Śladami bursztynowego górnictwa w województwie pomorskim

Anna Małka

doi:10.18778/1508-1117.22.04

Autor

Anna Małka Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy Oddział Geologii Morza, Gdańsk

DOI:

https://doi.org/10.18778/1508-1117.22.04

Słowa kluczowe:

dawna kopalnia bursztynu, geostanowisko, województwo pomorskie

Abstrakt

W artykule przedstawiono na podstawie analizy archiwalnych materiałów kartograficznych oraz literatury polsko- i niemieckojęzycznej z okresu XVI–XXI wieku rozmieszczenie dawnych kopalni bursztynu w województwie pomorskim. Rejestr dawnych wyrobisk opracowano w oparciu o technologię GIS. W efekcie wyznaczono 32 nieznane do tej pory historyczne miejsca wydobywania bursztynu. Na podstawie badania źródeł kartograficznych: XIX i XX-wiecznych pruskich map topograficznych w skali 1:25 000 (Urmesstischblätter, Messtischblätter) i arkuszy mapy geologicznej Prowincji Prusy w skali 1:100 000 (Geologische Karte der Provinz Preußen) uszczegółowiono lokalizację 11 historycznych stanowisk górniczych. W wielu przypadkach z jednym miejscem skojarzonych było więcej kopalni bursztynu. W rezultacie badanie archiwalnych pruskich map topograficznych umożliwiło dokładną lokalizację 35 dawnych kopalni bursztynu. Dodatkowo XIX-wieczne pruskie mapy geologiczne w skali 1:100 000 wizualizują lokalizację 9 kopalni. Analiza materiałów historycznych i przeprowadzone w terenie rozpoznanie wskazuje na relikty dawnego górnictwa bursztynowego szczególnie cenne z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego, mało znane, a przy tym dobrze zachowane w terenie. Kompleksy te po zagospodarowaniu mogą stanowić wybitnie cenne zasoby geoturystyczne województwa pomorskiego.

Bibliografia

Aurifaber A., 1551, Succini historia, Königsberg.
Google Scholar

Aycke J.C, 1835, Fragmente zur Naturgeschichte des Bernsteins, Danzig.
Google Scholar

Berendt G., 1866, Die Bernstein- Ablagerungen und ihre Gewinnung, „Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft”, 7, Königsberg, s. 107–130.
Google Scholar

Berendt G.C., 1845, Das Bernsteinland, [w:] Die im Bernstein befindlichen organischen Reste der Vorwelt, Berlin, s. 1–26.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.51864

Błaszak M., 1987, Bursztyn w osadach trzeciorzędowych w okolicy Możdżanowa koło Słupska, „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”, 356, Warszawa, s. 103–119.
Google Scholar

Bock F.S., 1767, Versuch einer kurzen des Preußischen Bernsteins und einer neuen wahrscheinlichen Erklärung seines Ursprunges, Zeise und Hartung, Königsberg.
Google Scholar

Braun J.G. (red.), 1802, Über die Bernstein Gräbereien in Hinter-Pommern, Berlin.
Google Scholar

Chętnik A., 1952, Przemysł i sztuka bursztyniarska nad Narwią, [w:] Lud, 39, Kraków–Poznań, s. 355–415.
Google Scholar

Deecke W., 1907, Geologie von Pommern, Borntraeger, Berlin.
Google Scholar

Döpping O., 1844, Naturgeschichte und geschichtliche Mittheilungen über den Bernstein, Archiv der Pharmacie, eine Zeitschrift des Apotheker – Vereins in Deutschland, Zweite Reihe, 37(1), Hahn’sche Hofbuchhandlung, Hannover, s. 28–70.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/ardp.18440880104

Falckenstein, 1837, Topographische Karte, Maßstab 1:25 000, Blatt Oliva.
Google Scholar

Glisczinski, 1836, Topographische Karte, Maßstab 1:25 000, Blatt Peest.
Google Scholar

Hass U., 1930, Bernsteingräberei in Hinterpommern, Heimatkalender für Ostpommern auf das Jahr 1930, Stolp.
Google Scholar

Jakubowski K., 1971, Bursztynowa Góra, [w:] Skalne zabytki, Warszawa, s. 28–29.
Google Scholar

Jankowska M., 1993, Okoliczności powstania i sposób opracowania pruskiej mapy topograficznej z I połowy XIX wieku w skali 1:25 000, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 240, s. 37–45.
Google Scholar

Konias A., 2010, Kartografia topograficzna państwa i zaboru pruskiego od II połowy XVIII wieku do połowy XX wieku, Słupsk.
Google Scholar

Kosmowska-Ceranowicz B. (red.), 2002, Znaleziska i dawne kopalnie bursztynu w Polsce, Biblioteka Kurpiowska im. Stacha Konwy, 158, Łomża.
Google Scholar

Kosmowska-Ceranowicz B., 2012, Bursztyn w Polsce i na świecie, Wydawnictwo WUW, Warszawa.
Google Scholar

Kosmowska-Ceranowicz B., Pietrzak T., 1985, Z dziejów rozwoju wiedzy o znaleziskach bursztynu i ich prezentacji na mapach dawnych i współczesnych, „Prace Muzeum Ziemi”, 37, Warszawa, s. 27–60.
Google Scholar

Kramarska R., Małka A., 2010, Bursztyn bałtycki, historia naturalna, złoża i wydobycie, PIG-PIB, Gdańsk.
Google Scholar

Malinowski T., 1988, Problem pozyskiwania bursztynu w pradziejach i we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, Prace Komisji Archeologicznej, Elbląg.
Google Scholar

Małka A., 2010, Dawne kopalnie i metody eksploatacji złóż bursztynu bałtyckiego, „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”, 439, Warszawa, s. 491–506.
Google Scholar

Małka A., 2012a, Eksploatacja surowca bursztynowego z nagromadzeń czwartorzędowych w okolicach Gdańska w XIX i na początku XX wieku, „Prace Muzeum Ziemi”, 50, Warszawa, s. 46–55.
Google Scholar

Małka A., 2012b, Bursztyn w osadach późnoplejstoceńskich w rejonie Bursztynowej Góry, „Bursztynisko”, 34, Gdańsk, s. 11–14.
Google Scholar

Małka A., 2014, Najstarszy opis metody wydobycia sukcynitu na lądzie – relacja Andreasa Aurifabera (1514–1559), „Bursztynisko”, 36, Gdańsk, s. 11–13.
Google Scholar

Małka A. 2015, Geostanowisko powydobywcze „Bursztynowe Kule”, „Bursztynisko”, 37, Gdańsk.
Google Scholar

Mazurowski R.F., 1999, Eksploatacja i obróbka bursztynu w okresie późnego neolitu na Żuławach, [w:] Kosmowska-Ceranowicz B. (red), Inwestigations into amber, Urbs Gyddanyzc – 1997 Gdańsk, 2–6 September 1997, Gdańsk.
Google Scholar

Mazurowski R.F., 2003, Rola Żuław Wiślanych w rozwoju prehistorycznego bursztyniarstwa i kontaktów wymiennych z interiorem, [w:] Kosmowska-Ceranowicz B., Gierłowski W. (red.), Bursztyn, poglądy, opinie. Materiały z seminariów Amberif 1994–2004, Gdańsk.
Google Scholar

Menge A., 1850, Geognostische Bemerkungen über die Danziger Umgegend, [w:] Neueste Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig, Danzig, s. 1–38.
Google Scholar

Muhl J., 1928, Die Geschichte von Stutthof, [w:] Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreussens, Danzig.
Google Scholar

Popiołek J., 2006, Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900, 223, Marpress, Gdańsk.
Google Scholar

Posadzki G., 1972, Grodzisko nad jeziorem Otomińskim, „Jantarowe Szlaki”, Biuletyn Turystyczno-Krajoznawczy Pomorza, 5(107), Gdańsk, s. 25–28.
Google Scholar

Runge W., 1868, Der Bernstein in Ostpreussen, 70, Charisius, Berlin.
Google Scholar

Samp J., 2009, Gdańskie dwory i pałace, Marpress, Gdańsk.
Google Scholar

Słomka T., Kicińska-Świderska A., Doktor M., Joniec A., 2006, Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce, 170–171, Kraków.
Google Scholar

Uniejewska M., Nosek M., 1985, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 ark. Ustka (9), Wydawnictwa Geologiczne.
Google Scholar

Zaddach E.G., 1869, Beobachtungen über das Vorkommendes Bernsteins und die Ausdehnung des Tertiärsgebirge in Westpreussen und Pommern, „Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft”, 10, Königsberg, s. 1–82.
Google Scholar

Zeise O., Wolff W., 1916, Erläuterungen zur Geologischen Karte von Preußen und benachbarten Bundesstaaten. Blatt Danzig, Berlin.
Google Scholar