Pruskie wsie liniowe w okolicach Łodzi i ich mieszkańcy w początkach XIX wieku

Krzysztof Paweł Woźniak

doi:10.18778/1508-1117.21.06

Authors

Krzysztof Paweł Woźniak Katedra Historii Polski XIX wieku Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0001-8238-4375

DOI:

https://doi.org/10.18778/1508-1117.21.06

Keywords:

settlement, linear villages, South Prussia, migration, district of Lodz, Germans

Abstract

Within 1799–1802 Prussian authorities created in the South Prussia province several villages inhabited with peasants brought from Schwaben. All of them were located in woodland and were to be reclaimed by the coming people. There are maps and plans preserved showing five of the villages hence it enabled more detailed description. All the villages, called colonies, had a linear and regular housing scheme. The amount of land given to the particular peasant was determined by his wealth. The area of the biggest farmlands was not bigger than 4 łan (67 h). Yet the most common were farmlands covering 5–15 h. All of the villages received help from the Prussian administrative offices and were given livestock, tools and seeds. After six years free of any chargé, settlers were obliged to pay rent. The expenses on forming the villages were never reimbursed since the South Prussia became a part of the Duchy of Warsaw and after 1815 a part of Polish Kingdom. The inhabitants preserved their cultural autonomy till 1945y. They were Lutherans and spoke Schwaben dialect difficult to understand even for other German settlers.

References

Beer M., 1999, Die „trockene Auswanderung”. Eine thematische und forschungsgeschichtliche Einordnung, [w:] hrsg. von Beer M. und Dahlmann D., Migration nach Ost- und Südosteuropa vom 18. bis zum Beginn des 19. Jahrhunderts, Ursachen –Formen–Verlauf–Ergebnis, Thorbecke, Stuttgart.
Google Scholar

Czochański M., Kowalski G., 2014, Geodezja w początkach Królestwa Polskiego. Budowa zbiorów informacji przestrzennej na przykładzie wybranych miast regionu łódzkiego, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź.
Google Scholar

Effenberger E., 1999, Auf den Spuren unserer Vorfahren, „Information. Mitteilungsblatt der Heimatkreisgemeinschaft der Deutschen aus dem Lodzer Industriegebiet e.V.”, 21.
Google Scholar

Figlus T., 2014, Wsie olęderskie w Polsce Środkowej. Uwagi na temat zróżnicowania morfogenetycznego na tle rozwoju osadnictwa, „Rocznik Łódzki”, 61, Łódź.
Google Scholar

Gavlitta S., 2009, Zwischen Einladung und Ausweisung. Deutsche bäuerliche Siedler im Königreich Polen 1815–1915, Herder Institut, Marburg.
Google Scholar

Górski J., 1985, Z historii myśli ekonomicznej, Studia i materiały, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Google Scholar

Heike O., 1953, Die Provinz Südpreuβen. Preuβische Aufbau- und Verwaltungsarbeit im Warthe- und Weichselgebiet 1793–1806, Johann-Gottfried-Herder Institut, Marburg/Lahn.
Google Scholar

Heike O., 1979, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen 1795–1945, Selbstverlag, Leverkusen.
Google Scholar

Hochgeladen E., 1937, Neusulzfeld. Die Wiege der Brüder in Polen, Libertas, Łódź.
Google Scholar

Ihnatowicz I., 1967, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Karczyńska H., 2009, Osadnictwo braci czeskich i morawskich w zachodniej i środkowej Polsce, [w:] Szczepankiewicz-Battek J. (red.), Geografia historyczna a badania społeczno-gospodarcze, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Wieltona, Legnica–Łódź.
Google Scholar

Kiss E., 1939, Pabianitz. Geschichte des Deutschtums einer mittelpolnischen Stadt und ihrer Umgebung, Historische Gesellschaft für Posen, Posen.
Google Scholar

Kossmann E.O., 1938, Neu-Sulzfeld, „Volksfreund-Kalender für Stadt und Land”, 12.
Google Scholar

Kossmann E.O., 1942, Die Anfänge des Deutschtums im Litzmannstädter Raum, Verlag von S. Hirzel in Leipzig, Leipzig.
Google Scholar

Kossmann O., 1966, Deutsche in Polen. Siedlungsurkunden 16.–19. Jh., Heimatkreisgemeinschaft der Deutschen aus dem Lodzer Industriegebiet, e.V., Viersen.
Google Scholar

Kossmann O., 1978, Die Deutschen in Polen seit der Reformation. Historisch-geographische Skizzen, J.G. Herder-Institut, Marburg/Lahn.
Google Scholar

Kuhn W., 1971, Die preussische Kolonisation unter Friedrich der Grossen, [w:] Deutsche Ostsiedlung in Mittelalter und Neuzeit, hrsg. Von der Kommission zum Studium der deutschen Geschichte im Osten an der Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, Böhlau Verlag, Köln–Wien.
Google Scholar

Niemcewicz J.U., 1858, Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, A. Franck, B.M. Wolff, Paryż–Petersburg.
Google Scholar

Pytlak A., 1917, Die deutsche Kolonisationsbestrebungen auf den Staatsdomänen im Königreiche Polen von 1793–1864, Verlag Robert Noske, Leipzig.
Google Scholar

Schmoller G., 1870, Zur Geschichte der deutschen Kleingewerbe im 19. Jahrhundert, Verlag der Buchhandlung des Waisenhauses, Halle (Saale).
Google Scholar

Schmit M., 1942, Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, N.G. Elwert, Marburg.
Google Scholar

Schöller H.A., 2009, Neu-Sulzfeld/Nowosolna. 23. Mai 1801–17. Januar 1945. Illustrierte historisch-geographische Erinnerungen an ein Dorf und seine Menschen, Selbsverlag, Erlangen.
Google Scholar

Simsch A., 1983, Die Wirtschaftspolitik des preuβischen Staates in der Provinz Südpreuβen 1793–1806/1807, Duncker & Humblot, Berlin.
Google Scholar

Sokołowski A., 1904, Dzieje porozbiorowe narodu polskiego, t. 1, Wiek, Warszawa.
Google Scholar

Steinberg H., 1924, Die Brüder in Polen. Eine Geschichte der Herrnhuter Gemeinschaftsarbeit in Kongreβpolen, Unitätsbuchhandlung, Ganadu.
Google Scholar

Szulc E., 1989, Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie. Zmarli i ich rodziny, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Volker K., 1927, Von den Gründen preussischer Kolonisation auf polnischen Boden 1793–1807, „Deutsche Blätter in Polen”, 4(1), Posen.
Google Scholar

Wąsicki J., 1955, Rozdawnictwo dóbr ziemskich w Prusach Południowych w latach 1796–1797, „Przegląd Zachodni”, 11(3/4).
Google Scholar

Woźniak K., 1995, Z problemów niemieckiego osadnictwa rolnego w okolicach Łodzi w początkach XIX wieku. Obrót ziemią, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica, 52, Łódź.
Google Scholar

Woźniak K.P., 2013, Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 roku. Prace i jego interpretacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-960-5

Zimmermann K., 1915, Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, t. 1–2, Nakładem i czcionkami drukarni i księgarni Św. Wojciecha, Poznań.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD). Centralne Władze Wyznaniowe (CWW), sygn. 1238, 1240.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD). Generalne Dyrektorium Departament Prus Południowych (GDDPP), sygn. 488.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD). Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu (KRPiS), sygn. 850.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD). Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego (RSiRMKsW), sygn. II 215.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi (APŁ). Akta miasta Zgierza (AmZ), sygn. 6.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi (APŁ). Akta notariusza J. Stokowskiego (Not. Stokowski), nr 55/1811.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kaliszu (APK). Akta notariusza F. Nowosielskiego, (Not. Nowosielski), nr 16/1821.
Google Scholar

Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Rycin; sygn. Inw. GR 299, 300.
Google Scholar

Geheimes Staatsarchiv Preussisches Kulturbesitz w Berlinie, II HA Generaldirektorium, Abt. 10 nr 233, sygn. 142.
Google Scholar

Dziennik Urzędowy Województwa Kaliskiego, 1820, nr 28.
Google Scholar

Urkunden und Akten zur Geschichte der preuβischen Verwaltung in Südpreuβen und Neuostpreuβen 1793–1806, 1961, hrsg. von I.Ch. Bussenius und W. Hubatsch, Frankfurt–Bonn.
Google Scholar