Jerzy ks. Zbaraski (1574–1631) wobec Kościoła i duchowieństwa katolickiego

Zbigniew Anusik

doi:10.18778/0208-6050.112.03

Authors

Zbigniew Anusik Uniwersytet Łódzki / University of Lodz https://orcid.org/0000-0002-5483-4970

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.112.03

Keywords:

Catholic Church, Counter-Reformation, Jesuits, prince Jerzy Zbaraski, history of Polish-Lithuanian Commonwealth in 16th and 17th centuries

Abstract

Prince Jerzy Zbaraski (1574–1631) was one of the most eminent Polish politicians in the first half of the 17th century. A descendant of an old princely family which ruled a large latifundium in the south-eastern borderlands, well educated, fluent in several foreign languages, he had all the predispositions to play an outstanding role in the history of Polish-Lithuanian Commonwealth. Omitted by Zygmunt III in his granting of royal lands and higher offices, he quickly moved to the opposition to the king. This article discusses the prince’s attitude towards the Catholic Church and clergy. Attention was drawn to the fact that although from early childhood he was a follower of Catholicism, he quickly came into conflict with the Jesuits. This hindered his political career. Nevertheless in 1620 he was promoted to the office of the castellan of Kraków. In the 1620s he was already a recognized leader of the anti-royal opposition. The prince did not accept the changes taking place in the Polish Church and was an opponent of the religious policy of Zygmunt III. He himself was a spokesman for tolerance and upholding the provisions contained in the act of the Warsaw Confederation of 1573. He defended the Orthodoxy. He was on friendly terms with the leader of dissenters in Lithuania, prince Krzysztof Radziwiłł. He was in favor of increasing the charges of the clergy to the state. He consistently supported the interests of the Kraków Academy. He was an implacable enemy of the Jesuits, whom he considered to be the champions of Counter-Reformation fanaticism. He was a supporter of a secular, tolerant state that would not interfere in religious and ideological matters. Popular and liked by the nobility, prince Jerzy Zbaraski died on July 30, 1631 causing almost universal sadness. The news of his death was received with joy only by the Jesuits and their adherents at the royal court.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Zbigniew Anusik, Uniwersytet Łódzki / University of Lodz

Prof. dr hab. Zbigniew Anusik – kierownik Katedry Historii Nowożytnej w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego, członek Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk. Zainteresowania naukowe: historia Polski i powszechna XVI–XVIII w., historia Szwecji XVI–XVIII w., stosunki polsko-szwedzkie w XVII–XVIII w., historia dyplomacji europejskiej w XVIII w., dzieje Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789–1799), elity dawnej Rzeczypospolitej, struktura własności ziemskiej w Rzeczypospolitej XVII w., genealogia polskich rodzin szlacheckich w XVI–XVIII w.

References

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Radziwiłłów, nr 354, ser. 10, sygn. 974
Google Scholar

Akta zjazdu stężyckiego w roku 1606 (Liber generationis Stężyce), [w:] Rokosz Zebrzydowskiego. Materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, wyd. A. Rembowski, Warszawa 1893, s. 1–489.
Google Scholar

Jerzy książę Zbaraski 1574–1631. Szkic biograficzny – korespondencja, oprac. A. Filipczak-Kocur, cz. 2 (Korespondencja Jerzego Zbaraskiego [Listy]), Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2020, s. 113–404.
Google Scholar

Listy ks. Piotra Skargi T. J. z lat 1566–1610, wyd. J. Sygański, Kraków 1912.
Google Scholar

Listy księcia Jerzego Zbaraskiego kasztelana krakowskiego z lat 1621–1631, wyd. A. Sokołowski, Kraków 1880, Scriptores Rerum Polonicarum, t. V.
Google Scholar

Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, t. II (Proza), wyd. J. Czubek, Kraków 1918.
Google Scholar

Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, t. III (Proza), wyd. J. Czubek, Kraków 1918.
Google Scholar

Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. III, Petersburg 1859.
Google Scholar

Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1609 do r. 1619 (włącznie), wyd. W. Chotkowski, Kraków 1889, Scriptores Rerum Polonicarum, t. XIV.
Google Scholar

Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1620 do r. 1629 (włącznie), wyd. W. Chotkowski, Kraków 1899, Scriptores Rerum Polonicarum, t. XVII.
Google Scholar

Anusik Z., Dwa ostatnie pokolenia Tęczyńskich herbu Topór. Kilka korekt i uzupełnień dotyczących genealogii rodu, „Przegląd Historyczny” 2020, t. CXI, z. 4, s. 725–743.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36693/202004p.725-743

Anusik Z., Kariery faworytów królewskich a kariery opozycjonistów w dobie panowania Zygmunta III (1587–1632), „Przegląd Nauk Historycznych” 2004, R. III, nr 2(6), s. 5–62.
Google Scholar

Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski (1574–1631). Szkic do portretu antyregalisty, „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, R. IX, nr 1, s. 55–138.
Google Scholar

Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski wobec króla Zygmunta III i problemów politycznych Rzeczypospolitej w latach 1621–1631, [w:] Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Kraków 2012, s. 499–552.
Google Scholar

Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski wobec wojny pruskiej z lat 1626–1629, [w:] Historia na źródłach oparta. Studia ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Srogoszowi w 65. rocznicę urodzin, red. A. Stroynowski, Częstochowa 2017, s. 629–647.
Google Scholar

Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski wobec zagrożenia granic Rzeczypospolitej ze strony Siedmiogrodu, [w:] Władza i polityka w czasach nowożytnych. Dyplomacja i sprawy wewnętrzne, red. Z. Anusik, M. Karkocha, Łódź 2020, s. 71–86.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-090-4.06

Anusik Z., Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 1, s. 17–77.
Google Scholar

Anusik Z., Latyfundium ostatnich Tęczyńskich. Dobra i właściciele, „Kwartalnik Historyczny” 2021, R. CXXVIII, nr 3, s. 697–741.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2021.128.3.01

Anusik Z., O książętach Wiśniowieckich raz jeszcze. W związku z wystąpieniem Ilony Czamańskiej, „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 1, s. 185–234.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.17.01.09

Augustyniak U., „Wolę mieć «religionem frigidam» niż «nullam»”. Jerzy i Krzysztof Zbarascy wobec rekatolicyzacji i zmiany systemu rządów w Rzeczypospolitej za Zygmunta III Wazy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2014, R. LVIII, s. 73–104.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/OiRwP.2014.03

Boniecki A., Poczet rodów w Wielkiem Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku, Warszawa 1887.
Google Scholar

Czapliński W., Śląsk a Polska w pierwszych latach wojny trzydziestoletniej. Uwagi i spostrzeżenia, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1947, R. II, s. 141–181.
Google Scholar

Dobrowolska W., Książęta Zbarascy w walce z hetmanem Żółkiewskim, Kraków 1930.
Google Scholar

Dobrowolska W., Młodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich. (Z wstępem o rodzie Zbaraskich i życiorysem Janusza Zbaraskiego wojewody bracławskiego), Przemyśl 1927.
Google Scholar

Filipczak-Kocur A., „Contra majestatem” czy „pro publico bono”? Jerzy Zbaraski, kasztelan krakowski 1621–1631, [w:] Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV–XVIII wieku, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 2006, s. 261–281.
Google Scholar

Hajdukiewicz L., Naymanowic (Najmanowicz) Jakub, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 640–645.
Google Scholar

Jakowenko N., Ukrain’ska szljachta z kincja XIV do seredyny XVII stolittja (Wołyn’ i Central’na Ukraijna), wyd. 2, Kyijw 2008.
Google Scholar

Jerzy książę Zbaraski 1574–1631. Szkic biograficzny – korespondencja, oprac. A. Filipczak-Kocur, cz. 1 (Szkic biograficzny), Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2020, s. 9–111.
Google Scholar

Machynia M., Sanguszko (Sanguszkowicz) Fiodor (Fedor, Teodor), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993, s. 480–482.
Google Scholar

Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609). Studium z dziejów walki przeciwko kontrreformacji, cz. 1 (Od Stężycy do Janowca), Wrocław 1960.
Google Scholar

Merczyng H., Druga w Polsce egzekucya literacka. (Spalenie polskiego tłómaczenia Świętopełka-Bolestraszyckiego dzieła francuzkiego Moulin’a, w r. 1627), „Przegląd Historyczny” 1913, t. XVII, z. 1, s. 67–74.
Google Scholar

Opatrny J. W., Bolestraszycki-Świętopełk Samuel, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 285–286.
Google Scholar

Szelągowski A., Śląsk i Polska wobec powstania czeskiego, Kraków–Lwów 1904.
Google Scholar

Tazbir J., Hieronim Zahorowski i jego „Monita privata”, [w:] J. Tazbir, Arianie i katolicy, Warszawa 1971, s. 172–202.
Google Scholar

Wolff J., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku, Warszawa 1895.
Google Scholar