław Eustachy (1834–1919), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 9, Kraków–Wrocław 1960–1961.
Google Scholar
Łoś P.Sz., Szkice do portretu ziemian polskich XX wieku, Warszawa 2005.
Google Scholar
Maksymowicz S., Parczewski Alfons Józef Ignacy, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa– Łódź 1972.
Google Scholar
Maligranda L., Eustachy Żyliński (1889–1954), https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:994146/FULLTEXT01.pdf [dostęp: 10.12.2018 r.].
Google Scholar
Manteufflowa M., Fudakowski Herman Bolesław (1834–1878), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków–Wrocław 1948–1958.
Google Scholar
Mazurczak D., Kariery akademickie kobiet w Polsce międzywojennej – Uniwersytet Poznański, [w:] Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1996.
Google Scholar
Molik W., Polskie peregrynacje uniwersyteckie do Niemiec 1871–1914, Poznań 1989.
Google Scholar
Moraczewski A., Babczyński Tytus (1830–1910), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935.
Google Scholar
Moraczewski A., Białecki Antoni Władysław Emiljan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Kraków 1936.
Google Scholar
Mycielski M., Uniwersytet Królewski 1816–1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816–1915, red. T. Kizwalter, Warszawa 2016.
Google Scholar
Orlicz W., Łomnicki Antoni (1881–1941), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Wrocław 1973.
Google Scholar
Perkowska U., Kariery naukowe kobiet na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1904–1939, [w:] Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1996.
Google Scholar
Perkowska U., Kształtowanie się zespołu naukowego w Uniwersytecie Jagiellońskim (1860–1920), Wrocław 1975.
Google Scholar
Perkowska U., Studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1894–1939. W stulecie immatrykulacji pierwszych studentek, Kraków 1994.
Google Scholar
Pol K., Alfons Parczewski, „Rzeczpospolita” 1999, nr 36.
Google Scholar
Polak-Pałkiewicz E., Czy inteligencja istnieje?, „Niedziela” 2006, nr 29.
Google Scholar
Przeniosło M., Matematycy polscy w dwudziestoleciu międzywojennym. Studium historyczne, Kielce 2011.
Google Scholar
Rektor Alfons Parczewski. Życie i prace. Odbitka z „Rocznika Prawniczego Wileńskiego” za rok 1930, Wilno 1930.
Google Scholar
Rudnicki Sz., Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996.
Google Scholar
Schiller J., Universitas rossica. Koncepcja rosyjskiego uniwersytetu 1863–1917, Warszawa 2008.
Google Scholar
Sobociński W., Okolski Antoni Stanisław (1838–1897), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 23, Wrocław 1978.
Google Scholar
Sokół S., Kosiński Julian (1833–1914), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Kraków–Wrocław 1968–1969.
Google Scholar
Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny, t. 1–11, red. J. Leskiewiczowa, T. Epsztein, Warszawa 1992–2016.
Google Scholar
Żarnowski J., Inteligencja, [w:] W. Mędrzecki, Sz. Rudnicki, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie w XX wieku, Warszawa 2003, s. 74–78.
Google Scholar
Żarnowski J., O inteligencji polskiej lat międzywojennych, Warszawa 1965.
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.