Wenn die Notenlinien zum Drahtverhau werden. Aggressivität und Musik in Ingmar Bergmans Drehbuch "Herbstsonate" und in Elfriede Jelineks Roman "Die Klavierspielerin"

Andrzej Pilipowicz

doi:10.18778/2196-8403.2010.06

Autor

Andrzej Pilipowicz

DOI:

https://doi.org/10.18778/2196-8403.2010.06

Słowa kluczowe:

matka i córka, osobowość, trzecia płeć, agresja, muzyka, samorealizacja

Abstrakt

Scenariusz filmu Jesienna sonata Ingmara Bergmana i powieść Pianistka Elfriede Jelinek dotyczą skomplikowanej relacji miedzy matką a córką. Wydając córkę na świat, matka daje jej życie, ale z chwilą tą rozpoczyna niszczyć jej osobowość. Wydaje się, że w składającym się z elementów męskich i żeńskich świecie nie ma już miejsca dla córek, które przez matki traktowane są albo jako części ich samych, albo jako trzecia płeć. W obu tekstach agresja wyzwalana przez matki związana jest z muzyką, która ujawnia, że ich samorealizacja odbywa się na koszt córek.

Bibliografia

ANDERSEN, HANS CHRISTIAN (2003): Märchen. Aus dem Dänischen von Heinrich Denhard. Stuttgart.
Google Scholar

ANTONIEWICZ-DURCZAK, DARIA (1992): Literackość scenariuszy Ingmara Bergmana. [Das Literarische der Drehbücher von Ingmar Bergman]. Poznań [Unveröffentliche Dissertation, entstanden an der Adam-Mickiewicz-Universität in Posen; Betreuerin: Prof. Dr. Maria Krysztofiak-Kaszyńska].
Google Scholar

BERGMAN, INGMAR (1978): Höstsonaten. Lund.
Google Scholar

BERGMAN, INGMAR (1980): Herbstsonate. In: BERGMAN, INGMAR: Herbstsonate. Von Angesicht zu Angesicht. Aus dem Schwedischen von Hans-Joachim Maass. Berlin.
Google Scholar

BETTELHEIM, BRUNO (1980): Kinder brauchen Märchen. Aus dem Englischen von Liselotte Mickel und Brigitte Weitbrecht. München.
Google Scholar

CHOŁUJ, BOŻENA (1995): Matki i ich władza w literaturze niemieckiej. [Die Mütter und ihre Macht in der deutschen Literatur]. In: Teksty Drugie 3/4:141-157.
Google Scholar

CHOŁUJ, BOŻENA (2008): Ciało w dramatach Jelinek („Co sie zdarzyło ...”, „Clara S.”, „Zajazd albo tak czynią wszyscy“). [Der Körper in den Dramen von Elfriede Jelinek („Was geschah ...“, „Clara S.“, „Raststätte oder Sie machens alle“)]. In: SZCZEPANIAK, MONIKA (ed.): „Mówię i mówię“. Teatralne maski Elfriede Jelinek. Bydgoszcz, 23-32.
Google Scholar

CORNEJO, RENATA (2006): Das Dilemma des weiblichen Ich. Untersuchungen zur Prosa der 1980er Jahre von Elfriede Jelinek, Anna Mitgutsch und Elisabeth Reichert. Wien.
Google Scholar

DRYNDA, JOANNA / DZIKOWSKA, KATARZYNA (eds.): Labyrinthe der Erinnerung. Beiträge zur österreichischen Literatur. Festschrift für Prof. Stefan H. Kaszyński. Poznań.
Google Scholar

GALLAS, HELGA (2007): Suchfigur Ulrike Meinhof in Elfriede Jelineks „Ulrike Maria Stuart“. In: GUTJAHR, ORTRUD (ed.): Ulrike Maria Stuart. Tübingen, 97-105.
Google Scholar

HAMMER, KLAUS (2007): Elfriede Jelinek – die Kassandra der Literatur des 21. Jahrhunderts. In: WERBIŃSKA, DOROTA / WIDAWSKA, BARBARA (eds.): Wschód-Zachód. Dialog kultur. Studia nad literaturą i językiem. Bd. 2. Słupsk, 35-39.
Google Scholar

HOFFMANN, ERNST THEODOR AMADEUS (2005): Der Sandmann. Stuttgart.
Google Scholar

JABŁKOWSKA, JOANNA (2006): Das nicht (mehr) glückliche Österreich, seine erste (Un)Dame Elfriede Jelinek und ihre gemeinsamen (Un)Toten. In: DRYNDA / DZIKOWSKA, 265-281.
Google Scholar

JANZ, MARLIES (1995): Elfriede Jelinek. Stuttgart/Weimar.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-03983-5

JANZ, MARLIES (1997): „Die Geschichte hat sich nach 45 entschlossen, noch einmal ganz von vorne zu beginnen...“. Elfriede Jelineks Destruktion des Mythos historischer ‚Unschuld‘. In: BARTENS, DANIELA / PECHMANN, PAUL (eds.): Elfriede Jelinek. Die internationale Rezeption. Graz/Wien, 225-238.
Google Scholar

JASPERS, KARL (1977): Chiffren der Transzendenz. München.
Google Scholar

JELINEK, ELFRIEDE (2005): Die Klavierspielerin. Reinbek bei Hamburg.
Google Scholar

KASZYŃSKI, STEFAN H. (2006): W cieniu habsburskich krajobrazów. Trzynaście esejów o literaturze austriackiej. [Im Schatten der Habsburgischen Landschaften. Dreizehn Essays über die österreichische Literatur]. Poznań.
Google Scholar

KOŁAKOWSKI, LESZEK (2005): O co nas pytają wielcy filozofowie. [Wonach fragen uns die großen Philosophen]. Bd. 2. Kraków.
Google Scholar

KOŁAKOWSKI, LESZEK (2006): Charyzmatyczny przywódca, charyzmatyczny nauczyciel. [Der charismatische Führer, der charismatische Lehrer]. In: Gazeta Wyborcza, 13./14.5.2006:13f.
Google Scholar

KOŁODYŃSKI, ANDRZEJ (1978): Jesienna sonata. [Herbstsonate]. In: Film 48:22.
Google Scholar

LIEBRAND, CLAUDIA (2006): Traditionsbezüge: Canetti, Kafka und Elfriede Jelineks Roman „Die Klavierspielerin“. In: LÜTZELER, PAUL MICHAEL / SCHINDLER, STEPHAN K. (eds): Gegenwartsliteratur. Ein germanistisches Jahrbuch. Tübingen, 23-49.
Google Scholar

MAJKIEWICZ, ANNA (2008): Intertekstualność – implikacje dla teorii przekładu. Wczesna proza Elfriede Jelinek. [Intertextualität – Implikationen für die Übersetzungstheorie. Die frühe Prosa von Elfriede Jelinek]. Warszawa.
Google Scholar

MAYER, VERENA / KOBERG, ROLAND (2006): Elfriede Jelinek. Ein Porträt. Hamburg.
Google Scholar

MUNZAR, JIŘI (2005): Elfriede Jelineks Musikerinnen und die Bürger-Künstler-Problematik. In: KOPŘIVA, ROMAN / KOVÁŘ, JAROSLAV (eds.): Kunst und Musik in der Literatur. Ästhetische Wechselbeziehungen in der österreichischen Literatur der Gegenwart. Wien, 163-168.
Google Scholar

OVID (2004): Metamorfozy. [Metamorphosen]. Wrocław/Warszawa.
Google Scholar

PARANDOWSKI, JAN (1992): Mitologia. [Mythologie]. London.
Google Scholar

PEŁKA, ARTUR (2006): Elfriede Jelinek. Femme fatale współczesnej literatury austriackiej. [Elfriede Jelinek. Die Femme fatale der gegenwärtigen österreichischen Literatur]. In: RUCHNIEWICZ, KRZYSZTOF / ZYBURA, MAREK (eds.): Niemieckojęzyczni laureaci literackiej Nagrody Nobla. Wrocław, 241-260.
Google Scholar

SARTRE, JEAN PAUL (1998): Egzystencjalizm jest humanizmem. [Der Existenzialismus ist Humanismus]. Aus dem Französischen von Janusz Krajewski. Warszawa.
Google Scholar

SCHMID-BORTENSCHLAGER, SIGRID / SCHMID, GEORG (2006): Diagnose. Jelinek und Bernhard. In: DRYNDA / DZIKOWSKA, 253-264.
Google Scholar

SCHOPENHAUER, ARTHUR (2001): Welt und Mensch. Eine Auswahl aus dem Gesamtwerk von Arthur Hübscher. Stuttgart.
Google Scholar

SEBALD, W.G. (1995): Unheimliche Heimat. Essays zur österreichischen Literatur. Frankfurt (M.).
Google Scholar

SUGIERA, MAŁGORZATA (1997): Elfriede Jelinek: Demontaż powszednich mitów. [Elfriede Jelinek: Die Demontage der alltäglichen Mythen]. In: Dialog 3:176-189.
Google Scholar

SZCZEPANIAK, MONIKA (2005): Kto się boi Elfriede Jelinek? [Wer hat Angst vor Elfriede Jelinek?]. In: Czas Kultury 5:143-160.
Google Scholar

ZEYRINGER, KLAUS (2001): Österreichische Literatur seit 1945. Überblicke, Einschnitte, Wegmarken. Innsbruck.
Google Scholar

ŻURAWIECKI, BARTOSZ (2007): Czy Bergman jest Polakiem? [Ist Bergman ein Pole?]. In: Film 6:50-52.
Google Scholar