Weksylia jako narzędzia wojen

Jan Ptak

doi:10.18778/0208-6050.113.05

Authors

Jan Ptak John Paul II Catholic University of Lublin https://orcid.org/0000-0002-4013-2310

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.113.05

Keywords:

vexillology, history of wars, old Polish military history, military banners, flags, pennants

Abstract

The use of battle signs, especially in the form of banners, flags, pennants and other similar objects in the conduct of warfare has been evident in all armies for centuries. These objects have fulfilled a variety of tasks in the past, both in practical and ideological terms. They made it possible to identify the armies and units that used them, while also indicating their owners and disposers, such as states (or their rulers) or organised communities. They made it easier for combatants to orient themselves on the battlefield, to distinguish and determine the location of their own and enemy troops. With their help, commanders were able to direct the actions of their subordinates, who gathered around their signs. In difficult moments of battle, the presence of the ensign could be an effective support for them, and its loss usually led to defeat. At the same time, battle signs symbolised the honour, bravery and valour of the troops to which they belonged. For this reason, they were held in reverence and respect and defended against loss or destruction. Their presentation and use was ceremonial and often had a religious element. This in turn had a profound effect on the consciousness of the participants in wars, strengthening their will to fight, their courage and self-sacrifice and their willingness to make sacrifices. At the same time, the flags captured from the enemy were a testimony to military successes, which is why they were carefully collected and displayed. The areas of practical use and ideological significance of flags in the military sphere, which are summarised and discussed in the article, are illustrated with examples based on primary sources, taken mainly from the field of Polish military history.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Jan Ptak, John Paul II Catholic University of Lublin

Dr hab. Jan Ptak – adiunkt w Katedrze Historii Starożytnej, Bizantyńskiej i Średniowiecznej na Wydziale Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Zainteresowania naukowe: historia wojskowości średniowiecznej, nauki pomocnicze historii, zwłaszcza weksykologia i heraldyka.

References

Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu: Rybiński M., Moje przypomnienia od urodzenia, sygn. 3517/I
Google Scholar

Anonima tzw. Galla Kronika czyli dzieje książąt i władców polskich, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952, Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. II.
Google Scholar

Banderia Prutenorum, red. K. Górski, Warszawa 1958.
Google Scholar

Banderia Prutenorum, red. K. Stopka, Kraków 2009.
Google Scholar

Bielski J., Dalszy ciąg Kroniki Polskiej zawierającej dzieje od 1587 do 1598 r., wyd. F. M. Sobieszczański, Warszawa 1851.
Google Scholar

Bielski M., Sprawa rycerska…, [w:] Archiwum domowe do dziejów i literatury krajowej z rękopismów i dzieł najrzadszych, wyd. K. W. Wójcicki, Warszawa 1856, s. 183–348.
Google Scholar

Brunon z Kwerfurtu, Św. Wojciecha biskupa i męczennika żywot drugi, napisany przez Brunona z Kwerfurtu, wyd. J. Karwasińska, Warszawa 1969, Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. IV, cz. 2.
Google Scholar

Buczyński E., Smutny wrzesień. Wspomnienia, Kraków 1985.
Google Scholar

Diariusz drogi Króla JMci Zygmunta III od szczęśliwego wyjazdu z Wilna pod Smoleńsk w roku 1609 a die 18 Augusta i fortunnego powodzenia przez lat dwie do wzięcia zamku Smoleńska w roku 1611, oprac. J. Byliński, Wrocław 1999.
Google Scholar

Długosz J., Annales seu cronicae Incliti Regni Poloniae, lib. 10 et 11 (1406–1412), Warszawa 1997.
Google Scholar

Długosz J., Annales seu cronicae Incliti Regni Poloniae, lib. 11 (1413–1430), Warszawa 2000.
Google Scholar

Dyakowski M., Dyaryusz wideńskiej okazyji Jmci Pana Mikołaja na Dyakowcach Dyakowskiego podstolego latyczewskiego, wyd. J. A. Kosiński, J. Długosz, Warszawa 1983.
Google Scholar

Janicki K., Epitalamii Sigismundo Augusto a Clemente Ianicio scripti editio posthuma, Cracoviae 1543.
Google Scholar

Janicki K., Utwory łacińskie, przekł. M. Jezienicki, Lwów 1933.
Google Scholar

Kilka przyczynków do dziejów Kazimierza Wielkiego. I. Z kroniki zapomnianej, wyd. A. Lewicki, „Kwartalnik Historyczny” 1889, nr 3, s. 205–213.
Google Scholar

Kitowicz J., Pamiętniki czyli Historia polska, oprac. P. Matuszewska, komentarz Z. Lewinówna, Warszawa 1971.
Google Scholar

Kitowicz J., Pamiętniki do panowania Stanisława Poniatowskiego, t. III, Poznań 1886.
Google Scholar

Kostuch T., Podwójna pętla. Wspomnienia cichociemnego, Warszawa 1988.
Google Scholar

Kronika halicko-wołyńska. Kronika Romanowiczów, przekł., wstęp i komentarze D. Dąbrowski, A. Jusupović, Kraków 2017.
Google Scholar

Lassota E., Beauplan W., Opisy Ukrainy, przekł. Z. Stasiewska, S. Meller, wstęp i komentarz Z. Wójcik, Warszawa 1972.
Google Scholar

Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. I, wyd. 2, Poznań 1890.
Google Scholar

Łaski S., Prace naukowe i dyplomatyczne wydane z rękopismów Muzeum Wileńskiego, Wilno 1864.
Google Scholar

Łoś J., Pamiętnik towarzysza chorągwi pancernej, oprac. R. Śreniawa-Szczypiorski, Warszawa 2000.
Google Scholar

Maskiewicz S., Dyjariusz, [w:] Moskwa w rękach Polaków. Pamiętniki dowódców i oficerów garnizonu polskiego w Moskwie 1610–1612, wyd. M. Kubala, T. Ściężor, Liszki 1995, s. 119–210.
Google Scholar

Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, przekł. B. Kürbis, Wrocław 1992, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 277.
Google Scholar

Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem Kronika polska, wyd. M. Plezia, Kraków 1994, Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. XI.
Google Scholar

Moczarski K., Rozmowy z katem, Warszawa 1978.
Google Scholar

Nakielski S., Miechovia, sive Promptuarium antiquitatum monasterii Miechoviensis, Kraków 1634.
Google Scholar

Nałęcz Przetocki L., Walki pod Wilkoszewskim i Padlewskim, [w:] W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863–1903, Lwów 1903, s. 355–357.
Google Scholar

Niemcewicz J. U., Pamiętniki 1811–1820, t. I, Poznań 1871.
Google Scholar

Nowak-Jeziorański J., Kurier z Warszawy, Warszawa 1989.
Google Scholar

Ogier K., Dziennik podróży do Polski 1635–1636, cz. 1, przekł. E. Jędrkiewicz, wstępem historycznym i objaśnieniami opatrzył W. Czapliński, Gdańsk 1950.
Google Scholar

Pamiętniki o Koniecpolskich. Przyczynek do dziejów polskich XVII wieku, wyd. S. Przyłęcki, Lwów 1842.
Google Scholar

Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584.
Google Scholar

Pontyfikał krakowski z XI wieku. Pontificale Cracoviense saeculi XI (Biblioteka Jagiellońska Cod. MS 2057), wyd. Z. Obertyński, Lublin 1977.
Google Scholar

Pontyfikał płocki z XII wieku. [Bayerische Staatsbibliothek München Clm 28938, Biblioteka Seminarium Duchownego Płock Mspł. 29]. Studium liturgiczno-źródłoznawcze. Edycja tekstu, oprac. A. Podleś, Płock 1986.
Google Scholar

Potocki W., Wojna chocimska, oprac. A. Brückner, Wrocław 2003, Arcydzieła Literatury Polskiej.
Google Scholar

Prądzyński I., Pamiętnik historyczny i wojskowy o wojnie polsko-rosyjskiej w roku 1831, Kraków 1894.
Google Scholar

Radziwiłł A. S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, przekł. i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, t. II, Warszawa 1980.
Google Scholar

Rymsza A., Deketeros akroama, to jest dziesięćroczna powieść wojennych spraw oświeconego książęcia i pana, pana Krzysztofa Radziwiłła, wyd. W. R. Rzepka, A. Sajkowski, [w:] Miscellanea staropolskie, t. IV, Wrocław 1972, s. 133–223.
Google Scholar

Sarnicki S., Księgi hetmańskie, oprac. M. Ferenc, Kraków 2015.
Google Scholar

Stanisław ze Skarbimierza, Kazanie o wojnie sprawiedliwej, [w:] Stanisław ze Skarbimierza, Mowy wybrane o mądrości, oprac. M. Korolko, Kraków 1997.
Google Scholar

Tarnowski J., Consilium rationis bellicae, wyd. T. M. Nowak, wstęp J. Sikorski, Warszawa 1987.
Google Scholar

Twardowski S., Wladislav IV krol Polski, Leszno 1649.
Google Scholar

Bodniak S., Przyczynki do dziejów marynarki w Polsce w XVI wieku. I. Kiedy powstała bandera polska?, „Rocznik Gdański” 1935–1936, nr 9–10, s. 223–225.
Google Scholar

Gembarzewski B., Kopja a lanca, Warszawa 1921.
Google Scholar

Głowacki W., Dzieje żeglarstwa polskiego, Gdańsk 1989.
Google Scholar

Górzyński S., Rodzina Radziwiłłów i ich tytuły, [w:] Radziwiłłowie herbu Trąby, Warszawa 1996, s. 45–50.
Google Scholar

Herbst S., Wojna inflancka 1603–1604, [w:] Studia historica. W 35-lecie pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego, Warszawa 1958, s. 295–308.
Google Scholar

Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, t. I, wyd. 2, Lwów 1923.
Google Scholar

Kucharski S., Znakowanie Wojska Polskiego w 1939 roku, Warszawa 2014, Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wyd. specjalne, t. I.
Google Scholar

Kuchowicz Z., Obyczaje i postacie Polski szlacheckiej XVI–XVIII wieku, Warszawa 1993.
Google Scholar

Łopatecki K., Znak hetmański: geneza, funkcje, symbolika, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 2006, nr 42, s. 59–93.
Google Scholar

Mączak A., Kirasjer i husarz (w związku z książką Rory Muir, „Tactics and the Experience of Battle in the Age of Napoleon”, Yale University Press, New Haven–London 1998, s. X, 342), „Przegląd Historyczny” 1999, t. XC, z. 2, s. 185–188.
Google Scholar

Nadolski A., Znaki bojowe, [w:] Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1350–1450, red. A. Nadolski, Łódź 1990, s. 195–207.
Google Scholar

Nawrot D., Dramat ORP „Jastrząb”, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, nr 4, s. 149–163.
Google Scholar

Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III, króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego, itd., t. I, Kraków 1860.
Google Scholar

Osmańczyk E. J., Chwalebna wyprawa na Berlin, Warszawa 1970.
Google Scholar

Paczkowski A., Ankieta cichociemnego, wyd. 2, Warszawa 1984.
Google Scholar

Podhorodecki L., Raszba N., Wojna chocimska 1621, Kraków 1979.
Google Scholar

Ptak J., Banderia Prutenorum. Pogrunwaldzka pamiątka w kulturze polskiej, [w:] Bitwa grunwaldzka w historii, tradycji i kulturze polskiej 1410–2010. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej: Ostrowiec Świętokrzyski 10–11 czerwca 2010 r., red. T. Ossowski, Kielce 2010, s. 79–102.
Google Scholar

Ptak J., Chorągiew w komunikacji społecznej w Polsce piastowskiej i jagiellońskiej, Lublin 2002.
Google Scholar

Ptak J., Weksylologia polska. Zarys problematyki, Warszawa 2016.
Google Scholar

Satora K., Opowieści wrześniowych sztandarów, Warszawa 1990.
Google Scholar

Słownik weksylologiczny, „Flaga. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego” 1999, nr 2–3, s. 1–14.
Google Scholar

Teodorczyk J., O genezie mundurów wielobarwnych XVIII wieku, [w:] Muzealnictwo wojskowe, t. IV, Warszawa 1985, s. 169–185.
Google Scholar

Tretiak J., Historia wojny chocimskiej (1621), Kraków 1921.
Google Scholar

Wańkowicz W., Monte Cassino, Warszawa 1990.
Google Scholar

Wimmer J., Historia piechoty polskiej do roku 1864, Warszawa 1978.
Google Scholar

Zalewski L., Cząstka Krzyża Chrystusowego w kościele św. Stanisława OO. Dominikanów, Lublin 1946.
Google Scholar

Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864. Na podstawie materyałów drukowanych rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913.
Google Scholar

Żygulski Z. jun., Bitwa pod Orszą – struktura obrazu, „Rocznik Historii Sztuki” 1981, t. XII, s. 85–132.
Google Scholar