When he is looking for joy beyond his home... The image of an unfaithful husband from Polish landed gentry according to 19th century handbooks, diaries, memoirs, social periodicals and belles-lettres

Nina Kapuścińska-Kmiecik

doi:10.18778/2080-8313.19.08

Autor

Nina Kapuścińska-Kmiecik

DOI:

https://doi.org/10.18778/2080-8313.19.08

Słowa kluczowe:

historia społeczna, właściciele ziemscy, życie rodzinne, niewierność małżeńska, moralność

Abstrakt

Prezentowany tekst stanowi katalog możliwych przyczyn niewierności mężów ze środowiska ziemiańskiego w XIX w., a zarazem zestawienie porad i wskazówek kierowanych do przezornych żon zamierzających cieszyć się szczęśliwym pożyciem rodzinnym. Problem zdrady małżeńskiej znajdował żywe odzwierciedlenie w modnych w epoce poradnikach wychowawczych, zwłaszcza tych pisanych z myślą o narzeczonych i nowożeńcach, w narracji kodeksów dobrych obyczajów, na łamach czasopism o profilu społeczno-rodzinnym, kulturalnym i obyczajowym, jak i na kartach literatury pięknej. Równie ważnym źródłem w rozpatrywaniu rzeczonego tematu okazują się pamiętniki, dzienniki, listy, dając nam wgląd w sferę życia prywatnego ziemian, konkretnie we wzajemne relacje między małżonkami. W oparciu o tak zróżnicowaną bazę źródłową możliwe jest odtworzenie ówczesnej mentalności skłaniającej się do rozpatrywania mężowskiej niewierności jako reakcji na wadliwie funkcjonujące małżeństwo, w kategorii wyrazu rozczarowania poślubioną kobietą. U podstaw pobłażliwości dla zdradzających mężów, usprawiedliwianych na wszystkie możliwe sposoby, leżała charakterystyczna dla omawianych czasów podwójna moralność – przejawiająca się w osobnych standardach moralnych obowiązujących mężczyzn i kobiety. Faworyzowanie płci męskiej uwidaczniało się w przyznaniu jej szeregu przywilejów w sferze obyczajowej, przy jednoczesnym ograniczeniu płci pięknej krępującym dyktatem bezkompromisowego zachowywania norm etycznych. Dopuszczano wiarołomstwo męża, ponieważ za najważniejsze uważano, aby ten wywiązywał się z nadrzędnego obowiązku zapewnienia rodzinie materialnego utrzymania, zaś akt mężowskiego cudzołóstwa nie stawał na przeszkodzie temu obowiązkowi, inaczej za pierwszą powinność małżonki wynoszono stworzenie atmosfery rodzinnego ciepła i miłości, a z kolei sprostanie temu zadaniu bez dochowania wierności nie byłoby możliwe.

Bibliografia

Almasy F., Ogólne uwagi nad miłością, małżeństwem i domowym szczęściem jako zwierciadło przestrzegające w smutnych zdarzeniach życia ludzkiego, Lwów 1848.
Google Scholar

Balzac H., Fizjologia małżeństwa, [w:] Komedia ludzka, t. 20, Warszawa 1963.
Google Scholar

Balzac H., Kobieta trzydziestoletnia, [w:] Komedia ludzka, t. 5, Warszawa 1958.
Google Scholar

Becker G. W., Rady lekarsko-fizyczne dla małżonków płci obojga, których ma być skutkiem płodzenie pięknych i zdrowych dzieci, Lipsk 1820.
Google Scholar

Błędowska z Działyńskich H., Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z lat 1794–1832, oprac. K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Warszawa 1960.
Google Scholar

Celnart E., Manualik damski, czyli sposób odbywania paryskiej gotowalni obejmujący najpewniejsze a nieszkodzące sposoby zachowania piękności, naprawienia wad natury bez nadwyrężania zdrowia, sztukę ubierania się przyzwoicie we wszystkich okolicznościach i sposób podobania się, Wrocław 1848.
Google Scholar

Dąbrowska M., Noce i dnie, Warszawa 2003.
Google Scholar

Dobieszewska J., Poradnik dla gospodyń, t. 1, Warszawa 1868.
Google Scholar

Dzieduszycka z Jełowickich A., Kilka myśli o wychowaniu i wykształceniu niewiast naszych, Warszawa 1874.
Google Scholar

Gelsen C., Higiena miodowych miesięcy. Wskazówki dla nowożeńców, Warszawa 1909.
Google Scholar

Gomulicki W., Do niej i do niego. Pogadanki na temat małżeństwa, Warszawa 1896.
Google Scholar

Hoffmanowa z Tańskich K., Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki, Warszawa 1820.
Google Scholar

Jaxa-Marcinkowski K., Upominek dla młodzieży płci obojga, Warszawa 1819.
Google Scholar

Jeleńska E., Kobieto, puchu marny…, Warszawa 1909.
Google Scholar

Jeleńska E., Matka, Warszawa 1922.
Google Scholar

Kamiński M., Kobieta, miłość i małżeństwo, czyli zbiór zdań, myśli i epigramatów najsławniejszych pisarzy, poetów i filozofów, o kobiecie, dziewicy, mężatce, przyjaciółce, oraz o miłości i małżeństwie, Warszawa 1873.
Google Scholar

Knigge A., Sztuka, jak żony w pożyciu swym z mężami zachować się mają, aby miłości i szacunku nie utraciły, Przemyśl 1817.
Google Scholar

Krasiński Z., Listy. Wybór, oprac. Z. Sudolski, Wrocław 1997.
Google Scholar

Kufer Kasyldy czyli wspomnienia z lat dziewczęcych: wybór z pamiętników XVIII–XIX w., oprac. D. Stępniewska, B. Walczyna, Warszawa 1974.
Google Scholar

Kuszański A., Urzędnik zdrowia małżeńskiego, czyli prawidła sztuki lekarskiej zastosowane do tegoż stanu. Książka użyteczna nie tylko mężom i żonom, których się dotyczą wszelkie ułomności stanu małżeńskiego, ale też i każdemu, kogo szczęśliwość i zdrowie małżeńskie obchodzi, b.m.w. 1819.
Google Scholar

Leśniewski P. E., Wychowaniec dziewiętnastego wieku, czyli przepisy przystojności i dobrego tonu w pożyciu towarzyskiem, Warszawa 1843.
Google Scholar

Lubomirski J., Historia pewnej ruiny. Pamiętniki 1839–1870, Warszawa 1975.
Google Scholar

Mańkowski F., Bóg i ludzkość. Kobieta i mężczyzna, Poznań 1844.
Google Scholar

Moszczeńska I., Co każda matka swojej dorastającej córce powiedzieć powinna, Warszawa 1903.
Google Scholar

Moszczeńska I., Czego nie wiemy o naszych synach. Fakty i cyfry dla użytku rodziców, Warszawa 1904.
Google Scholar

Najpiękniejsza historia miłości, przełożyli K. i K. Pruscy, Warszawa 2004.
Google Scholar

O obchodzeniu się kobiet z mężczyznami. Dodatek potrzebny do dzieła pod tytułem: Eliza, czyli wzór kobiet, b.m.w. 1802.
Google Scholar

Pieczyńska E., Żyj w czystości ducha i ciała, oprac. J. Surzycka-Chałubińska, Warszawa 1911.
Google Scholar

Plater-Zyberkówna C., Kobieta – ogniskiem w rodzinie. Z pogadanek do uczennic Chyliczkowskich, Warszawa 1914.
Google Scholar

Plater-Zyberkówna C., Na progu małżeństwa, Warszawa 1918.
Google Scholar

Prądzyński E., O prawach kobiety, Warszawa 1873.
Google Scholar

Przewodnik dla dam czyli rady dla płci pięknej, Warszawa 1842.
Google Scholar

Rosenblum B., Kobieta, miłość i małżeństwo pod względem moralnym, fizycznym, dyetetyczno-lekarskim, Warszawa 1844.
Google Scholar

Samozwaniec M., Maria i Magdalena, Kraków 1978.
Google Scholar

Stella-Sawicki J., Rady dla młodych mężatek, Warszawa 1903.
Google Scholar

Szujski J., O różnicy wychowania chłopców i dziewcząt, „Niewiasta. Pismo poświęcone płci pięknej” 1860, nr 12.
Google Scholar

Tarczewska A. z Tańskich, Historia mego życia. Wspomnienia warszawianki, oprac. I. Kaniowska-Lewańska, Wrocław 1967.
Google Scholar

Wojnarowska K., Pierścionki babuni czyli bieg życia kobiety, Lipsk 1845.
Google Scholar

Zenowicz I., Rodzina. Różnego rodzaju małżeństwa, „Rodzina” 1866, nr 10.
Google Scholar

Cwetsch-Wyszomirska M., W drodze ku „małżeństwu doskonałemu”. Małżeństwo na początku wieku XX w świetle „Czystości” i „Kosmetyki”, [w:] Kobieta i małżeństwo: społeczno-kulturowe aspekty seksualności: wiek XIX i XX, t. 8, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2004.
Google Scholar

Faber M., Szkarłatny płatek i biały, Warszawa 2007.
Google Scholar

Fedorowicz J., Konopińska J., Marianna i róże. Życie codzienne w Wielkopolsce w latach 1889–1914 w tradycji rodzinnej, Poznań 1995.
Google Scholar

Kita J., Tomasz Potocki (1809–1861): ewolucja postaw ziemianina polskiego, Łódź 2007.
Google Scholar

Kowalska-Glikman S., Kobiety w procesie przemian społecznych w Królestwie Polskim w XIX wieku, [w:] Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w., t. 1, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 1990.
Google Scholar

Mazur E., Działalność dobroczynna kobiet z warszawskich elit społecznych w drugiej połowie XIX wieku. Wariant tradycyjny i nowoczesny, [w:] Kobieta i kultura życia codziennego: wiek XIX i XX, zbiór studiów pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1997.
Google Scholar

Rzepniewska D., Kobieta w rodzinie ziemiańskiej w XIX wieku, [w:] Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w., t. 1, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 1990.
Google Scholar

Rzepniewska D., Pojmowanie czasu wolnego w kręgach ziemiańskich, [w:] Kobieta i kultura czasu wolnego, t. 7, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2001.
Google Scholar

Rzepniewska D., Rodzina ziemiańska w Królestwie Polskim, [w:] Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku. Studia o rodzinie, t. 9, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1991.
Google Scholar

Sikorska-Kulesza J., Między nadmiarem a niedostatkiem. Uwagi o czasie wolnym ziemiaństwa w XIX w., [w:] Kobieta i kultura czasu wolnego, t. 7, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2001.
Google Scholar

Skarbek-Sokołowska A., Czas udręki i czas radości. Wspomnienia, Wrocław 1977.
Google Scholar

Stawiak-Ososińska M., Ponętna, uległa, akuratna…: ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku: (w świetle ówczesnych poradników), Kraków 2009.
Google Scholar

Szafer K., Matka – opiekunka – społecznik. Rola kobiety w Wielkim Księstwie Poznańskim na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Partnerka. Matka. Opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku, red. K. Jakubiak, Bydgoszcz 2000.
Google Scholar

Winiarz A., Kształcenie i wychowanie dziewcząt w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim (1807–1905), [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 2, cz. 2, Warszawa 1992.
Google Scholar