Dwie germańskie nazwy śledzia

Krzysztof Tomasz Witczak

doi:10.18778/1427-9665.15.01

Autor/innen

Krzysztof Tomasz Witczak Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Zakład Latynistyki i Językoznawstwa, ul. Pomorska 171/173, 90-326 Łódź https://orcid.org/0000-0001-8895-974X

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-9665.15.01

Schlagworte:

etymology, Finno-Ugric borrowings, fish terminology, Germanic vocabulary, language contact, marine animals, Northern Europe, Proto-Indo-European, Uralic languages

Abstract

The paper discusses the origin of two Germanic terms for ‘Atlantic herring, Clupea harengus L.’. The Proto-Germanic noun *siled- m. ‘herring’, attested in most North Germanic languages (e.g. ON. sild, Far. síld, OSv. sild, Sv. sill, Norw. sil), cannot be treated as inherited. It seems to represent a Saami (or Laponian) borrowing, cf. Saa. (Northern) sâlled, (Lule) sallēt ‘herring’ < Proto-Saami *silä-tɜ ‘herring’ (orig. ‘fat fish’) < Ur. *śilä ‘fat, grease, esp. fish grease’). The competing Germanic appellative *hēringaz (< *hairingaz) m. ‘Clupea harengus L.’ is well-attested in the West Germanic languages (cf. E. herring, Du. haring, G. Hering), as well as in Romance (cf. It. arenga, Fr. harenge, Prov. arenc, Sp. arenque). It cannot be excluded that the Old Frisian word hēreng represents the original source of the European borrowing. The word in question is a Proto-Germanic innovation derived from the adjective *hairaz ‘gray’ by means of the common suffix *-ingaz, cf. the two old appellatives *bukkingaz m. ‘hot-smoked herring’ (< PG. *bukkaz m. ‘he-goat’) and *hwītingaz m. ‘whiting, the marine fish Merlangius merlangus L.’ (< PG. *hwītaz adj. ‘white’).

Literaturhinweise

Babiniotis G. (2011), Etimologikó lexikó tis néas ellinikís glóssas. Istoría ton léxeon, Kéntro Lexikologías, Athína. [Μπαμπινιώτης Γ. (2011), Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Ιστορία των λέξεων, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα].
Google Scholar

Bammesberger A. (1990), Die Morphologie des urgermanischen Namens, Carl Winter Universitätsverlag, Heidelberg.
Google Scholar

Bańkowski A. (2000), Etymologiczny słownik języka polskiego, t. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Bednarczuk L. (1976), Zapożyczenia ugrofińskie w językach bałtosłowiańskich, „Acta Baltico-Slavica”, IX, s. 39–64.
Google Scholar

Bednarczuk, L. (1993), Języki Wielkiego Księstwa Litewskiego na tle porównawczym, Uniwersytet Polski w Wilnie, Wilno.
Google Scholar

Blažek V., Čeladín J., Běťaková M. (2004), Old Prussian Fish-names, „Baltistica”, XXXIX/1, s. 107–126.
Google Scholar

Bloch O., Wartburg W. von (1932), Dictionnaire étymologique de la langue française, t. I, Les Presses Universitaires de France, Paris.
Google Scholar

Boryś W. (2005), Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Brückner A. (1927), Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków.
Google Scholar

Buga K. (1958), Rinktiniai raštai, t. I, Valstybinė politinės ir mokslinės literatūros leidykla, Vilnius.
Google Scholar

Chernykh P.Ya. (1999), Istoriko-etimologicheskii slovar sovremennogo russkogo yazyka, t. II, Izdatelstvo „Russkii yazyk”, Moskva. [Черных П.Я. (1999), Историко-этимологический словарь современнного русского языка, t. II, Издательство „Русский язык”, Москва].
Google Scholar

Collinder B. (1977), Fenno-Ugric Vocabulary. An Etymological Dictionary of the Uralic Languages, Helmut Buske Verlag, Hamburg.
Google Scholar

Dauzat A. (1938), Dictionnaire étymologique de la langue française, Librairie Larousse, Paris.
Google Scholar

Dauzat A., Dubois J., Mitterand H. (1971), Nouveau dictionnaire étymologique et historique, Librairie Larousse, Paris.
Google Scholar

Falk Hj.S., Torp A. (1911), Norwegisch-dänisches etymologisches Wörterbuch, t. 2: (P–Ø), Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung, Heidelberg.
Google Scholar

Fraenkel E. (1965), Litauisches etymologisches Wörterbuch. t. II, Carl Winter Universitätsverlag, Heidelberg.
Google Scholar

Heidermanns F. (1993), Etymologisches Wörterbuch der germanischen Primäradjektive, Walter de Gruyter, Berlin–New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783110871616

Hirt H. (1909), Etymologie der neuhochdeutschen Sprache, C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, München.
Google Scholar

Hoad T.F. (1986), The Concise Oxford Dictionary of English Etymology, The Clarendon Press, Oxford.
Google Scholar

Holthausen F. (1927), Etymologisches Wörterbuch der englischen Sprache. wyd. 2, Bernhard Tauchnitz, Leipzig.
Google Scholar

Junttila S. (2015), Proto-Finnic Loanwords in the Baltic Languages?, [w:] S. Junttila (red.), Contacts between the Baltic and Finnic Languages, Suomalais-Ugrilainen Seura, Helsinki, s. 12–37.
Google Scholar

Klein E. (1966), A Comprehensive Etymological Dictionary of the English Language, t. I: (A–K), Elsevier Publishing Company, Amsterdam–London–New York.
Google Scholar

Kopaliński W. (1989), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Google Scholar

Kroonen G. (2013), Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Brill, Leiden–Boston.
Google Scholar

Levitskii V.V. (2010), Etimologicheskii slovar germanskikh yazykov, t. I, „Nova Knyha”, Vinnitsa. [Левицкий В.В. (2010), Этимологический словарь германских языков, t. I, „Нова Кныга”, Винница].
Google Scholar

Mackensen L. (1998), Ursprung der Wörter. Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, VMA Verlag, Wiesbaden.
Google Scholar

Magnússon Á.B. (1989), Íslensk orðsifjabók, Orðabók Háskólans, Reykjavík.
Google Scholar

Mańczak W. (2017), Polski słownik etymologiczny, Polska Akademia Umiejętności, Kraków.
Google Scholar

Meyer-Lübke W. (1935), Romanisches etymologisches Wörterbuch, Carl Winters Universitäts-buchhandlung, Heidelberg.
Google Scholar

Onions C.T. (1969), The Oxford Dictionary of English Etymology, The Clarendon Press, Oxford.
Google Scholar

Orel V. (2003), A Handbook of Germanic Etymology, Brill, Leiden–Boston.
Google Scholar

Partridge E. (1966), Origins. A Short Etymological Dictionary of Modern English, wyd. 4, Routledge, London–New York.
Google Scholar

Picoche J. (1985), Dictionnaire étymologique du français, Dictionnaires Le Robert, Paris.
Google Scholar

Pokorny J. (1959), Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Francke Verlag, Bern–München.
Google Scholar

Preobrazhenskii A.G. (1910–1914), Etimologicheskii slovar russkogo yazyka, t. II, Tipografiya G. Lissnera i D. Sovko, Moskva (przedruk w 1958, Gosudarstvennoe izdatelstvo inostrannykh i natsionalnykh slovarei, Moskva). [Преображенский А.Г. (1910–1914), Этимологический словарь русского языка, t. II, Типография Г. Лисснера и Д. Совко, Москва (przedruk w 1958 w Moskwie, Государственное издательство иностранных и националных словарей, Москва)].
Google Scholar

Rédei K. (1988), Uralisches etymologisches Wörterbuch, Akadémiai Kiadó, Budapest.
Google Scholar

Rejzek J. (2001), Český etymologický slovník, Leda, Praha.
Google Scholar

Room A. (2002), Cassell’s Dictionary of Word Histories, Cassell, London.
Google Scholar

Rutkowicz S. (1982), Encyklopedia ryba morskich, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Google Scholar

Rysiewicz Z. (red.) (1961), Słownik wyrazów obcych, PIW, Warszawa.
Google Scholar

Schmalstieg W.R. (2015), Studies in Old Prussian. A Critical Review of the Relevant Literature in the Field from 1975 until 2005, red. P. Dini, Vaga Publishers, Vilnius.
Google Scholar

Seebold E. (1999), Kluge. Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. wyd. 23, Walter de Gruyter, Berlin–New York.
Google Scholar

Shanskii N.M., Ivanov V.V., Shanskaya T.V. (1971), Kratkii etimologicheskii slovar russkogo yazyka, Izdatelstvo „Prosveshchenie”, Moskva. [Шанский Н.М., Иванов В.В., Шанская Т.В. (1971), Краткий этимологический словарь русского языка, Издательство „Просвещение”, Москва].
Google Scholar

Skeat W.W. (1963), An Etymological Dictionary of English Language, The Clarendon Press, Oxford.
Google Scholar

Smoczyński W. (2007), Słownik etymologiczny języka litewskiego, Uniwersytet Wileński, Wilno.
Google Scholar

Terofal F., Militz C. (1996), Ryby morskie. Leksykon przyrodniczy, Geocenter, Warszawa.
Google Scholar

Tokarski J. (1980), Słownik wyrazów obcych PWN, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Torp A., Falk Hj. (1909), Wortschatz der germanischen Spracheinheit, Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen.
Google Scholar

Trautmann R. (1910), Die altpreussische Sprachdenkmäler, Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen.
Google Scholar

Tsyganenko G.P. (1970), Etimologicheskii slovar russkogo jazyka, Izdatelstvo ‟Radyanska shkola”, Kiev.[Цыганенко Г.П. (1970), Этимологический словарь русского языка, Издательство „Радянська школа”, Киев].
Google Scholar

Vasmer M. (1987), Etimologicheskii slovar russkogo yazyka, t. III, Progress, Moskva. [Фасмер М. (1987), Этимологический словарь русского языка, t. III, Прогресс, Москва].
Google Scholar

Vries J.de (1977), Altnordisches etymologisches Wörterbuch. wyd. 2, E.J. Brill, Leiden.
Google Scholar

Wasserzieher E. (1979), Kleines etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig.
Google Scholar

Wessén E. (1997), Våra ord. Kortfattad etymologisk ordbok, Norstedts Ordbok, Gjøvik.
Google Scholar

Witczak K.T. (1993), Słownictwo morskie Germanów a zagadnienie substratu, [w:] J. Sambor, J. Linde-Usiekniewicz, R. Huszcza (red.), Językoznawstwo synchroniczne i diachroniczne. Tom poświęcony pamięci Adama Weinsberga, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 315–337.
Google Scholar

Witczak K.T. (2003), Indoeuropejskie nazwy zbóż, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar