Jerzy ks. Zbaraski (1574–1631) wobec Kościoła i duchowieństwa katolickiego
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6050.112.03Słowa kluczowe:
Kościół katolicki, kontrreformacja, jezuici, Jerzy ks. Zbaraski, dzieje Rzeczypospolitej w XVI i XVII w.Abstrakt
Jerzy ks. Zbaraski (1574–1631) był jednym z najwybitniejszych polityków polskich w pierwszej połowie XVII w. Potomek starej rodziny książęcej władającej wielkim latyfundium na kresach południowo-wschodnich, świetnie wykształcony, władający kilkoma obcymi językami, miał wszelkie predyspozycje do tego, aby odegrać wybitną rolę w dziejach Rzeczypospolitej. Pomijany przez Zygmunta III w nadaniach królewszczyzn i urzędów, dość szybko przeszedł jednak do opozycji. W niniejszym artykule omówiono stosunek księcia do Kościoła i duchowieństwa katolickiego. Zwrócono uwagę na fakt, że chociaż od wczesnego dzieciństwa był on wyznawcą katolicyzmu, to dość szybko popadł w konflikt z jezuitami. Utrudniło mu to karierę polityczną. Niemniej jednak w 1620 r. doczekał się awansu na urząd kasztelana krakowskiego. W latach dwudziestych XVII w. był już uznanym przywódcą antykrólewskiej opozycji. Książę nie akceptował zmian zachodzących w polskim Kościele i był przeciwnikiem polityki religijnej Zygmunta III. Sam był rzecznikiem tolerancji i utrzymania w mocy postanowień zawartych w akcie konfederacji warszawskiej z 1573 r. Występował w obronie prawosławia. Przyjaźnił się z przywódcą różnowierców na Litwie, Krzysztofem ks. Radziwiłłem. Opowiadał się za zwiększeniem świadczeń duchowieństwa na rzecz państwa. Konsekwentnie popierał interesy Akademii Krakowskiej. Był nieprzejednanym wrogiem jezuitów, których uważał za szermierzy kontrreformacyjnego fanatyzmu. Był zwolennikiem świeckiego, tolerancyjnego państwa, które nie ingeruje w kwestie wyznaniowe i światopoglądowe. Popularny i lubiany przez szlachtę, Jerzy ks. Zbaraski zmarł 30 lipca 1631 r., niemal powszechnie żałowany. Wieść o jego śmierci z radością przyjęli natomiast jezuici i ich adherenci na dworze królewskim.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Radziwiłłów, nr 354, ser. 10, sygn. 974
Google Scholar
Akta zjazdu stężyckiego w roku 1606 (Liber generationis Stężyce), [w:] Rokosz Zebrzydowskiego. Materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, wyd. A. Rembowski, Warszawa 1893, s. 1–489.
Google Scholar
Jerzy książę Zbaraski 1574–1631. Szkic biograficzny – korespondencja, oprac. A. Filipczak-Kocur, cz. 2 (Korespondencja Jerzego Zbaraskiego [Listy]), Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2020, s. 113–404.
Google Scholar
Listy ks. Piotra Skargi T. J. z lat 1566–1610, wyd. J. Sygański, Kraków 1912.
Google Scholar
Listy księcia Jerzego Zbaraskiego kasztelana krakowskiego z lat 1621–1631, wyd. A. Sokołowski, Kraków 1880, Scriptores Rerum Polonicarum, t. V.
Google Scholar
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, t. II (Proza), wyd. J. Czubek, Kraków 1918.
Google Scholar
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, t. III (Proza), wyd. J. Czubek, Kraków 1918.
Google Scholar
Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. III, Petersburg 1859.
Google Scholar
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1609 do r. 1619 (włącznie), wyd. W. Chotkowski, Kraków 1889, Scriptores Rerum Polonicarum, t. XIV.
Google Scholar
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1620 do r. 1629 (włącznie), wyd. W. Chotkowski, Kraków 1899, Scriptores Rerum Polonicarum, t. XVII.
Google Scholar
Anusik Z., Dwa ostatnie pokolenia Tęczyńskich herbu Topór. Kilka korekt i uzupełnień dotyczących genealogii rodu, „Przegląd Historyczny” 2020, t. CXI, z. 4, s. 725–743.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.36693/202004p.725-743
Anusik Z., Kariery faworytów królewskich a kariery opozycjonistów w dobie panowania Zygmunta III (1587–1632), „Przegląd Nauk Historycznych” 2004, R. III, nr 2(6), s. 5–62.
Google Scholar
Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski (1574–1631). Szkic do portretu antyregalisty, „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, R. IX, nr 1, s. 55–138.
Google Scholar
Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski wobec króla Zygmunta III i problemów politycznych Rzeczypospolitej w latach 1621–1631, [w:] Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Kraków 2012, s. 499–552.
Google Scholar
Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski wobec wojny pruskiej z lat 1626–1629, [w:] Historia na źródłach oparta. Studia ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Srogoszowi w 65. rocznicę urodzin, red. A. Stroynowski, Częstochowa 2017, s. 629–647.
Google Scholar
Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski wobec zagrożenia granic Rzeczypospolitej ze strony Siedmiogrodu, [w:] Władza i polityka w czasach nowożytnych. Dyplomacja i sprawy wewnętrzne, red. Z. Anusik, M. Karkocha, Łódź 2020, s. 71–86.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/8220-090-4.06
Anusik Z., Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 1, s. 17–77.
Google Scholar
Anusik Z., Latyfundium ostatnich Tęczyńskich. Dobra i właściciele, „Kwartalnik Historyczny” 2021, R. CXXVIII, nr 3, s. 697–741.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2021.128.3.01
Anusik Z., O książętach Wiśniowieckich raz jeszcze. W związku z wystąpieniem Ilony Czamańskiej, „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 1, s. 185–234.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.17.01.09
Augustyniak U., „Wolę mieć «religionem frigidam» niż «nullam»”. Jerzy i Krzysztof Zbarascy wobec rekatolicyzacji i zmiany systemu rządów w Rzeczypospolitej za Zygmunta III Wazy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2014, R. LVIII, s. 73–104.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12775/OiRwP.2014.03
Boniecki A., Poczet rodów w Wielkiem Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku, Warszawa 1887.
Google Scholar
Czapliński W., Śląsk a Polska w pierwszych latach wojny trzydziestoletniej. Uwagi i spostrzeżenia, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1947, R. II, s. 141–181.
Google Scholar
Dobrowolska W., Książęta Zbarascy w walce z hetmanem Żółkiewskim, Kraków 1930.
Google Scholar
Dobrowolska W., Młodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich. (Z wstępem o rodzie Zbaraskich i życiorysem Janusza Zbaraskiego wojewody bracławskiego), Przemyśl 1927.
Google Scholar
Filipczak-Kocur A., „Contra majestatem” czy „pro publico bono”? Jerzy Zbaraski, kasztelan krakowski 1621–1631, [w:] Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV–XVIII wieku, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 2006, s. 261–281.
Google Scholar
Hajdukiewicz L., Naymanowic (Najmanowicz) Jakub, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 640–645.
Google Scholar
Jakowenko N., Ukrain’ska szljachta z kincja XIV do seredyny XVII stolittja (Wołyn’ i Central’na Ukraijna), wyd. 2, Kyijw 2008.
Google Scholar
Jerzy książę Zbaraski 1574–1631. Szkic biograficzny – korespondencja, oprac. A. Filipczak-Kocur, cz. 1 (Szkic biograficzny), Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2020, s. 9–111.
Google Scholar
Machynia M., Sanguszko (Sanguszkowicz) Fiodor (Fedor, Teodor), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993, s. 480–482.
Google Scholar
Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609). Studium z dziejów walki przeciwko kontrreformacji, cz. 1 (Od Stężycy do Janowca), Wrocław 1960.
Google Scholar
Merczyng H., Druga w Polsce egzekucya literacka. (Spalenie polskiego tłómaczenia Świętopełka-Bolestraszyckiego dzieła francuzkiego Moulin’a, w r. 1627), „Przegląd Historyczny” 1913, t. XVII, z. 1, s. 67–74.
Google Scholar
Opatrny J. W., Bolestraszycki-Świętopełk Samuel, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 285–286.
Google Scholar
Szelągowski A., Śląsk i Polska wobec powstania czeskiego, Kraków–Lwów 1904.
Google Scholar
Tazbir J., Hieronim Zahorowski i jego „Monita privata”, [w:] J. Tazbir, Arianie i katolicy, Warszawa 1971, s. 172–202.
Google Scholar
Wolff J., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku, Warszawa 1895.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
